1, 2. (a) Nkia mpasi benuananga zau akaka muna mpangi zeto? (b) Nkia yuvu divaikisanga?

MPANGI Lije wavova vo: “Vava mvita yayantika kuna Burundi, mono ye yitu yame ku lukutakanu lwa zunga twakala. Twamona wantu batinanga yo sika e nkele. Mase mame kumosi ye mpangi zame 11 twatina mu vuluza mioyo mieto. E mvuatu twakala miau muna nitu i miau kaka twatina miau. Akaka muna yitu yame bavanga nkangalu wa 1.600 ma kilometa mu tinina kuna Malauí kuna fulu kiakubikwa mu kuma kia mintayila mia mvita. Akaka bamuangana mu fulu yayingi.”

² Mu nza yawonso, muna ye vioka milhões 65 dia nzenza ana basisa nsi zau mu kuma kia mvita yovo lubangamu. O lwalu i lutangu lusundidi muna lusansu lwa mintayila mia mvita. * (Tala e mvovo vana yand’a lukaya.) Ayingi muna nzenza zazi  Mbangi za Yave. Akaka bafwilwa yitu yau yo vidisa lekwa yawonso bakala yau. Nkia mpasi zankaka benuananga zau? Aweyi tulenda sadisila mpangi zeto kimana bakwamanana sadila Yave yo lembi vidisa kiese kiau ekolo benuananga ye mpasi zazi? (Nkunga 100:2) Aweyi tulenda sila umbangi kwa mintayila mia mvita ana ke bazeye Yave ko?

3. Aweyi Yesu ye alandi andi ayingi bakitukila anzenza?

³ Yesu ye mase mandi batinina kuna Engipito vava mbasi a Yave kavovesa Yosefe vo Ntinu Erodi Yesu kazolele vonda. Bazingila kuna yavana Erodi kafwa. (Matai 2:13, 14, 19-21) Vioka mvu miayingi, alongoki a Yesu “bamwanganeswa muna zunga ya Yuda ye Samaria” mu kuma kia lubangamu. (Mavangu 8:1) Yesu wazaya wo vo ayingi muna alandi andi besisa nzo zau mu kingolo. Wavova vo: “Avo banubangikidi muna mbanza eyi, nutinina muna mbanza yankaka.” (Matai 10:23) O sisa e nzo kiakala mu nkia kuma, diampasi kikilu dikalanga.

4, 5. (a) Nkia vonza bewanananga yau anzenza vava besisanga e nzo zau? (b) Nkia vonza bewanananga yau ampangi vava bezingilanga mu fulu yakubikwa mu kuma kia nzenza?

⁴ Vava wantu besisanga e nzo zau yovo bezingilanga mu fulu yakubikwa mu kuma kia nzenza, vonza yayingi bewanananga yau. Mpangi Gad, wa nleke a Lije wavova vo: “Twavanga nkangalu wa tumingu twayingi yo mona mavimbu mayingi muna nzila. Mvu 12 yakala miau. Wau vo malu mame mavimba kwayingi, yavovesa mase mame bansisa muna nzila benda kwau. Kansi, se diame kazola ko vo yabakama kwa masoladi, wandata kuna nima. Ke twazayanga ko kina tudia o mbazi, twasambanga kwa Yave yo kunbunda e vuvu. Ezak’e ntangwa manga kaka twadianga mina twabakilanga muna nzila.”—Filipi 4:12, 13.

⁵ Ayingi muna yitu ya Lije mvu miayingi bazingila mu fulu yakubikwa mu kuma kia nzenza ana besisanga e nsi zau mu kingolo. Kansi, vonza yayingi mpe bawanananga yau. Mpangi Lije, owau se nkengi a zunga wavova vo: “Wantu ayingi ke bakala ye salu ko. Muna kuma kiaki, e salu bakala kiau kia kumba akaka, kolwa malavu, yiya yo tá zumba.” Muna kuyitanina muna mavangu mama mambi, diavavanga vo Mbangi za Yave bakivana muna salu ya nkutakani. (Ayibere 6:11, 12; 10:24, 25) Basadilanga e ntangw’au mu mpila yambote kimana basikila muna ludi. Ayingi muna yau bakota muna salu kia kimviti a nzila. Bazaya wo vo vekala ye lumbu kina bekatuka vana fulu kiakina, nze una Aneyisaele bakatukila muna makanga. Ediadi diabasadisanga mu kala ye ngindu zasikila. —2 Korinto 4:18.

6, 7. (a) O zola kwa Nzambi adieyi kukutukasakesanga mu vanga kwa mpangi zeto? (b) Yika e nona.

⁶ “O zola kwa Nzambi” kukutufilanga mu zola mpangi zeto, musungula vava bekalanga mu mpasi. (Tanga 1 Yoane 3:17, 18.) Kasikil’owu, vava Akristu a tandu kiantete kuna Yuda bavavanga madia mu kuma kia mvengele, ampangi muna nkutakani babatwikila madia. (Mavangu 11:28, 29) Paulu wa ntumwa yo Petelo bakasakesa mpe Akristu mu songanga e fu kia tambula e nzenza. (Roma 12:13; 1 Petelo 4:9) Wau vo  Akristu awonso bekasakeswanga mu songa ngemba kwa mpangi betukanga mu fulu yankaka, tufwete songanga mpe ngemba kwa mpangi zeto ana bena mu vonza yovo ana bebangikwanga mu kuma kia lukwikilu lwau. * (Tala mvovo vana yanda)—Tanga Ngana 3:27.

⁷ Mu mvu miviokele, ulolo wa Mbangi za Yave basisidi nzo zau mu kuma kia mvita ye lubangamu kuna este ya Ucrânia. Diankenda vo akaka muna yau bavondwa. Kansi, mpangi zayingi batambulwa muna nzo za mpangi za zunga yankaka ya Ucrânia ye Rússia. Ampangi muna nsi zazi, ‘ke bayisia mu mambu ma tuyalu ko,’ bakwamanana samuna “e nsangu zambote za diambu dia Nzambi.”—Yoane 15:19; Mavangu 8:4.

8, 9. (a) Nkia mpasi balenda wanana zau anzenza? (b) Ekuma tufwete kadila yo luzindalalu vava tukubasadisanga?

⁸ Vena ye wantu ankaka besisanga nzo zau mu kingolo yo kwenda zingila mu fulu yankaka ya nsi au. Akaka bekwendanga zingila mu nsi zina ke bakulukilwa ko. Kana una vo ayadi balenda vana madia, mvuatu ye fulu kia zingila kwa wantu awaya, vena ye mambu mankaka mampasi bewanananga mau. Kasikil’owu, madia bevewanga malenda kala maswaswana ye madia ma nsi au. Akaka ana batuka mu nsi zikalanga ye mbangazi ayingi ke bezayanga ko una balenda vuatila muna nsungi a kiozi kiayingi. Kuna kwa akaka, divavanga vo balongoka una balenda sadila e sadilwa yampa ya nzo mu nkumbu antete.

⁹ Ayadi a nsi zankaka bevanganga nkubika zisadisanga e nzenza mu kulukilwa e zingu muna nsi batinini. Kansi ke veviokanga ngonde zayingi ko, anzenza beyantikanga kuyilunga-lunga yau kibeni. Ediadi dilenda kala diampasi. Divavanga vo balongoka ndinga yampa, fu ye nsiku miampa. Nsi zayingi zina ye nsiku mu kuma kia futa mpaku, fila wana kuna sikola ye mpila ya longela wana. Nga olenda songa luzindalalu ye luzitu vava osadisanga mpangi zeto ana benuananga ye mpasi zazi?—Filipi 2:3, 4.

10. Aweyi tulenda kumikina lukwikilu lwa mpangi zeto bezidi tinina mu nsi eto? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

¹⁰ Ezak’e ntangwa, ayadi bevavanga kakidila mpangi zeto bena vo anzenza mu solola e fulu kivangamenanga lukutakanu. E nkubika zankaka za tuyalu zivovanga vo muna kwamanana tambula lusadisu yo yambulwa vo bazingila muna nsi, mpangi zeto bafwete tambulwila konso salu, kana nkutu ina ivavanga vo bakondwanga muna tukutakanu. Muna kuma kia wonga, akaka betambulwilanga e salu yayi. Muna kuma kiaki, avo mpangi zeto bezidi zingila mu nsi eto, tufwete kubavava vana vau. Bafwete mona vo mfunu tukubavuanga. O tokanena mpangi zeto yo kubavana lusadisu bavuidi o mfunu dilenda kumika lukwikilu lwau.—Ngana 12:25; 17:17.

11. (a) Adieyi anzenza bevuanga o mfunu kuna lubantiku? (b) Aweyi anzenza balenda songela vo bevutulanga matondo muna lusadisu bevewanga kwa mpangi zau?

¹¹ Kuna lubantiku, dilenda vava vo twavana  mpangi zeto madia, mvuatu yovo lekwa yankaka ina bevua o mfunu. * (Tala mvovo vana yanda.) Kana nkutu lekwa kiakete nze gravata, kilenda sadisa kikilu mpangi eto. Kansi, anzenza ke bafwete vavanga ko vo batambula lutila ina bevewanga. Bafwete vutulanga matondo mu mana akaka bevanganga muna wete diau. Ediadi kiese ditwasanga kwa mpangi ana bekubasadisanga. Kuna kulanda, divava vo anzenza bayantika kuyilunga-lunga yau kibeni. Avo bavangidi wo, dikubavana zitu yo kala ye ngwizani ambote ye mpangi zau. (2 Tesalonika 3:7-10) Kana una vo i wau, anzenza lusadisu lweto bevuanga o mfunu.

12, 13. (a) Aweyi tulenda sadisila anzenza? (b) Yika nona.

¹² Muna sadisa anzenza, ke divavanga ko vo twakala ye nzimbu zayingi. O vaula e ntangwa mu kala yau vamosi yo kubasonga o zola, i diau betoma vuanga o mfunu. Kasikil’owu, olenda kubasonga e fulu kibakilwanga makalu yovo kuna balenda sumbila madia mambote mana ke mefwanga ntalu ayingi ko. Olenda mpe kubasonga kuna balenda vuila lekwa nze masini ma tungila nlele yovo salanganu yankaka kimana basadilanga yo muna baka e nzimbu za kuyidikila. Edi disundidi o mfunu, olenda kubasadisa mu kulukilwa e nkutakani yampa. Avo dilendakana, tulenda kubanata muna  kalu dieto yovo kubavana nzimbu za tike kimana benda muna lukutakanu. Tulenda mpe kubasonga e mpila yambote ya sila umbangi kwa wantu muna zunga. Tulenda mpe vaika yau entwadi muna salu kia umbangi.

¹³ Vava aleke yá balwaka mu nkutakani mosi, akuluntu babavana lusadisu bavuanga o mfunu. Babalonga nata e kalu, soneka nkanda ye una balenda vavila e salu. Babasonga mpe una balenda sadila e ntangwa mu mpila yambote kimana basia e salu kia Yave vana fulu kiantete. (Ngalatia 6:10) Ke vavioka ngonde zayingi ko, yau ayá bakota muna salu kia kimviti a nzila. Muna lusadisu lw’akuluntu ye ngolo za yau kibeni, bayivana muna salu kia Yave, banungunuka muna mwanda yo lembi vukumukina e nza ya Satana.

14. (a) Nkia ntonta anzenza bafwete zizidila? (b) Yika nona.

¹⁴ Nze dina dibwilanga Akristu awonso, divavanga vo anzenza bazizidila e ntonta za sia e mavwa vana fulu kiantete ke mu ngwizani au ko yo Yave. * (Tala e mvovo vana yanda.) Mpangi Lije ona tuyikidi kala kuna lubantiku, kumosi ye mpangi zandi, besungamenanga mambu mamfunu ma lukwikilu mana balongoka kwa se diau ekolo batinanga. Bavova vo: “Se dieto wayantika veta yaka lekwa twanata muna nkutu. I bosi, papa wazangula e nkutu ke yakala diaka ye lekwa yayingi ko yo vova kuna tusevo vo: ‘Numwene? Ke tuvuanga mfunu wa lekwa yayingi ko muna zingu.’”—Tanga 1 Timoteo 6:8.

15, 16. (a) Aweyi tulenda kumikina lukwikilu lwa mpangi zeto? (b) Aweyi tulenda kubafiaulwisila?

¹⁵ Anzenza mayingi bevuanga o mfunu ke madia kaka ko ye mvuatu. Lufiaulwisu yo lukasakeso lutukanga muna Nkand’a Nzambi bevuanga o mfunu. (Matai 4:4) Akuluntu balenda kubavavila e nkanda mia nding’au yo kubasadisa mu solola ampangi bevovanga nding’au. Ediadi diamfunu kikilu kadi nzenza zayingi basisa lekwa ina bakulukilwa. Viangi bemonanga kia yitu, akundi ye nkutakani au. Bafwete mona zola ye nkenda za Yave muna mpangi zau Akristu. Avo ke bamwene zola kwaku ko, ediadi dikubafila mu kwenda vava lusadisu kwa wantu ankaka ana batuka nsi mosi, kansi ke besadilanga Yave ko. (1 Korinto 15:33) Avo tubasadisi mu kulukilwa e nkutakani, tusonga vo ntwadi tusalanga yo Yave muna lunga-lunga “nzenza.”—Nkunga 146:9.

¹⁶ Yesu ye mase mandi ke bavutuka ku nsi au ko ekolo awana bababangikanga bayalanga. Diau dimosi, valenda kala ye kuma kilenda fila anzenza o unu mu lembi vutuka kuna nsi au. Dilenda kala vo akaka ke bazolele diaka vutuka ko. Mpangi Lije wavova vo mase mayingi bamona una wantu balekelwanga mu kingolo yo vondwa kuna nsi au. Muna kuma kiaki, wonga bekalanga wau wa vutuka ko kumosi yo wana au. Muna sadisa mpangi zeto, divavanga vo ‘twakalanga e ntwadi muna mpasi ye kiese, akwa nzolani a ungudi, akwa walakazi yo lulembamu.’ (1 Petelo 3:8) O lubangamu lufilanga nzenza zankaka mu venga kala vamosi ye wantu ankaka, balenda mona e  nsoni za vovela e mpasi bamueswa, musungula avo vamosi bena yo wan’au. Ukiyuvula vo: ‘Kele vo mono yabwilwa e mpasi zazi, aweyi yadi zola vo bakadila yame?’—Matai 7:12.

17. Aweyi e salu kieto kia umbangi kisadisilanga anzenza?

¹⁷ Nzenza zayingi o unu betukanga mu nsi zisimanga e salu kieto. Muna lusadisu lwa mpangi besonganga o vema muna salu kia umbangi, ulolo wa nzenza bewanga “e diambu dia Kintinu” mu nkumbu antete. (Matai 13:19, 23) Ndonga muna awana ‘bebimukanga yo mazitu’ befiaulwiswanga vava bekwendanga mu tukutakanu tweto. Ayingi muna yau bevovanga vo: ‘Kieleka, Nzambi wina vovo nwina.’—Matai 11:28-30; 1 Korinto 14:25.

18, 19. Aweyi tulenda songela vo tu akwa ngangu vava tusilanga umbangi kwa nzenza?

¹⁸ Tufwete kalanga ye ngangu ye lulungalalu vava tusilanga umbangi kwa nzenza. (Matai 10:16; Ngana 22:3) Tufwete songanga luzindalalu vava nzenza kevovanga, kansi ke tufwete vovela mambu ma luyalu ko. Tufwete landanga luludiku lutukanga kuna vula ye nsiku mia luyalu kimana twalembi kuyisia mu vonza. Wau vo anzenza mu mabundu ye fu ya kisi nsi yaswaswana betukanga, tufwete vavanga zaya mana beyindulanga yo zitisa e ngindu zau. Kasikil’owu, wantu a nsi zankaka ngindu zaswaswana bena zau mu kuma kia mpila ina akento bafwete vuatilanga. Muna kuma kiaki, vava tukubasilanga umbangi diambote twavuatilanga mu mpila ina ke ikubatesa sakuba ko.

¹⁹ Tuzolele sadisa wantu bena mu mpasi, kana nkutu awana ke besadilanga Yave ko. Avo tuvangidi wo, tutanginina e mbandu ambote ya Nsamaria ona oyikwanga muna kingana kia Yesu. (Luka 10:33-37) E mpila yambote tulenda sadisila wantu i kubasamunuina e nsangu zambote za Kintinu. Nkuluntu mosi osadisanga nzenza zayingi wavova vo diambote mu kubazayisa vana vau vo tu Mbangi za Yave. Tufwete kubazayisa vo e kani diantete twizidi i kubasadisa kimana bazaya e vuvu kia kusentu kina muna Nkand’a Nzambi, ke twizidi kubavana nzimbu ko yovo madia.

20, 21. (a) O sadisa anzenza nkia nluta ditwasanga? (b) Adieyi tuvovela muna longi dilanda?

²⁰ Avo tusongele zola kwa nsi a ntima kwa “nzenza,” nluta miayingi ditwasa. Vava mpangi Alganesh kafwilwa yakala, watina lubangamu kuna Eritréia yo wan’andi sambanu bakala vo aleke. Bavanga nkangalu wa lumbu nana muna makanga. I bosi, balwaka kuna Sudão. Bayoya kikilu bakala. Mpangi Alganesh wavova vo: “Ampangi batutambula nze yitu yau, batuvana madia, mvuatu, nzo ye nzimbu za futila e tike. Aki nani balenda tambula nzenza muna nzo zau mu kuma kia sia vo Nzambi mosi besambilanga? Mbangi za Yave kaka balenda wo vanga.—Tanga Yoane 13:35.

²¹ Adieyi tuvova mu kuma kia wan’a mpangi zeto batinina mu nsi eto? Muna longi dilanda, tuzaya una yeto awonso tulenda sadisila esi nzo awaya kimana basadila Yave ye kiese.