1, 2. (a) Adieyi Yesu kalomba muna sambu kiandi kiansuka ye alongoki andi? (b) Ekuma Yesu katokanena mu kuma kia kintwadi?

MUNA lambu diansuka kadia ye ntumwa zandi, Yesu watokana mu kuma kia kintwadi kiau. Vava kasambanga, Yesu walomba vo alongoki andi bakala mosi, i sia vo, bakala mu kintwadi nze una yandi yo Se diandi benena mu kintwadi. (Tanga Yoane 17:20, 21.) Kele vo alongoki a Yesu bakala mu kintwadi, akaka badi bakula vo Yave watuma Yesu ova ntoto. Wantu badi zaya kana aki nani i alongoki akieleka a Yesu muna zola besonga kwa muntu yo nkwandi. O zola kwaku kukubafila mu kala mu kintwadi.—Yoane 13:34, 35.

² Tulenda bakula e kuma Yesu kavovela diambu ditadidi kintwadi muna fuku wauna. Wabakula vo e ntumwa zandi ke bakala kikilu mu kintwadi ko. Kasikil’owu, antumwa batantananga kana “nani muna yau osundidi onene.” Bateka tantana kala mu kuma kia diambu diadi. (Luka 22:24-27; Maku 9:33, 34) Mu nkumbu ankaka, Yakobo yo Yoane balomba kwa  Yesu vo kabavana fulu kia tunda muna Kintinu kia zulu, vana ndambu andi.—Maku 10:35-40.

3. Nki kiasianga e kintwadi kia alongoki a Kristu mu vonza? Nkia yuvu tubadika?

³ O luzolo lwa kala ye tunda ye wisa ke diau kaka ko diasianga e kintwadi kia alongoki a Kristu mu vonza. Muna lumbu ya Yesu, o wantu bavambana bakala mu kuma kia kitantu ye fu kia sia mpambula. Diavavanga vo alongoki a Yesu bavenga e fu yayi yambi. Mu longi diadi, tubadika e yuvu eyi: Aweyi Yesu kabadikilanga e fu kia sia mpambula? Aweyi Yesu kasadisila alongoki andi balembi kala ye fu kia sia mpambula yo kwamanana kala mu kintwadi? Aweyi e mbandu a Yesu ye malongi mandi malenda kutusadisila mu kwamanana kala mu kintwadi?

4. Yika e nona isonganga vo Yesu mpe wavezwanga yo siwa kitantu.

⁴ Kana nkutu Yesu wasiwa mpe kitantu yo vezwa. Vava Filipo kavovesa Natanaele vo osolwele Masia, Natanaele wavova vo: “Nga muna Nazarete mulenda tuka má kiambote e?” (Yoane 1:46) Natanaele nanga wazaya wo vo Masia ku Beteleme kewutukila, nze una diasakulwa muna Mika 5:2. Kansi Natanaele nanga wayindulanga vo Masia kalendi wutukila mu mbanz’a Nazarete ko wau vo mbanza yakete kikilu yakala. Ayuda ayingi akwa tunda bavezanga Yesu wau vo mwisi Ngalili. (Yoane 7:52) Ayuda babadikilanga esi Ngalili vo wantu bakondwa o mfunu. Ayuda akaka nkutu baveza Yesu yo kunyikila vo Nsamaria. (Yoane 8:48) Esi Samaria wantu a zula kiankaka, e dibundu diau mpe diaswaswana diakala ye dibundu dia Ayuda. Ayuda ye Mingalili ke bazitisanga esi Samaria ko, babavavukanga.—Yoane 4:9.

5. Aweyi alongoki a Yesu babadikilwanga?

⁵ Afidi a nsambil’a Kiyuda bavezanga mpe alandi a Yesu. Afarisi babayikila vo ‘wantu asibwa.’ (Yoane 7:47-49) Kuna kwa Afarisi, konso muntu walembi longwa muna sikola za Kiyuda ye ndiona kalandanga fu ya kisi nsi ko, wabadikilwanga vo mpasi muntu kwandi. (Mavangu 4:13, mvovo vana yanda lukaya) Yesu ye alongoki andi bavezwanga kadi o wantu a tandu kiakina bayisananga mu kuma kia nsambila, tunda ye kanda diau. E fu kiaki kiasambukila mpe alongoki ye mpila ina babadikilanga akaka. Muna tatidila kintwadi, diavavanga vo bavanga nsobani muna ntima miau.

6. Yika nona isonganga vo e fu kia sia e mpambula kilenda kutusambukila.

⁶ O unu, e nza tuzingilanga yazala ye fu kia sia mpambula. Wantu ayingi bena ye ngindu zabendomoka mu kuma kieto, yeto mpe tulenda kala ye ngindu zabendomoka mu kuma kia wantu ankaka. Mpangi ankento ozingilanga kuna Austrália una vo mviti a nzila wavova vo: “E kitantu yakala kiau muna mindele kiawokela wau yasianga e sungididi muna mpasi bamwesanga e mingutukila.”  E ngindu zazi zabendomoka zawokela mpe mu kuma kia mpila ina wantu bambadikilanga. Mpangi a yakala ozingilanga kuna Canadá wayika e ngindu zabendomoka kakalanga zau: “Yayindulanga vo awana bevovanga e Kifalansa basundidi.” Muna kuma kiaki, o mpangi ndioyu kazolanga awana bavovanga Kingelezo ko.

7. Adieyi Yesu kavanga mu kuma kia fu kia sia mpambula?

⁷ Nze muna lumbu ya Yesu, o unu e fu kia sia mpambula kiakinu wokela ye diampasi dikalanga mu yambula kio. Adieyi Yesu kavanganga mu kuma kia ngindu zazi? Diantete, kasidi yima ngindu za sia mpambula ko. Yesu kaswaswanesanga wantu ko. Wasamunanga e nsangu zambote kwa mvuama ye asukami, Afarisi ye esi Samaria, kwa avakulwisi a mpaku ye asumuki. Diazole, Yesu walonganga ntumwa zandi yo kubasonga muna mbandu vo ke bafwete vezanga akaka ko yovo kubamenga.

8. Nkia nkanikinu wamfunu ukutusadisanga mu kala ye kintwadi? Sasila.

⁸ Yesu wayika nkanikinu wamfunu ukutusadisanga mu kala ye kintwadi. Wavovesa alongoki andi vo: “Yeno awonso nu ampangi.” (Tanga Matai 23:8, 9.) Avo tutomene yindula, tumona vo yeto awonso tu ampangi kadi yeto awonso tu wan’a Adami. (Mavangu 17:26) Yesu wavova vo alongoki andi awonso ampangi kadi bazaya wo vo Yave kuna zulu i Se diau. (Matai 12:50) Yau awonso bakituka esi kanda dia Nzambi, kintwadi bakala muna zola ye lukwikilu. Ekiaki i kuma antumwa bayikilanga Akristu akaka vo ampangi muna nkanda basonekena e nkutakani.—Roma 1:13; 1 Petelo 2:17; 1 Yoane 3:13.

9, 10. (a) Ekuma ke diakadila mfunu ko kwa Ayuda mu kuyitundidika mu kuma kia kanda diau? (b) Aweyi Yesu kasongela vo ke diambote ko mu veza wantu a makanda makaka? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

⁹ I bosi, vava Yesu kavovesa ntumwa zandi vo bafwete badikilanga muntu yo nkwandi vo mpangi, edi kazola vova vo bafwete kuyisakidika. (Tanga Matai 23:11, 12.) Nze una tulongokele kala, ezak’e ntangwa o lulendo lwavambulanga antumwa. Muna lumbu ya Yesu, wantu bakisananga mu kuma kia kanda diau. Ayuda ayingi bakwikilanga vo yau basundidi akaka wau vo wan’a Abarayama. Kansi Yoane wa Mvubi wabavovesa vo: “Nzambi wafwana vaikisila Abarayama o wana muna matadi mama.”—Luka 3:8.

¹⁰ Yesu walonga vo diambi kikilu vava wantu bekuyitundidikanga mu kuma kia kanda diau. Watoma kiesesa e diambu diadi vava nsoneki mosi kanyuvula vo: “Nani kieleka i nkw’ame?” Muna vana e mvutu za kiuvu kiaki, Yesu watá kingana. Vakala ye muntu mosi wawandwa kwa mivi yo siswa muna nzila. Kana una vo Ayuda akaka bamona muntu ndioyu vava baviokanga, ke bansadisa ko. Kansi Nsamaria mosi wafwila Nyuda ndioyu e nkenda yo kunsadisa. Kuna mfoko a kingana kiandi, Yesu wavovesa nsoneki ndioyu vo kafwete kala nze Nsamaria ndiona. (Luka 10:25-37) Yesu wasonga vo Nsamaria olenda longa Ayuda una balenda songela zola muna mfinangani zau.

11. Ekuma diavavila vo alongoki a Yesu bavenga e fu kia sia mpambula? Adieyi Yesu kavanga muna kubasadisa mu bakula e diambu diadi?

¹¹ Vitila Yesu katomboka kuna zulu, wavovesa alongoki andi vo benda samuna e  nsangu zambote “muna Yuda yawonso ye Samaria yakuna nsuk’a nza.” (Mavangu 1:8) Muna wo vanga, diavavanga vo alongoki a Yesu basunda o lulendo ye fu kia sia mpambula. Yesu nkumbu miayingi kavovelanga e fu yambote bakala yau anzenza, ediadi diakubika alongoki andi mu samuna e nsangu zambote kwa esi zula yawonso. Kasikil’owu, wasanisina mfumu mosi a makesa ona wakala ye lukwikilu lwasikila. (Matai 8:5-10) Kuna Nazarete ina vo i mbanza kasansukila, Yesu wayika una Yave kasadisilanga anzenza, nze nkento wa mwisi Sarefate ona wafwilwa yakala yo Namani wa mwisi Suria ona wayelanga wazi. (Luka 4:25-27) Yesu wasamuna mpe e nsangu zambote kwa nkento mosi wa mwisi Samaria yo viokesa lumbu yole muna Samaria kadi wantu ayingi bayangalela e nsangu kasamunanga.—Yoane 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Aweyi antumwa bamona vava Yesu kamokenanga yo nkento wa mwisi Samaria? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.) (b) Adieyi disonganga vo Yakobo yo Yoane ke babakula ko dina Yesu kazola kubalonga?

¹² Ke diakala diasazu ko kw’antumwa mu yambula e fu kia sia mpambula. Basivika kikilu vava bamona Yesu wamokenanga yo nkento a mwisi Samaria. (Yoane 4:9, 27) Ekuma? Nanga i mu kuma kia sia vo e mfumu za nsambil’a Kiyuda ke bamokenanga yo nkento ko vana fulu kia ndonga, musungula nkento wa mwisi Samaria ona wabadikilwanga vo nsumuki. Antumwa bavovesa Yesu vo kadia, kansi kuna kwa Yesu o mokena yo nkento ndioyu diasunda o mfunu ke mu dia ko.—Yoane 4:31-34.

¹³ Yakobo yo Yoane ke babakula ko e longi diadi diamfunu. Vava alongoki bakangalanga yo Yesu muna Samaria, bavava nzo ina balenda leka muna vata dimosi dia Samaria. Kansi esi Samaria ke bazola kubavana fulu kia leka ko. Yakobo yo Yoane bafunga kikilu makasi yo lomba kwa Yesu kana vo balomba tiya tutuka kuna zulu muna fwasa e vata diadina. Yesu wabavana longi diankuma. (Luka 9:51-56) Nanga Yakobo yo Yoane ke badi funga makasi ko kele vo e diambu diadi diavangamena muna zunga kiau kuna Ngalili. Edi diabafila mu funga makasi nanga i fu kia sia mpambula bakala kiau. Kuna kwalanda, vava Yoane kasamunanga e nsangu zambote kwa esi Samaria yo mona vo ndonga muna yau bansianga e sungididi, nanga wamona e nsoni mu kuma kia una kateka kadilanga yau.—Mavangu 8:14, 25.

14. Aweyi diambu dia sia mpambula diasingikilwa?

¹⁴ Ke vavioka kolo kiayingi ko ye Pentikosti ya mvu wa 33, vabwa diambu diavambula e nkutakani. Vava ampangi bakayanesanga o madia kwa akento ana bafwilwa akala, bavilakana akento ana bavovanga Kingerekia. (Mavangu 6:1) E diambu diadi diavangama mu kuma kia ndinga zaswaswana. Antumwa basingika e diambu diadi vana vau. Basola mpangi nsambwadi akwa ziku muna kayanesa e madia. E mpangi zazi zawonso zasolwa nkumbu za Kingerekia bakala zau, ediadi nanga diafiaulwisa akento ana bavilakanua.

15. Aweyi Petelo kalongokela e fu kia lembi sia mpambula? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

¹⁵ Muna mvu wa 36, alongoki a Yesu bayantika sila umbangi kwa wantu a zula yawonso. Vitila mvu wau, Petelo wazolanga kaka kala vamosi ye Ayuda. I bosi, vava Nzambi  katoma kiesesa vo Akristu ke bafwete sianga mpambula ko, Petelo wasila umbangi kwa Koneleo ona wakala vo soladi dia Roma. (Tanga Mavangu 10:28, 34, 35.) I bosi, Petelo wayantika kala vamosi ye Akristu ana bakala vo ke Ayuda ko yo dia yau entwadi. Kansi una vavioka mvu miayingi, vava kakala kuna mbanza Antiokia, Petelo wayambula dila vamosi ye Akristu ana bakala vo ke Ayuda ko. (Ngalatia 2:11-14) Paulu wavana e longi kwa Petelo, diambote wau vo Petelo watambulwila e longi. Aweyi tuzayidi wo? Vava Petelo kasoneka o nkand’andi antete kwa Ayuda ye Akristu akaka kuna Ásia Menor, wasonga o mfunu wa zola e mpangi zeto zawonso.—1 Petelo 1:1; 2:17.

16. Aweyi Akristu a tandu kiantete bazayakena?

¹⁶ Muna kuma kia mbandu ambote kasonga o Yesu, antumwa balongoka zola “wantu a mpila zawonso.” (Yoane 12:32; 1 Timoteo 4:10) Kana una vo ntangwa yayingi yavioka, kuna kwalanda basoba e mpila babadikilanga o wantu. Dialudi, Akristu a tandu kiantete bazayakana mu kuma kia zola bakala kwau muna muntu yo nkwandi. Muna mvu 200, nsoneki mosi una ye nkumbu a Tertuliano wayika dina wantu bavovanga mu kuma kia Akristu: “Betoma zolananga.” Akaka bavovanga vo: “Bakubama mu fwa muna kuma kia mpangi zau.” Wau vo Akristu ‘bavuata e kiwuntu kiampa,’ balongoka vo bafwete badikilanga wantu awonso nze una Nzambi kekubabadikilanga.—Kolosai 3:10, 11.

17. Aweyi tulenda katulwila e ngindu za sia mpambula? Yika e nona.

¹⁷ O unu, valenda mpe vioka ntangwa yayingi mu yambula e fu kia sia mpambula. Mpangi mosi ankento ozingilanga kuna França wavova vo diampasi dikalanga kwa yandi mu yambula e fu kia sia mpambula. Wavova vo: “Yave okundonganga e nsas’a zola yo kayila akaka ye una tulenda songela zola  kwa wantu a mpila zawonso. Kansi yakinu longoka una ndenda sundila e fu kia sia mpambula, ezak’e ntangwa ke dikalanga diasazu ko. Ekiaki i kuma ikwamanenanga samba mu kuma kia diambu diadi.” Mpangi ankaka ankento ozingilanga kuna Espanha wavova vo ezak’e ntangwa ikalanga ye ngindu zabendomoka mu kuma kia wantu a makanda mankaka. Wavova vo: “Ezak’e ntangwa ilendanga vengomona e ngindu zazi. Kansi, nzeye wo vo mfwete kwamanana vanga e ngolo. Muna lusadisu lwa Yave, owau ngina ye kiese kia kala mosi muna kintwadi kia wan’a ngudi.” Yeto awonso tufwete toma yindulanga e mpila tubadikilanga o wantu. Nga yeto mpe tufwete venga e fu kia sia mpambula?

18, 19. (a) Nkia kuma tuna yau mu zola wantu awonso? (b) Aweyi tulenda wo vangila?

¹⁸ Diambote twasungamenanga vo yeto awonso twavambana twakala yo Nzambi. (Efeso 2:12) Kansi muna zola kwandi, Yave watutunta kimana twamfinama. (Osea 11:4; Yoane 6:44) Kristu watutambula. Waziula e nzila kimana twavutuka kala esi kanda dia Nzambi. (Tanga Roma 15:7.) Kana una vo tu wantu alembi lunga, Yesu watutambula. Muna kuma kiaki, ke tufwete bembola muntu ko.

¹⁹ Ekolo e mbaninu a nza yayi ifinamanga, o wantu besakisa e kitantu, sia mpambula yo mengana. (Ngalatia 5:19-21; 2 Timoteo 3:13) Kansi wau vo tu nkangu a Yave, tuzolele kwamanana vava e “ngangu za ntandu,” ezi zikutusadisanga mu lembi sia e mpambula yo siamisa luvuvamu. (Yakobo 3:17, 18) Tuna ye kiese kia vanga kikundi yo wantu a nsi zankaka yo tonda e fu yau ya kisi nsi. Ezak’e ntangwa tulenda nkutu longoka e ndinga bevovanga. Avo tuvangidi wo, tukala ye luvuvamu “nze nzadi,” o unsongi weto ukala “nze mavuku ma kalunga.”—Yesaya 48:17, 18.

20. Nkia diambu divangamanga avo o zola kusobele e mpila tubadikilanga akaka?

²⁰ Vava mpangi ankento kuna Austrália kalongoka o Nkand’a Nzambi, e fu kia sia mpambula yo menga akaka kiayantika fokoka malembe-malembe. O zola kwasoba e mpila kabadikilanga akaka. Mpangi ayakala kuna Canadá ovovanga e Kifalansa wavova vo owau wabakula vo ezak’e ntangwa o wantu bemenganga akaka wau vo ke batomene kubazaya ko. Walongoka vo “e fulu kina o muntu kawutukila ke kiau ko kifilanga o muntu mu kala ye fu yambote.” Wasompana nkutu yo mpangi ankento ovovanga e Kingelezo. E nona yayi isonganga vo o zola kulenda sunda e fu kia sia mpambula. O zola kukutuyikakesanga muna kangwa kia ungudi kina ke kilendi vambana ko.—Kolosai 3:14.