1, 2. (a) Nkia mbebe ampwena kavewa o Solomo? (b) Ekuma Davidi katokanenanga mu kuma kia Solomo?

SOLOMO mbebe ampwena kikilu katambula. Yave wansola mu vita o ntu muna salu kia tunga e tempelo kuna Yerusaleme. E kiaki i kimosi muna salu isundidi o mfunu yasalwa kala ova nza. E tempelo yayi, ‘yambote kikilu yakala,’ o nkembo andi wazayakana mu nza yawonso. Edi diasunda o mfunu, e nzo yayi yadi kala se ‘nzo a Yave wa Nzambi aludi.’—1 Tusansu 22:1, 5, 9-11.

² Davidi wa ntinu wakala ye vuvu vo Yave osadisa Solomo. Kansi Solomo nleke kakala ye ‘kazaya mambu mayingi ko.’ Nga Solomo okala ye unkabu yo tambulwila e mbebe yayi ya tunga e tempelo? Nga wayambula vo wonga wa lembi zaya mayingi wankakidila mu sala e salu kiaki? Muna lungisa kiyekwa kiaki, diavavanga vo Solomo kakala yo unkabu yo yantika o sala.

3. Adieyi kalongoka Solomo muna mbandu a se diandi muna diambu ditadidi unkabu?

 ³ Solomo mayingi kalongoka mu kuma kia unkabu muna mbandu a Davidi wa se diandi. Vava kakala nleke, wanuana ye bulu ya mfuta yavavanga vonda e twelezi ya se diandi. (1 Samuele 17:34, 35) Davidi wansonga mpe unkabu vava kanuana yo Ngoleyate wakala vo kesa diankuma. Muna lusadisu lwa Nzambi, Davidi wavonda Ngoleyate muna tadi.—1 Samuele 17:45, 49, 50.

4. Ekuma diavavilanga vo Solomo kasonga unkabu?

⁴ Owau, tulenda bakula e kuma Davidi kakadila wafwana mu kasakesa Solomo kakala ye unkabu yo tunga e tempelo. (Tanga 1 Tusansu 28:20.) Kele vo Solomo kasongi unkabu ko, nga wayambula vo wonga wankakidila mu lembi yantika e salu. Kansi, olembi yantika e salu disundidi o bi ke mu lembi kio fokola ko.

5. Ekuma tufwete kadila ye unkabu?

⁵ Nze Solomo, yeto mpe lusadisu lwa Yave tuvuanga o mfunu muna kala ye unkabu yo sala e salu katuvana. Muna kuma kiaki, yambula twabadika nona ya selo ya Nzambi kuna nz’ankulu ana basonga unkabu. Ediadi dikutusadisa mu zaya una tulenda songela unkabu yo lungisa e salu twavewa.

6. Adieyi dikutusivikisanga muna unkabu kasonga Yosefe?

⁶ Yosefe wasonga unkabu vava nkaz’a Potifa kazola kumvukumuna kimana katá yandi e zumba. Wazaya wo vo e zingu kiandi mu vonza kiadi kala kele vo kantambulwila ko. Kansi vana fulu kia tambulwila, Yosefe wasonga unkabu yo tina vana vau.—Etuku 39:10, 12.

7. Aweyi Rakabi kasongela unkabu? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

⁷ Rakabi i muntu ankaka wasonga unkabu. Vava alangi a Aneyisaele bayenda kuna nzo andi muna mbanz’a Yeriko, Rakabi wafwana mona wonga yo lembi tambulwila kubasadisa. Kansi, wau vo wabundanga e vuvu muna Yave, kuna unkabu wawonso wasweka alangi wole awaya yo kubasadisa kimana batina. (Yosua 2:4, 5, 9, 12-16) Rakabi wakwikilanga vo Yave i Nzambi aludi. Wakala ye vuvu vo osinga vana e nsi yayina kwa Aneyisaele. Kayambula ko vo wonga wa wantu ngatu wa ntinu a Yeriko ye makesa mandi wankakidila mu lembi vanga diambu. Muna kuma kia unkabu kasonga, Rakabi wakivuluza kumosi ye yitu yandi.—Yosua 6:22, 23.

8. Aweyi unkabu kasonga o Yesu wasadisila ntumwa zandi?

⁸ E ntumwa zakwikizi za Yesu mpe akwa unkabu bakala. Bamona unkabu kasonganga o Yesu. Ediadi diabafila mu kuntanginina. (Matai 8:28-32; Yoane 2:13-17; 18:3-5) Vava Asaduki babasima kimana bayambula longa oma ma Yesu, antumwa ke batambulwila ko.—Mavangu 5:17, 18, 27-29.

9. Aweyi e sono kia 2 Timoteo 1:7 kikutusadisilanga mu zaya kuna kutukanga unkabu weto?

⁹ Yosefe, Rakabi, Yesu ye antumwa bakwamanana  vanga edi diambote. Ke mu ngolo za yau kibeni ko basongela unkabu, kansi mu kuma kia vuvu bakala kiau muna Yave. Vava vebwanga diambu divavanga vo twasonga unkabu, yeto mpe tufwete bundanga e vuvu muna Yave, ke mu yeto kibeni ko. (Tanga 2 Timoteo 1:7.) Yambula twabadika mambu mole mevavanga vo twakala yo unkabu: muna zingu kia esi nzo ye muna nkutakani.

10. Ekuma Aleke bena vo Akristu bafwete kadila yo unkabu?

¹⁰ Vena ye mambu mayingi mevavanga vo aleke bena vo Akristu basonga unkabu mu kwamanana sadila Yave. Balenda tanginina e mbandu a Solomo ona wasonga unkabu vava kabaka e nzengo zambote za fokola tunga tempelo. Kana una vo aleke bafwete landanga luludiku lwa mase mau, vena ye mambu mankaka mevavanga vo babaka nzengo yau kibeni. (Ngana 27:11) Unkabu divavanga kwa aleke mu baka nzengo muna mambu matadidi vanga kikundi, sola nsaka, kala ye fu yambote yo sikidisa e ntangwa ya vubwa. Aleke unkabu kikilu bavuidi o mfunu kadi e nzengo zazi ke zina ngwizani ko yo luzolo lwa Satana, ona otiangunanga Nzambi.

11, 12. (a) Aweyi Mose kasongela unkabu? (b) Aweyi aleke balenda tanginina mbandu a Mose?

¹¹ Dimosi muna mambu mamfunu mana aleke bafwete bakila e nzengo i sikidisa mana bazolele vanga muna zingu kiau. Muna nsi zayingi, aleke bekomekenwanga kimana batanga sikola zampwena yo vava salu ifutanga nzimbu zayingi. Muna nsi zankaka, e zingu kiampasi kikilu kina. Muna kuma kiaki, aleke balenda yindula vo bafwete sala kwayingi kimana balenda sadisa yitu yau. Avo diambu dia mpila yayi onuananga diau, yindula e mbandu a Mose. Wau vo mwan’a Faro wansansa, wafwana kuyisila e kani dia kituka mvuama yovo nkwa tunda. Yindula e ntonta kanuananga zau mu kuma kia umpukumuni wa mase ma Engipito ana bansansanga, kwa alongi ye aludiki. Kansi, Mose wasonga unkabu yo baka e nzengo za kala kumosi yo nkangu a Nzambi. Vava kasisa Engipito ye mavua ma nsi yayi, wabund’e vuvu kiandi kiawonso muna Yave. (Ayibere 11:24-26) Muna kuma kiaki, Yave wansambula kikilu ye osinga kunsambula diaka kuna sentu.

¹² Vava aleke besonganga unkabu wa kuyivana muna salu kia Yave yo sia Kintinu va fulu kiantete muna zingu kiau, Yave okubasambulanga. Okubasadisanga mpe kimana balungisa e nsatu za esi nzo zau. Muna tandu kiantete, nleke Timoteo wasia salu kia Nzambi vana fulu kiantete, ongeye mpe olenda wo vanga. * (Tala e mvovo vana yand’a lukaya.)—Tanga Filipi 2:19-22.

13. Aweyi unkabu wasadisila mpangi mosi ankento mu lungisa e kani diandi?

¹³ Mpangi mosi ankento kuna Alabama, Estados Unidos, unkabu kavuanga o mfunu mu sikidisa makani muna salu kia Nzambi. Wasoneka vo: “Nsoni zayingi yamonanga muna kileke. Diampasi diakalanga mu mokena yo wantu muna Seka dia Kintinu, musungula dodela kielo kia nzo a muntu  ona kizeye ko.” Muna lusadisu lwa mase mandi ye akaka muna nkutakani, nleke ndioyo walungisa e kani diandi dia kala mviti a nzila a ngonde ke ngonde. Wavova vo: “E nza ya Satana ifilanga wantu mu yindula vo o tanga sikola zampwena, kala ye tunda, nzimbu ye mavua mayingi i mambu metwasanga zingu kiakiese.” Kansi, wabakula mpe vo wantu ayingi ke belungisanga makani mama ko. Mambu mama mpasi ye ntantu kaka metwasanga. Wakudikila vo: “O sadila Yave kiese kiayingi dikuntwasilanga.”

14. Mu nkia mambu mase bena vo Akristu bafwete songela unkabu?

¹⁴ Mase bena vo Akristu unkabu mpe bavuidi o mfunu. Kasikil’owu, o mfumu a salu olenda kulomba vo wasalanga yamu fuku muna lumbu ina wavaula mu kuma kia nsambila ya esi nzo, salu kia umbangi ye tukutakanu. Unkabu divavanga mu vova kwa mfumu a salu vo kizolele ko yo songa mbandu ambote kwa wana. Dilenda kala vo mase mankaka muna nkutakani beyambulanga vo wan’au bavanga mambu mana ngeye osimanga kwa wan’aku. Avo mase mama bayuvuidi e kuma, nga okala ye unkabu wa kubasasila kuna luzitu e kuma kuyambulwilanga mambu mama ko?

15. Aweyi e sono kia Nkunga 37:25 ye Ayibere 13:5 ilenda sadisila mase?

¹⁵ Unkabu divavanga muna sadisa wana kimana bayisila makani muna salu kia Nzambi. Kasikil’owu, mase mankaka balenda kala yo wonga wa kasakesa o wan’au bakota muna salu kia kimviti a nzila, kwenda sadila  kuna kuvuilu asadi ayingi o mfunu, sadila kuna Betele yovo kuyivana muna salu kia tunga Maseka ma Kintinu ye ma tukutakanu twampwena. Nanga wonga bemonanga wa sia vo wan’au ke belenda kubalunga-lunga ko vava benuna. Kansi, mase mangangu besonganga unkabu yo kwikila vo Yave olungisa e nsilu miandi. (Tanga Nkunga 37:25; Ayibere 13:5.) Mase ana besonganga unkabu yo bunda Yave e vuvu, besadisanga wan’au mu vanga diau dimosi.—1 Samuele 1:27, 28; 2 Timoteo 3:14, 15.

16. Aweyi mase mankaka besadisilanga o wan’au mu kuyisila makani muna salu kia Nzambi? Ediadi nkia nluta ditwasanga kwa wan’au?

¹⁶ Mpangi mosi yo nkaz’andi kuna Estados Unidos basadisa wan’au basia e sungididi muna salu kia Yave. O yakala wavova vo: “Una wan’eto ke bayantikidi kangala ko yo vova, twabazayisanga e kiese kia sala se mviti a nzila ye kuyivana muna salu ya nkutakani. Owau ediadi i kani diau.” Wakudikila vo wau vo wan’au bayisila makani ma mwanda dikubasadisanga mu zizidila e ntonta za nza ya Satana yo sia e sungididi kiau muna salu kia Yave. Mpangi mosi una yo wana wole wavova vo: “Mase mayingi befwasanga ntangwa yayingi ye mavua mu sadisa wan’au balungisa makani nze nsaka yo tanga sikola. E diambu disundidi o mfunu i sadila e ngolo ye mavua meto mu sadisa o wana balungisa makani mau ma mwanda oma mekubasadisa mu tatidila e kikundi kiau yo Yave. Kiese kiayingi tukalanga kiau vava tumonanga wan’eto belungisanga makani mau ma mwanda yo sala yau e ntwadi.” Kala ye ziku vo Yave otoma yangalelanga mase ana besadisanga o wan’au mu sikidisa makani ma mwanda yo lungisa mo.

17. Yika e nona kia una tulenda songela unkabu muna nkutakani.

¹⁷ Tufwete songanga mpe unkabu muna nkutakani. Kasikil’owu, akuluntu bafwete kala yo unkabu vava betalanga diambu dia mpangi ovangidi sumu diampwena yovo vava besadisanga awana bena mu vonza mu kuma kia mayela. Akuluntu akaka bekingulanga awana bena muna pelezo mu longoka ye akwa luzolo lwambote yovo fila lukutakanu. Adieyi tuvova mu kuma kia mpangi z’akento bena vo ampumpa? Malau mayingi bena mau mu songa vo akwa unkabu yo kuyivana muna salu kia Yave. Balenda sala se aviti a nzila, kwenda sadila kuna kuvuilu asadi ayingi o mfunu, yikama e salu kia tunga Maseka ma Kintinu yo kota Sikola ya Ateleki a Kintinu. Akaka nkutu bekotanga Sikola ya Ngiladi.

18. Aweyi mpangi z’akento bena vo se ambuta balenda songela unkabu?

¹⁸ Tuyangalelanga ampangi zeto z’akento bena vo se anunu muna nkutakani. Kana una vo ndonga muna yau ke belendanga diaka sala kwayingi ko muna salu kia Nzambi nze una bavanganga, balenda mpe songa unkabu yo kwamanana sala. (Tanga Tito 2:3-5.) Kasikil’owu, unkabu divavanga avo akuluntu balombele kwa mpangi ankento una vo se nunu kamokena ye mpangi ankento wakinu ndumba mu diambu ditadidi mvuatilu. Kafwete kubamina ko mu kuma kia mvuatu kevuatanga, kansi kuna ndekwa zawonso onkunsadisa mu bakula dina e mvuatu miandi milenda vanga  kw’akaka. (1 Timoteo 2:9, 10) Vava mpangi z’akento bena vo se ambuta besonganga o zola kwa mpila yayi, balenda kumika ampangi muna nkutakani.

19. (a) Aweyi mpangi z’akala balenda kadila yo unkabu? (b) Aweyi e sono kia Filipi 2:13; ye 4:13 ilenda sadisila mpangi z’akala mu kala yo unkabu?

¹⁹ Mpangi z’akala mpe bafwete songa unkabu yo kuyivana muna salu. Vava bekuyivananga kuna mvevo mu sala se selo ya salu yovo akuluntu, nluta miayingi ditwasanga kwa ampangi muna nkutakani. (1 Timoteo 3:1) Kansi akaka balenda kala yo lukatikisu mu vanga wo. Nanga mpangi vilwa kavanga muna mvu miavioka, owau olenda yindula vo kafwana ko mu sala se selo kia salu yovo nkuluntu. Mpangi ankaka olenda yindula vo kena ye umbakuzi wafwana ko mu lungisa kiyekwa kiaki. Avo i wau oyindulanga, Yave olenda kusadisa mu kala yo unkabu. (Tanga Filipi 2:13; 4:13.) Sungamena mbandu a Mose. Oyandi mpe wayindula vo kelenda lungisa ko mana Yave kanlomba. Kansi Yave wamvana unkabu ye walenda lungisa e salu kavewa. Aweyi mpangi a yakala kalenda vuila unkabu? Olenda samba kwa Yave mu lomba lusadisu yo tanganga o Nkand’a Nzambi lumbu yawonso. Olenda badika nona ya wantu beyikwanga muna Nkand’a Nzambi ana basonga o unkabu. Kuna lembama kwawonso, mpangi olenda lomba lusadisu kwa akuluntu yo songa e tima dia sala konso salu kevewa muna nkutakani. Muna kuma kiaki, tuwondelele mpangi zawonso z’akala bakala yo unkabu yo kuyivana muna salu ya nkutakani.

20, 21. (a) O Davidi nkia diambu kasungamesa Solomo? (b) Nkia ziku tuna kiau?

²⁰ Davidi wa ntinu wasungamesa Solomo vo Yave okala yandi yavana kefokola tunga tempelo. (1 Tusansu 28:20) Ka lukatikisu ko vo Solomo wabadikanga e mvovo miami, kayambula ko vo e kileke yo lembi zaya mayingi diankakidila mu lungisa e salu kavewa. Kansi wasonga unkabu. Muna lusadisu lwa Yave, wafokola tunga tempelo yampwena mu mvu nsambwadi ye ndambu kaka.

²¹ Yave wasadisa Solomo, olenda mpe kutusadisa mu kala ye unkabu yo lungisa e kiyekwa kieto, kiakala muna nzo yovo muna nkutakani. (Yesaya 41:10, 13) Avo tusonga unkabu muna salu kia Yave, tulenda kala ye ziku vo okutusambula owau ye kuna sentu. Muna kuma kiaki, ‘Kala yo unkabu . . . yantika o sala.’