Mu mvu wa 1954 yawutuka, kuna mbanz’a Saint Paul, Minnesota, Estados Unidos. Mase mame ke bakala mvuama ko, ke bakala mpe asukami ko. Mu dibundu dia Katolika Romana twasambilanga. Mono i mwan’anzole muna wana tanu. Vava yakala nleke, mu sikola ya Katolika yatangilanga. Yakala se kindende kiasadisanga mpelo. Kansi, kiazaya mayingi ko mu kuma kia Bibila. Kana una vo yakwikilanga vo Nzambi i mvangi a lekwa yawonso, kiakwikilanga muna dibundu diame ko.

Muna mvu wantete yatanganga e sikola muna kala kimpovela, akazi mosi bena vo Mbangi za Yave badodela e kielo kiame. Wau vo mvuatu miayingi yasukulanga, yabalomba vo bavutuka mu ntangwa yankaka, akazi awaya akwa ngemba batambulwila kumvutukila. Vava bavutuka, yabayuvula yuvu yole: “Ekuma wantu ambi bekadilanga ye zingu kiambote?” ye “Aweyi o wantu balenda kadila ye kiese muna zingu?” Yatambula o nkanda Kedika Kitualanga Ku Moyo Wamvu Yamvu ye Bibila—Nsekola ya Nz’ampa (mu Kingelezo) ya se  kia lukaya lwa nkunzu. Yatambulwila longoka e Bibila. Mana yalongoka maziula e meso mame. Yamona e kiese mu longoka vo Kintinu kia Nzambi i luyalu luyala e nza yawonso. Yabakula vo luyalu lwa wantu ke lusikilanga ko, ulolo wa mpasi kaka lutwasanga kwa nkangu.

Yakiyekola kwa Yave kuna lubantiku lwa mvu wa 1982, kuna mfoko a mvu wau yavubwa muna lukutakanu lwa mvivu lwakala yo ntu a diambu: “A Verdade do Reino” luna lwavangamena kuna Centro Cívico ya Saint Paul. Muna lumingu lwalanda, yavutuka kuna fulu kiakina muna vanga e kizame mu kituka se kimpovela. Kuna lubantiku lwa ngonde a Okutoba, yazayiswa vo mviokele muna kizame, yafwana mu sala se kimpovela.

Muna lukutakanu lwaluna lwa mvivu “A Verdade do Reino,” yazayana yo mpangi Mike Richardson ona wasadilanga kuna Betele dia Brooklyn. Wampovesa vo basikidisa e Departamento Jurídico kuna vula diasina. Yasungamena e mvovo mia nzimba wa Ntiopia miasonama muna Mavangu 8:36 yo kukiyuvula: ‘Adieyi dinsimbidi mu kwenda sadila kuna Departamento Jurídico?’ Muna kuma kiaki, yasoneka e ndomba ya kwenda sadila kuna Betele.

Mase mame ke bayangalala ko vava yakituka Mbangi a Yave. O se diame wangiuvula kana nkia nluta ibaka muna salu kiame kia kimpovela wau vo ku Betele ikwenda sadila. Yansasila vo salu kia mvevo ikwenda sala, lembi futwa e nzimbu. Yamvovesa vo finzimbu kaka itambula nze awonso ana besadilanga kuna Betele.

Wau vo yakitambulwila kala o sala kuna mbazi a nkanu, yayantika kaka e salu kia Betele kuna Brooklyn, Nova York muna mvu wa 1984. Yafilwa kuna Departamento Jurídico. Mana yalongoka ekolo yasadila kuna mbazi a nkanu, mankubika mu kuma kia mana mabwa kuna ntwala.

E Seka dia Yimpa dia Stanley kuna Mbanz’a Jersey, Nova Jersey, diasumbwa muna ngonde a Novemba, 1983. Ampangi balomba o nswa kwa mfumu za mbanza kimana bavangulula e nsinga mia kura ye maza ma seka diadi. Vava bakutakana ye mfumu zazi, ampangi basasila vo e kani diau i sadila e Seka dia Yimpa dia Stanley nze Seka dia Lukutakanu lwa Mvivu dia Mbangi za Yave. E mfumu za mbanza ke batonda e ngindu zazi ko. Kadi e nsiku mia Mbanz’a Jersey miasikidisa vo e fulu ya nsambila yifwete tungilwa kaka kuna kuzingilanga o wantu. Wau vo e Seka dia Yimpa dia Stanley mu zunga kia kinkita diakala, ekiaki i kuma e mfumu za mbanza ke bavanina o nswa ko kwa ampangi. Ozevo, ampangi balomba diaka o nswa. Kansi, e mfumu za mbanza ke basoba e ngindu zau ko.

 Muna lumingu lwantete lwa salu kiame kuna Betele, ampangi banata e diambu diadi kuna mbazi a nkanu a mvivu wa Minnesota. Wau vo mvu miole yasadila kuna mbazi a nkanu, kuna mbanz’a Saint Paul, Minnesota, yazaya mana tulenda vova muna diambu nze diadi. Mosi muna yimpovela yeto wavova vo e Seka dia Yimpa dia Stanley diasadilwa kala muna nkinzi miampwena nze songa e filme yo sika e miziki kwa nkangu. Ozevo, ekuma ke tulendi ko vangila lukutakanu lweto ko? Afundisi a mbazi a nkanu bafimpa e diambu diadi yo vova vo e mfumu za Mbanz’a Jersey ke bazitisa ko e nsiku mia luvevoko lwa nsambil’eto. Afundisi bakanikina mfumu za mbanza vo bavana o nswa wa vangulula e Seka dia Yimpa dia Stanley. Yamona una Yave kesambulwilanga e salu kia Departamento Jurídico muna nungununa e nkubik’andi. Yayangalala kikilu wau yasadilwa muna diambu diadi.

Ampangi bayantika e salu kiampwena kia vangulula. Ke vavioka mvu mosi ko e salu kiaki kiafokoka. Kina kia 8 Setemba, 1985 e Seka dia Tukutakanu Twampwena kuna Mbanz’a Jersey diasadilwa muna mpaninu a dipoloma kwa wan’akalasi kia 79 kia sikola ya Ngiladi. Kiese kiayingi yakala kiau mu yikama e salu kiaki kia Yave. E kiese kiaki kisundidi kina yamonanga muna salu kia kimpovela vitila ngienda ku Betele. Kiazaya wo ko vo Yave wadi kunsadila muna tanina e nkubik’andi kuna mbazi a nkanu.

Muna mvu mia 1980, madotolo ye tupitalu ke bazitisanga ko o nswa wa Mbangi za Yave wa lembi vutulwa o menga. Diampasi kikilu diakala kwa akento ayimita, kadi afundisi edi bavovanga vo akento ke bena yo nswa ko wa tina vutulwa o menga. Afundisi bavovanga vo avo nkento katambulwidi vutulwa menga ko, olenda fwa yo sisa o mwan’andi.

Kina kia 29 kia Desemba kia 1988, mpangi Denise Nicoleau wavaika menga mayingi vava kawuta mwan’andi ayakala. O menga makuluka yamu tezo kia 5 (Hemoglobina). Wau vo e zingu kiandi mu vonza kiakala, o dotolo wanlomba o nswa kimana kavutulwa o menga. Kansi, mpangi Denise katambulwila ko. Muna lumbu kialanda muna mene, o lupitalu lwalomba o nswa kwa mbazi a nkanu kimana bamvutula o menga. Lembi mokena yo mpangi Denise yo nkaz’andi, o mfundisi wavana o nswa kwa madotolo bavutula mpangi Denise o menga.

Kina Kiatanu, kia 30 kia Desemba, madotolo bavutula mpangi Denise o menga, kana una vo nkaz’andi ye yitu yandi ke batonda e diambu diadi ko. Muna fuku wauna, ayingi muna yitu ya mpangi Denise kumosi ye akuluntu ankaka banatwa mu pelezo, kadi bafundwa vo nkaku basia vana mfulu a mpangi Denise kimana kalembi vutulwa o menga. Kina kia Sabala, kia 31 kia Desemba muna mene,  mazulunalu, televizau ye radio kuna Nova York ye Long Island diayantika vovela e nkangam’a mpangi zazi.

Kina Kiantete muna mene, yamokena yo Milton Mollen wa mfundisi a mbazi a nkanu anene. Yansasila mawonso yo vova nkutu vo o mfundisi ona wavana o nswa wa vutula menga kwa mpangi eto kateka mokena yo muntu ko. O mfundisi Mollen wandomba vo yavutuka diaka kuna suku diandi dia salu kuna masika, kimana twavovela e nsiku milenda sadilwa muna diambu diadi. Muna fuku, mono kumosi ye mpangi Philip Brumley ona wavitang’o ntu kuna departamento yasadilanga twayenda kuna suku dia salu dia mfundisi Mollen. O mfundisi wabokelesa mpe ona wakala se kimpovela kia lupitalu. E moko kiaki kiangolo kikilu kiakala. I bosi, mpangi Philip wansonekena muna fipapela vo “vuvama.” Muna vova e ludi, longi diambote kikilu kampana kadi ku makasi kikilu yakala, ekolo yavavanga vunisa e mvovo mia kimpovela kia lupitalu.

Vava vavioka ola mosi, mfundisi Mollen wavova vo ediadi i diambu diantete tuvovela o mbazi, muna mene. Ekolo twavaikanga muna suku diandi dia salu, o mfundisi Mollen wavova vo e kimpovela kia lupitalu “salu kiangolo kekala kiau o mbazi.” Ediadi disongele vo e kimpovela kia lupitalu salu kekala kiau muna sasila e kuma bavutulwila menga kwa mpangi Denise mu kingolo. Muna kolo kiakina, yamona nze Yave wampovesanga vo lau tuna diau dia sunda o mfundu wau. Diasivi kikilu mu mona una Yave katusadila mu vanga luzolo lwandi.

Twasala fuku wawonso muna kubika mana tuvova o mbazi muna mene. Wau vo mbazi a nkanu lukufi yakala ye Betele dia Brooklyn, ayingi muna ampangi basalanga muna Departamento Jurídico bayenda kuna mbazi a nkanu. Vava afundisi yá batuwá, bavana e ndungidi kwa mpangi Denise. Afundisi awaya bavova vo o mfundisi wantete kakala yo nswa ko wa komekena vo mpangi Denise kavutulwa o menga. Kuna diak’e sambu, o vana o nswa lembi teka bokelesa yovo winikina awana bafundilu, nsiku a nsi dikululanga.

Ke vavioka lumbu yayingi ko, Mbazi a Nkanu Anene ya Nova York yabaka mpe e nzengo vo mpangi Denise wakala yo nswa wa wukwa lembi vutulwa menga. Katula mfundu wau, yakala mpe ye lau dia sunda e mfundu tatu miakala e ngwizani ye diambu ditadidi menga muna mbazi a nkanu anene kuna mbanza zankaka ku Estados Unidos.  (Tala e babu “ Nsunda Muna Mbazi za Nkanu Kuna Mbanza Zankaka.”) Yasala mpe kumosi ye yimpovela yankaka ya Betele muna mambu nze nsansilu a wana, vonda longo ye una mavua ye nzo zilenda sadilwa.

Vava yazayana yo Dawn wa nkaz’ame, wana tatu kasansanga wau vo longo lwandi lwafwa. Wasalanga kwayingi muna dikila o wan’andi yo sala mpe se mviti a nzila. Mambu mayingi mampasi kanuananga mau muna zingu. Muna kuma kiaki, yasivika kikilu mu mona o vema kwandi muna salu kia Yave. Muna mvu wa 1992, ekolo twakala kuna Lukutakanu lwa Mvivu, kuna Nova York, lwakala ye ntu a diambu “Portadores de Luz,” yanlomba vo twabanda kimakangu. Vioka mvu mosi, twakazala. O Dawn wa nkaz’ame i lukau lwatuka kwa Yave. Kadi osianga Yave va fulu kiantete muna zingu kiandi ye wazola sevesa wantu. Edi ndenda vova vo okunsendanga muna wete e lumbu yawonso tuzingilanga kumosi.—Nga. 31:12.

Vava twakazala, o wana kimbuta kia mvu 11, 13 ye 16 bakala kiau. Yazola kala se diambote kwa yau, muna kuma kiaki yatanganga ye sungididi kiawonso yo sadila mawonso yasololanga muna nkanda mieto mu kuma kia se dia nsansi. Ekolo e mvu miaviokanga, mambu mayingi mampasi twawanana mau, kansi ngina ye kiese wau vo o wana bantambulwila nze nkundi ye se diau ona bebundang’e vuvu. Ntangwa zawonso twatoma tambulanga akundi a wan’eto kuna nzo. Diakiese diakalanga wau vo e nzo eto yazalanga ye aleke.

Muna mvu wa 2013, mono yo nkaz’ame Dawn twayaluka yo kwenda kuna mbanz’a Wisconsin mu lunga-lunga mase meto ma nunu. Yasivika mu zaya vo e salu kiame kia Betele ke kiafokoka ko. Yalombwa vo yakwamanana sadisa e nkubik’a Yave muna mfundu miayingi kuna mbazi a nkanu.

Muna ngonde ya Setemba, 2018, yabakula vo kimbevo yakala kiau muna mininu kiame. E dotolo diame wamfimpa, kansi kasolola ko e kuma yabakamena e kimbevo kiaki. Kuna kwalanda, dotolo diankaka dianzayisa vo yavava dotolo difimpanga e mianzi mia tomfo (neurologista). Muna ngonde ya Yanuali, 2019, dotolo diankaka dianzayisa vo nanga kimbevo muna tomfo kina ke kisasukanga ko ngina kiau, kina kimwangana muna nitu ame awonso.

Vioka lumbu tatu, ekolo yasakananga e nsaka itoma zolanga, yabwa yo fisuka e ngenzo a koko kwalunene. Wau vo muna zingu kiame kiawonso i nsaka yasakananga, yakulukilwa e nsaka zazi. Ozevo, yabakula vo e mianzi mia nitu ame miayantika yoya. Yasivika kikilu una kimbevo kiame kiawokelela mu nzaki zawonso, kadi kialendanga diaka toma vova ko, kangala yovo mina e lekwa.

Kiese kiayingi ngina kiau wau yasadila e salu kiame kia kimpovela muna sadisa e nkubik’a Yave. Ngina mpe ye kiese wau vo yasoneka malongi mayingi muna mazulunalu malenda tangwa kwa madotolo, yimpovela ye afundisi. Yafila mpe malongi mayingi muna tukutakanu twa madotolo omu nz’amvimba, muna tanina o nswa wa Mbangi za Yave wa sola mawuku yovo lupasu lembi vutulwa o menga. Kana una vo i wau, ndenda vova nze dina diasonama muna Luka 17:10: ‘Mono i mpasi ntaudi. Mvangidi mana mfwete vanga.’