1. Aweyi tulenda zayila o muntu wafwana bundwa e vuvu?

 O MUNTU wafwana bundwa e vuvu i ndiona olungisanga e nsilu miandi ye ovovanga e ludi. (Nku. 15:4) O muntu ndioyo obundwanga e vuvu kwa wantu awonso. Muna kuma kiaki, tuzolele vo mpangi zeto muna nkutakani batubundanga e vuvu. Ozevo adieyi tulenda vanga kimana akaka batubunda e vuvu?

2. Aweyi tulenda songela kwa akaka vo twafwana bundwa e vuvu?

² Ke tulendi komekena akaka ko vo batubunda e vuvu. Yeto tufwete vanga e mambu mana malenda fila akaka kimana batubunda e vuvu. Kingana kimosi kivovanga vo obunda e vuvu kuna nze nzimbu. Diampasi dikalanga muna zo lenda, kansi diasazu dikalanga muna zo vidisa. Adieyi tuvova mu kuma kia Yave? Yave okutuvananga e kuma ikutufilanga muna kumbunda e vuvu. Kesinga vanga diambu ko dikutufila mu yambula kumbunda e vuvu. Kadi “mawonso kevanganga mafwana bundwa e vuvu.” (Nku. 33:4) Yave ozolele vo twantanginina. (Efe. 5:1) Owau yambula twafimpa nona ya selo ya Yave ana batanginina e fu kiaki kia Yave wa Nzambi yo songa kwa akaka vo bafwana bundwa e vuvu. I bosi, tulongoka fu tufwete yima kimana akaka batubunda e vuvu.

3-4. Aweyi Daniele wa ngunza kasongela vo wafwana bundwa e vuvu? Ediadi difwete kutufila mu kuyivanga nkia yuvu?

³ Daniele wa ngunza mbandu ambote katusisila ya muntu wasonga vo wafwana bundwa e vuvu. Kana una vo wanatwa mu kinkole kuna Babele, ke vavioka kolo ko wasonga kwa akaka vo wafwana bundwa e vuvu. O wantu bawokesa bunda Daniele e vuvu vava Yave kansadisa muna sasila e ndozi za Nebukandesa wa Ntinu a Babele. Kasikil’owu, lumbu kimosi diavava vo Daniele kazayisa kwa Ntinu e nsangu zina o Ntinu kadi tonda ko, i sia vo, Yave kanyangalelanga ko. Kieleka, unkabu kikilu diavava  kwa Daniele muna kunzayisa e nsangu zazi kadi Nebukandesa nkwa makasi kikilu kakala. (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Una vavioka mvu miayingi, Daniele wasonga diaka vo wafwana kikilu bundwa e vuvu vava katoma sasila e nsangu zamoneka mu mpil’e sivi muna yaka kia lûmbu kuna Babele. (Dan. 5:5, 25-29) Kuna kwalanda, Dareyuse wa musi Madayi kumosi ye mbanda-mbanda zandi babakula vo Daniele ‘mwand’ambote kakala wau.’ Babakula mpe vo “vuvu kabundwanga, kavezanga salu kiandi ko ngatu soloka vilwa muna yandi.” (Dan. 6:3, 4) Kieleka, kana nkutu ayadi ana ke basambilanga Yave ko babakula vo Daniele wa selo kia Nzambi wafwana bundwa e vuvu.

⁴ Ekolo tuyindulanga muna nona kia Daniele, diambote twakiyuvulanga: ‘Aweyi awana bena vo ke Mbangi za Yave ko bekumbadikilanga? Nga nlungisanga e nsilu miame ye salu yawonso ivewanga yo songa kwa akaka vo bafwana kumbunda e vuvu?’ Ekuma e yuvu yayi inina o mfunu? Kadi osonga kwa akaka vo twafwana bundwa e vuvu, Yave dikembelelanga.

5. Aweyi kananiya kazayakanena vo wafwanua bundwa e vuvu?

⁵ Muna mvu wa 455 V.T.K., vava Nekemiya wa Nguvulu kafokola tungulula e yaka ya Yerusaleme, wavava o wantu ana bafwana bundwa e vuvu kimana balunga-lunga e mbanza. Muna wantu awaya, Nekemiya wasolola Kananiya wamfidi a mbongi. E Bibila kivovanga vo Kananiya “nkwa ziku,” i sia vo, i muntu wafwana kikilu bundwa e vuvu ye “osundidi ayingi muna vumina Nzambi aludi.” (Nek. 7:2) O zola kwandi muna Yave yo wonga wakendeleka Yave, kwafilanga Kananiya mu  toma lungisa konso kiyekwa katambulanga. E fu yayi mpe ilenda kutusadisa muna toma lungisa konso kiyekwa tutambulanga muna salu kia Yave.

6. Aweyi Tikiko kasongela kwa Paulu wa ntumwa vo nkundi wafwana bundwa e vuvu?

⁶ Tala e nona kia Tikiko una vo nkundi ona Paulu kabundanga e vuvu. Vava Paulu kakala muna pelezo kuna nzo imosi wabundanga Tikiko e vuvu yo kunyikila vo “selo kia kwikizi.” (Efe. 6:21, 22) Paulu wabundanga Tikiko e vuvu ke mu kumvana kaka nkanda ko Kanata kwa ampangi kuna Efeso ye Kolosai, kansi mpe muna kunyambula vo kakasakesa yo fiaulwisa e mpangi zazi. Kieleka, e mbandu a Tikiko i kutusungamesanga mpangi za kwikizi bafwana bundwa e vuvu ana belunga-lunganga e nsatu zeto za mwanda muna nkutakani.—Kol. 4:7-9.

7. Aweyi omonanga muna mpila ina akuluntu ye selo ya salu besongelanga vo bafwana bundwa e vuvu?

⁷ Kieleka tutoma vutulanga matondo mu kuma kia akuluntu ye selo ya salu tuna yau muna nkutakani ana bafwana bundwa e vuvu. Nze Daniele, Kananiya yo Tikiko, e mpangi zazi mpe betoma lungisanga e yiyekwa yau. Kasikil’owu, vava tukwendanga muna lukutakanu lwa kati kwa lumingu, ke tukalanga ye lukatikisu ko kana vo malongi mawonso maveno kala kwa ampangi bevanga mo. Akuluntu mpe betoma yangalalanga vava bemonanga vo e mpangi zamakala ye zamakento ana betambulanga yiyekwa betoma kubamanga muna fila malongi mau. Muna bong’e nona, ke tukala ye lukatikisu ko muna bokela alongoki eto kimana beza mu lukutakanu ku nsuk’a lumingu kadi tukalanga ye ziku vo vena ye mpangi ofila e longi dia nkangu. Tukalanga mpe ye vuvu vo tutambula e nkanda tusadila muna salu kia umbangi. E mpangi zazi mpe zakwikizi, betoma kutulunga-lunganga, muna kuma kiaki tutoma vutulanga matondo kwa Yave wau betoma lungisanga e mbebe au. Kansi, aweyi yeto mpe tulenda songela vo twafwana bundwa e vuvu?

8. Aweyi tulenda kadila ye tezo muna diambu ditadidi tokanena e wete dia mpangi zeto? (Ngana 11:13)

⁸ Dialudi vo tutoma zolanga e mpangi zeto yo tokanena e wete diau. Kansi, tufwete kalanga ye tezo yo zitisa e mambu ma zingu kiau. Kasikil’owu, muna tandu kiantete, mwakala ye ampangi ana bakala vo ‘ayakami a mambu mangani mpe, bamokenenanga mambu mana ke bafwete mokenena ko.’ (1 Tim. 5:13) Kieleka, ke tuzolele tanginina mpangi zazi ko. Kansi, yindula vo mpangi mosi utuzayisi diambu diambumba ye utusikidisi vo ke tuzayisi dio kwa muntu ankaka ko. Yovo mpangi mosi ankento utuzayisi vo kimbevo kiangolo kena kiau yovo diambu diankaka diampasi kenuananga diau, kansi utusikidisi mpe vo ke tuzayisi dio kwa muntu ankaka ko. Adieyi tuvanga? Tufwete lunda e mbumba yayi. * (Tanga Ngana 11:13.) Owau, yambula twafimpa una tulenda lundila e mbumba muna nzo, muna yikundi ye muna nkutakani.

9. Aweyi esi nzo balenda songela vo bafwana bundwa e vuvu?

⁹ Songa vo wafwana bundwa e vuvu muna nzo eno. Konso muntu muna nzo, una ye mbebe yalundanga e mbumba ya mambu ma zingu kia nzo. Kasikil’owu, yindula vo mpangi ankento fu kimosi kena kiau ke kitoma yangidikanga yakala diandi ko. Nga o yakala olenda vovela e fu kiaki kwa akaka kimana kafusulwisa o nkento andi e nsoni? Ve. Wau vo otoma zolanga o nkento andi, kesinga zayisa e diambu diadi kwa  muntu ankaka ko. (Efe. 5:33) O wana mpe bezolanga vo bazitiswanga kwa mase mau. Mase mpe bafwete zayanga e diambu diadi. Muna kuma kiaki, mase ke balendi fusulwisa o wan’au e nsoni ko muna vovelanga o vilwa wau kwa wantu ankaka. (Kol. 3:21) O wana mpe bafwete zayanga lunda e mbumba, muna lembi zayisanga e mambu ma nzo au kwa wantu ankaka. (Nsi. 5:16) Ozevo, avo konso muntu muna nzo olungisi e mbebe yalunda e mbumba, awonso muna nzo ngwizani ambote bekala yau.

10. Aweyi tulenda songela vo tu nkundi akieleka? (Ngana 17:17)

¹⁰ Songa vo wafwana bundwa e vuvu kwa akundi aku. Vekala kaka ye ntangwa divava vo twazayisa e diambu dia mbumba kwa nkundi eto. Ezaka e ntangwa diampasi kikilu dikalanga mu vanga wo. Kadi dilenda kala vo ke twayukwa ko mu zayisanga e mambu meto ma mbumba kwa wantu ankaka ye tulenda kendalala kikilu avo tubakwidi vo o nkundi ona tuzayisi e diambu dieto dia mbumba wele dio zayisa kwa muntu ankaka. Kuna diaka e sambu, tukalanga kikilu ye kiese vava tumonanga vo nkundi eto olundanga e mbumba tunzayisi! O ndioyo i “nkundi akieleka.”—Tanga Ngana 17:17.

11. (a) Aweyi akuluntu ye akazi au balenda songela vo bafwana bundwa e vuvu? (b) Adieyi olongokele muna nona kia nkuluntu ona olundanga e mbumba ya mambu ma nkutakani? (Tala mpe e foto.)

¹¹ Songa vo wafwana bundwa e vuvu kwa mpangi zaku muna nkutakani. Akuluntu ana bazayakene vo mbumba belundanga bena nze “swekameno muna ntangw’a tembwa ye tininu.” (Yes. 32:2) Tukalanga ye ziku vo tulenda mokena ye mpangi zazi kadi tuna ye ziku vo dina tukubavovesa ke bevova dio kwa muntu ankaka ko. Ke tukubakomekenanga ko vo batuzayisa e mambu ma mbumba mana bazeye. Vana ntandu, vutulanga matondo kwa akento a akuluntu kadi ke bekomekenanga akazi au ko vo babazayisa e mambu ma mbumba bazeye mu kuma kia ampangi. Kieleka, diambote kikilu vava nkuluntu ke zayisanga nkaz’andi ko e mambu matadidi ampangi muna nkutakani. Mpangi mosi ankento una vo nkaz’andi nkuluntu, wavova vo: “Kieleka  itoma vutulanga kikilu matondo wau vo o nkaz’ame ke kunzayisanga ko e mambu ma mbumba matadidi ampangi muna nkutakani ana kekwenda kingulanga yovo bavuidi lusadisu o mfunu, kana nkutu nkumbu zau ke kunzayisanga zo ko. I vutulanga matondo wau vo nkaz’ame olundanga e mbumba kadi ediadi dikunsadisanga yalembi tokanena e mambu mana kilendi vangila diambu ko. Ediadi disadisanga mpe mu mokena ye mpangi zawonso muna nkutakani. Kuna diaka e sambu, ngina ye vuvu vo avo diambu diambumbu nzayisi kwa nkaz’ame ke zayisa dio kwa muntu ankaka ko.” Kieleka, tuzolele zayakana kwa wantu vo twafwana bundwa e vuvu. Ozevo, nkia fu ilenda kutusadisa mu lungisa e kani diadi? Yambula twafimpa fu tatu.

12. Sasila e kuma o zola kwinina o mfunu avo tuzolele vo akaka batubunda e vuvu.

¹² O zola i nsabi avo tuzolele vo akaka batubunda e vuvu. Yesu wavova vo o zola kweto muna Yave ye muna mfinangani zeto, i nkanikinu miole misundidi o mfunu. (Mat. 22:37-39) Kieleka, o zola kweto muna Yave kukutufilanga muna kuntanginina kimana twakala mpe wantu balenda bundwa e vuvu kwa akaka. Kasikil’owu, o zola kweto mpe muna mpangi zeto kukutufila mu lembi sengomona e mambu mena vo ma mbumba mu kuma kiau. Ke tuzolele mpe kendeleka mpangi eto ko yovo kumfusulwisa e nsoni muna sengomona e mbumba katuzayisi.—Yoa. 15:12.

13. Aweyi lulembamu lulenda fidila akaka mu kutubunda e vuvu?

¹³ Lulembamu lulenda fila akaka mu kutubunda e vuvu. Kasikil’owu, o mpangi una vo nlembami ke filanga wantu ko bayindula vo yandi i muntu antete osengomonanga e mambu ma mbumba. (Fili. 2:3) Ke filanga mpe akaka ko bayindula vo mambu ma mbumba kazeye mana kalendi sengomona ko. O lulembamu mpe lukutusadisa mu lembi banzikisa e mambu mana e Bibila ye nkanda mieto ke misasilanga ko.

14. Aweyi umbakuzi ulenda fidila akaka mu kutubunda e vuvu?

¹⁴ Umbakuzi usadisa Akristu mu zaya e “ntangw’a kala e pi-i ye ntangw’a vova.” (Kim. 3:7) Kingana kimosi kivovuanga muna ndinga zankaka vo “ovova kuna nze palata, o butama kuna nze wolo.” E kingana kiaki kivovanga vo e nluta mia butama milutidi e nluta mia vova. Ekiaki i kuma e sono kia Ngana 11:12, kikutulukisilanga vo: “Nkwa umbakuzi, okalanga e pi-i.” Yindula e nona eki. Mpangi mosi osalanga se nkuluntu mu mvu miayingi ye osadisanga e nkutakani zankaka muna singika e mambu mau. Kansi, o nkuluntu ndioyo ke vovanga mambu ko mana kekwenda singikanga kwa akuluntu a nkutakani andi. Muna kuma kiaki, mosi muna akuluntu a nkutakani andi ovovele mu kuma kiandi vo: “Tutoma sivikanga umbakuzi kena wau kadi ke kutuvovesanga ko e mambu kekwenda singikanga muna nkutakani zankaka.” Kieleka, o umbakuzi kesonganga o nkuluntu ndioyo, ufilanga akwandi akuluntu mu kunzitisa. Kadi bena ye ziku vo o nkuluntu ndioyo ke vovanga mambu ma nkutakani au ko kwa nkutakani zankaka.

15. Yika e nona kisonganga vo okala kwa ziku kufilanga akaka mu kutubunda e vuvu.

¹⁵ O kala nkwa ziku i fu kiankaka kivavuanga kimana akaka batubunda e vuvu. Tubundanga e vuvu kwa muntu ona tuzeye vo ludi kaka kevovanga. (Efe. 4:25; Ayib. 13:18) Muna bonga e nona, yindula vo uyisididi e kani diatomesa e mpila aku ya longela. Muna kuma kiaki, obokele mpangi mosi kimana kawinikina e longi ofila ye kavovesa e mambu ofwete tomesa. Adieyi obenze nkia mpangi osola? Nga ndiona okuzayisa kaka mana ozolele wá yovo ndiona okuvovesa  kuna zola kwawonso mana ofwete singika? Kieleka osola ndiona okuzayisa mana ofwete singika. Bibila kivovanga vo: “O sembela muntu vana ndonga disundidi o wete ke mu zola kwaswekama ko. O lusembo lwa nkundi lulenda twasa ntantu, kansi muna vanga wo, osonga vo nkwa ziku.” (Nga. 27:5, 6) Dialudi vo kuna lubantiku tulenda kendalala vava nkundi eto kekutuzayisa mana tulenda singika, kansi mana kekutuvovesa malenda kututwasila e nluta mu zingu kieto kiamvimba.

16. Aweyi e sono kia Ngana 10:19 kisongelanga o mfunu wakala ye volo?

¹⁶ E volo i fu kiamfunu kikilu avo tuzolele vo akaka batubunda e vuvu. Kadi e fu kiaki kikutusadisanga mu toma lunga-lunga lubini lweto vava tutontwanga mu sengomona e mbumba. (Tanga Ngana 10:19.) Kansi dilenda kala diampasi mu songa e volo musungula vava tusadilanga internete. Kadi avo ke tuyikebele ko tulenda sengomona e diambu dia mbumba kwa wantu ayingi. Kadi vava tutwikanga e nsangu muna internete, ke tuzayanga ko una e nsangu zazi zilenda sadilwa yovo e mfwilu zilenda twasa kwa wantu. E fu kiasonga e volo kilenda kutusadisa mu kala e pi-i vava atantu bevavanga o zaya e mambu malenda sia e mpangi zeto mu vonza. Musungula avo mu nsi tuzingilanga e salu kieto kiasimwa yovo kiasiwa e nkaku, mapolisia balenda kutuyuvula kimana twavova mana tuzeye mu kuma kia mpangi zeto. Avo diambu diadi ditulwakidi, diambote twalanda dina diasonama muna Nkunga 39:1 vo: “Isia nkaku muna nu’ame.” Kieleka, tuzolele songa kwa akaka vo twafwana bundwa e vuvu kiakala muna nzo eto, muna yikundi yeto, muna nkutakani ye kwa wantu ankaka. Kansi muna bundwa e vuvu, tufwete songanga e fu kia volo.

17. Nkia fu tufwete songanga kimana twabundaziananga e vuvu muna nkutakani?

¹⁷ Kieleka, tuvutulanga matondo kwa Yave wau katuvana ampangi mu nza yawonso ana bekutuzolanga ye bafwana bundwa e vuvu. Yeto awonso tuna ye mbebe yavanga o mambu malenda fila ampangi mu kutubunda e vuvu. Dianu vo, konso muntu mu yeto kafwete sia e ngolo mu songa e fu kia zola, lulembamu, umbakuzi, ziku ye volo, kadi muna mpila yayi, yeto awonso muna nkutakani tubundaziana e vuvu. Muna kuma kiaki, tuzolele kwamanana sia e ngolo za songa vo twafwana bundwa e vuvu. Ozevo, yambula twatanginina Yave wa Nzambi eto yo kwamanana songa kwa mpangi zeto vo twafwana bundwa e vuvu.