1. Adieyi tuyindulanga vava tusadilanga o mvovo “ludi”?

“AWEYI wazayila e ludi?” “Nga mu ludi wasansukila?” “Mvu kwa se una muna ludi?” Nanga wayuvulwa kala e yuvu yayi yovo ngeye kibeni wayuvula kala e yuvu yayi kwa mpangi zankaka. Adieyi tuyindulanga vava tusadilanga o mvovo “ludi”? Nkumbu miayingi, tusadilanga o mvovo wau mu yika mana tukwikilanga, mana tuvanganga muna sambila Nzambi ye mpil’a zingu kieto kia Kikristu. Awana bena “muna ludi” bazeye mana Bibila kelonganga yo sadila e nkanikinu mina mo muna zingu kiau. Muna kuma kiaki, bavevolwa muna malongi maluvunu yo kala ye zingu kiakiese mu nza yayi iyalwanga kwa Satana.—Yoa. 8:32.

2. Landila e sono kia Yoane 13:34, 35, nkia mambu mantete metuntanga o wantu muna ludi?

² Nki kiatunta muna ludi? Nanga i mavangu mambote ma nkangu a Yave. (1 Pet. 2:12) Dilenda kala mpe vo i mu kuma kia zola wasongwa kwa nkangu a Yave. Ndonga basongwa o zola kwaku muna nkumbu antete bayenda muna tukutakanu. Vana fulu kia sungamena mana bawá muna lukutakanu, edi betoma sungamenanga i zola basongwa. Ediadi ke dikutusivikisanga ko kadi Yesu wavovesa alongoki andi vo o zola besongaziananga i kwau kusonga vo yau i alongoki andi. (Tanga Yoane 13:34, 35.) Kansi, avo tuzolele kala yo lukwikilu lwasikila, vena ye mambu mankaka tufwete vanga.

3. Adieyi dilenda vangama avo tukwikilanga kaka muna Nzambi mu kuma kia zola tusongwanga kwa mpangi zeto?

³ Ke tukwikilanga kaka muna Nzambi ko mu kuma kia zola besonganga o nkangu a Nzambi. Ekuma? E kuma kadi avo tuvangidi wo, diasazu dikala mu yoya muna lukwikilu. Muna bong’e nona, tulenda yambula sadila Yave avo mpangi mosi muna nkutakani una vo nkuluntu yovo mviti a nzila ovolele  sumu diampwena. Yovo mpangi ayakala yovo ankento utuvangidi diambu ditulwekele o ntima. Dilenda kala mpe vo mpangi mosi okitukidi mvengomoki yo vova vo oyeto ke tuna mu ludi ko. Muna kuma kiaki, avo tuzolele kumika lukwikilu lweto, tufwete kala ye ngwizani ambote yo Yave. Dialudi vo e mpila tubadikilanga Yave yo nkangu andi ilenda kumika o lukwikilu lweto. Kansi, diamfunu kikilu twatoma longokanga e Bibila, twabakulanga mana tulongokanga yo vavululanga kimana twakala ye ziku vo mana tulongokanga mu kuma kia Yave maludi kikilu. Kieleka, ngeye kaka ofwete kuyikwikidisa vo e Bibila ludi kikutulonganga mu kuma kia Yave.—Roma 12:2.

4. Mun’owu wa sono kia Matai 13:3-6, 20, 21, adieyi akaka bevanganga vava lukwikilu lwau lutontwanga?

⁴ Yesu wavova vo akaka batambulwila e ludi “kuna kiese,” kansi o lukwikilu lwau lwayoya vava batontwa. (Tanga Matai 13:3-6, 20, 21.) Nanga ke babakula ko vo muna kala alandi a Yesu mambu mpasi bewanana mau. (Mat. 16:24) Yovo bayindulanga vo o kituka Nkristu disongele vo zingu kiambote kaka bekala kiau, kiazala ye nsambu yo kondwa e mpasi. Kansi omu nza yayi yambi, mambu mampasi ke mekondwa ko. Ezak’e ntangwa, mambu malenda soba muna zingu kieto yo kutufila mu vidisa e kiese kieto mu fikolo.—Nku. 6:6; Kim. 9:11.

5. Nki kisonganga vo ayingi muna mpangi zeto ke bekalanga ye lukatikisu ko vo mu ludi bena?

⁵ Ayingi muna mpangi zeto ke bekalanga ye lukatikisu ko vo mu ludi kikilu bena. Ekuma tuvovele wo? O lukwikilu lwau ke luyoyanga ko kana nkutu vo mpangi mosi muna nkutakani ubavangidi e diambu diambi yovo osumukini. (Nku. 119:165) Konso ntangwa bebwilwanga mambu mampasi, o lukwikilu lwau lukumamanga, ke luyoyanga ko. (Yak. 1:2-4) Nki kilenda kusadisa mu kala ye lukwikilu lwa mpila yayi?

6. Nki kiasadisa Akristu a tandu kiantete mu kumika lukwikilu lwau?

⁶ Akristu a tandu kiantete bakumika lukwikilu lwau muna longokanga e Sono ye malongi ma Yesu Kristu, i sia vo, “e ludi kia nsangu zambote.” (Ngal. 2:5) E ludi kiaki i malongi mawonso bekwikilanga Akristu kumosi ye ziku kia mambu matadidi kimenga kia lukûlu kia Yesu ye lufuluku lwandi. Paulu wa ntumwa wakala ye ziku vo malongi mama maludi. Ekuma? Kadi wasadilanga e Sono ‘mu songa vo mfunu kikilu diakala vo Kristu kamona e mpasi yo fuluka muna mafwa.’ (Mav. 17:2, 3) Akristu a tandu kiantete bakwikilanga muna malongi mama yo bund’e vuvu muna mwand’avelela kimana babakula e Diambu dia Nzambi. Yau kibeni bavavululanga kimana bakala ye ziku vo malongi mama muna Sono matukanga. (Mav. 17:11, 12; Ayib. 5:14) Ke bakumika kaka lukwikilu lwau ko mu kuma kia zola basongwanga kw’ampangi. Ke basambila mpe kaka Yave ko mu kuma kia kikundi kiambote bakala kiau ye Akristu akaka. Kansi, o lukwikilu lwau lwakumama mu kuma kia “zayi wasikila wa Nzambi.”—Kol. 1:9, 10.

7. O lukwikilu lweto muna Bibila, aweyi lulenda kutusadisila?

⁷ E ludi kia Diambu dia Nzambi ke kisobanga ko. (Nku. 119:160) Kasikil’owu, e ludi ke kisobanga ko avo mpangi eto utuvangidi diambu diambi yovo ovolele sumu diampwena. Ke kisobanga mpe ko vava tuwanananga ye mambu mampasi. Muna kuma kiaki, diambote twatoma zayanga malongi ma Bibila yo kala ye ziku vo malongi mama maludi kikilu. Avo lukwikilu lweto lwakumama mu kuma kia ludi kina muna Bibila, lukututanina vava tutontwa wauna e mbwa a nzaza isimbininanga e nzaza mu lembi dimuka mu kuma kia tembwa kiangolo. Muna kuma kiaki, aweyi olenda kadila kikilu ye ziku vo mu ludi wina?

8. Nze una usonganga e sono kia 2 Timoteo 3:14, 15, aweyi Timoteo kakwikidisilwa vo mu ludi kakala?

⁸ Timoteo wakwikilanga vo mu ludi kikilu kakala. Aweyi kakadila ye ziku kiaki? (Tanga 2 Timoteo 3:14, 15.) O ngudi andi kumosi yo nkak’andi yau banlonga e “sono yavelela.” Kalukatikisu ko vo yandi kibeni mpe wavaulanga e ntangwa yo sia e ngolo muna longoka e sono yayi. Muna kuma kiaki, ‘wakwikidiswa’ vo e sono yayi ludi ivovanga. Kuna kwalanda, Timoteo, ngudi andi yo nkak’andi balongoka malongi ma Kikristu. Kalukatikisu ko vo Timoteo wayangalela mona o zola kasongwanga kwa alandi a Yesu. Wakalanga mpe ye tima dia viokesa e ntangwa ye mpangi zandi yo kubasadisa. (Fili. 2:19, 20) Kana una vo i wau, o lukwikilu lwandi ke lwakumama ko mu kuma kia zola kwandi muna ampangi, kansi mu kuma kia malongi ma Bibila ye kikundi kiandi yo Yave. Ongeye mpe ofwete longokanga yo toma vavululanga kimana wakala ye ziku vo mana Bibila kilonganga mu kuma kia Yave maludi.

9. Nkia malongi matatu ofwete vava kuyikwikidisa?

⁹ Muna yantika longoka, divava vo wakwikila muna malongi matatu malende. Longi diantete, Yave wa Nzambi i Mvangi a lekwa yawonso. (Luv. 3:14, 15; Ayib. 3:4; Lus. 4:11) Diazole, Bibila i nkanda watuka kwa Nzambi mu kuma kieto. (2 Tim. 3:16, 17) Diatatu, Yave wakubika nkangu una ufilwanga kwa Kristu. O nkangu wau i Mbangi za Yave. (Yes. 43:10-12; Yoa. 14:6; Mav. 15:14) Muna kuyikwikidisa muna malongi mama ke divavanga ko vo wazaya mawonso masonama muna Bibila. Kala ye kani dia sadila “nyindu asikila” muna kuyikwikidisa vo mu ludi kikilu wina.—Roma 12:1.

10. Vana ntandu a zaya e ludi, nkia diambu diaka tufwete vanga?

¹⁰ Avo okwikidi vo mana tuyikidi mu kuma kia Nzambi, Bibila ye nkangu a Nzambi maludi, divava vo wasadila e Sono kimana wakwikidisa akaka vo e malongi mama maludi. Ekuma? Wau vo tu alongoki a Kristu, tuna ye  mbebe ya longa e ludi tulongokanga kwa awana bazolele kutuwá. * (1 Tim. 4:16) Vava tukwikidisanga akaka vo malongi ma Bibila maludi, yeto kibeni mpe tukumikanga lukwikilu lweto muna malongi mama.

11. Aweyi tulenda tanginina e mbandu a Paulu wa ntumwa vava tulonganga e ludi kwa akaka?

¹¹ Vava Paulu wa ntumwa kalonganga o wantu, ‘wabakwikidisanga muna mambu matadidi Yesu, tuka muna Nsiku a Mose ye muna Angunza.’ (Mav. 28:23) Aweyi tulenda tanginina e mbandu a Paulu vava tulonganga e ludi kwa akaka? Ke tufwete kubazayisanga kaka ko mana e Bibila kivovanga. Kansi, tufwete sadisanga alongoki eto bakalanga ye fu kia longoka yo toma yindulanga mana belongokanga muna Bibila kimana bafinama Yave. Tuzolele vo batambulwila e ludi, ke mu kuma kieto ko, kansi yau kibeni bafwete kuyikwikidisa vo mana belongokanga mu kuma kia Nzambi eto anzodi maludi kikilu.

12-13. Aweyi mase balenda sadisila wan’au bakwamanana muna ludi?

¹² Kalukatikisu ko vo mase bezolanga vo wan’au bakwamanana muna ludi. Mase balenda yindula vo, avo o wan’au akundi ambote bena yau muna nkutakani, ediadi dikubasadisa banungunuka muna mwanda. Kansi, avo nuzolele vo o wan’eno bayikwikidisa vo mu ludi bena, mayingi bafwete vanga ke mu kala kaka ye akundi ambote ko. Bafwete kala ye ngwizani ambote yo Nzambi yo kuyikwikidisa vo mana Bibila kilonganga maludi.

¹³ Avo mase bazolele longa wan’au e ludi mu kuma kia Nzambi, yau kibeni mpe bafwete songanga e mbandu muna kalanga alongoki ambote a Bibila. Bafwete vaulanga e ntangwa muna badika mana belongokanga. Muna mpila yayi, besadisa o wan’au bavanga diau dimosi. Nze una belongelanga alongoki au a Bibila, diamfunu kwa mase balonganga kwa wan’au una balenda sadila e salanganu ikutusadisanga muna longoka e Bibila nze JW Library® ye Lundilu dia nkanda muna nzil’eto ya internete. Avo bavangidi wo, besadisa wan’au muna vutula matondo kwa Yave ye nzila ina kesadilanga muna kutuvana madia ma mwanda, i sia vo, “ntaudi akwikizi yo lulungalalu.” (Mat. 24:45-47) Mase ke nufwete longanga kaka ko malongi maleboka ma Bibila kwa wan’eno. Kansi, nufwete kubasadisanga mpe bakumika lukwikilu lwau muna kubalonga “mambu masina ma Nzambi” mun’owu wa ntela ye umbakuzi wa konso mwana.—1 Kor. 2:10.

14. Ekuma tufwete longokelanga o ungunza wa Bibila? (Tala e babu “ Nga Olenda Sasila Ungunza Wau?”)

¹⁴ O ungunza wasonama muna Bibila i mambu mankaka mamfunu tulenda longoka muna Diambu dia Nzambi muna kumika lukwikilu lweto muna Yave. Nkia ungunza ukumikanga o lukwikilu lwaku? Nanga olenda yika o ungunza uvovelanga e “lumbu yambaninu.” (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7) Kansi, nkia ungunza wankaka walungana kala ulenda kumika lukwikilu lwaku? Kasikil’owu, nga olenda sasila una ungunza wasonama muna Daniele kapu kia 2 yovo muna Daniele kapu kia 11 walunganena kala ye una ulunganenanga o unu? * Avo okumikanga lukwikilu lwaku mu mana olongokanga muna Bibila, o lukwikilu lwaku ke luyoya ko. Badika e nona kia mpangi zeto ana babangikwa kwayingi kuna nsi ya Alemanha muna kolo kia Vita Yanzole ya Nz’amvimba. Kana una vo ke batoma bakulanga ko o ungunza wa Bibila uvovelanga e lumbu yambaninu, bakala ye lukwikilu lwasikila muna Diambu dia Nzambi.

15-17. Aweyi o longoka e Bibila kwakumikina lukwikilu lwa mpangi zeto ana babangikwa kwa luyalu lwa Nazi?

¹⁵ Vava luyalu lwa Nazi lwayalanga kuna Alemanha, mafunda ye mafunda ma mpangi zeto bafilwanga kuna fulu yasadilwanga e salu yangolo. Hitler kumosi ye Heinrich Himmler wa mbut’a mfumu za makesa, ke bazolanga Mbangi za Yave ko. Mun’owu wa mvovo mia mpangi mosi ankento, Himmler wavovesa kwa buka kia mpangi zeto zamakento ana bakala kuna fulu yasadilwanga e salu yangolo vo: “Nanga Yave wa Nzambi eno kuna zulu keyadilanga, kansi ova ntoto luyalu lwa Nazi luyalanga. Se twatala kana vo aki nani bezizidila, yeno Mbangi za Yave yovo yeto luyalu lwa Nazi.” Nki kiasadisa nkangu a Yave mu sikila ye kwikizi?

¹⁶ Alongoki awaya a Bibila bazaya wo vo e Kintinu kia Nzambi kiayantika yala muna mvu wa 1914. O lubangamu lwalu ke lwabasivikisa  ko. Kansi, o nkangu a Yave wakala ye ziku vo ke vena luyalu ko lulenda kakidila Nzambi muna lungisa e kani diandi. O Hitler kalenda fukisa e nsambil’aludi ko ngatu sikidisa luyalu lwasunda e Kintinu kia Nzambi e ngolo. Mpangi zeto bakala ye ziku vo vekala ye lumbu o luyalu lwa Hitler lufokoka.

¹⁷ E mpangi zazi bakala mpe ye ziku vo mana bekwikilanga maludi. I bosi, ke vavioka mvu miayingi ko luyalu lwa Nazi lwafokoka. O Heinrich Himmler ona wavova vo “ova ntoto luyalu lwa Nazi luyalanga” watina muna vuluza o moyo andi. Vava katinanga, wawanana ye mpangi Lübke ona wateka kala mu pelezo. O Himmler wau kazaya wo vo luyalu lwau lufokokele, wayuvula mpangi Lübke vo: “Mbo, e Nlongoki a Bibila, adieyi divangama owau?” Mpangi Lübke wasasila kwa Himmler vo Mbangi za Yave ke bakala ye lukatikisu ko vo luyalu lwa Nazi fokoka lufokoka, ampangi vevolwa bevevolwa. O Himmler ona wateka vova mambu mayingi mambi mu kuma kia Mbangi za Yave, kansi muna lumbu kiakina, kazaya ko dina kalenda vova. Ke vavioka lumbu yayingi ko, wakivonda. Nkia diambu tulongokele? O longoka e Bibila kumosi ye ungunza wasonama mo, dikutusadisa mu kumika lukwikilu lweto muna Nzambi yo zizidila vava tubangikwanga.—2 Pet. 1:19-21.

18. Landila e sono kia Yoane 6:67, 68, ekuma dinina o mfunu mu vua “zayi wasikila yo umbakuzi wawonso”?

¹⁸ Konso muntu mu yeto kafwete songanga o zola kuna vo i sinsu kisonganga vo tu Akristu akieleka. Kansi, “zayi wasikila yo umbakuzi wawonso” tuvuidi mpe o mfunu. (Fili. 1:9) Avo ke wau ko, tulenda “tungianiswa kwa tembwa yawonso ya malongi ma luvunu, muna ngangu za wantu” kumosi ye avengomoki. (Efe. 4:14) Vava alongoki ayingi muna tandu kiantete bayambula landa Yesu, Petelo wa ntumwa wavova ye ziku kiawonso vo: “Mambu ma moyo a mvu ya mvu, nge una mau.” (Tanga Yoane 6:67, 68.) Kana una vo muna kolo kiakina Petelo kabakulanga mawonso ko mu kuma kia mambu ma moyo, wasikila ye kwikizi kadi wabakula e ludi mu kuma kia Kristu. Ongeye mpe olenda kumika lukwikilu lwaku muna mana olongokanga muna Bibila. Avo ovangidi wo, o lukwikilu lwaku lukwamanana kumama kana nkutu nkia mpasi zilenda kubwila. Okala mpe wakubama muna kumika lukwikilu lwa akaka.—2 Yoa. 1, 2.