1, 2. Nki kasadila o Nkadi ampemba kitoma twasanga e mpasi kwa wantu?

VENA ye lekwa yayingi isokwanga, nze telefone, mwinda, kalu ye geleira, itomesanga e zingu kia wantu. E lekwa yankaka nze nkele, mina, mfomo ye bomba atómica, zingu kia wantu isianga mu vonza. Kansi, vena ye diambu diavangama se tuka kolo ditoma twasanga e mpasi kwa wantu. Nkia diambu? Luvunu. O vuna i vova diambu dina tuzeye vo ke dialudi ko muna vunginika muntu. Nani wavova o luvunu lwantete? Nkadi ampemba. Yesu Kristu wanyikila vo “se dia luvunu.” (Tanga Yoane 8:44.) Nkia ntangwa kavova o luvunu lwantete?

² Satana wavova o luvunu lwantete muna mpatu ya Edene se vioka mafunda ma mvu. Adami yo Eva bakala ye zingu kiakiese muna Paradiso yambote-mbote ina Yave kavanga mu kuma kiau. Nzambi wabavovesa vo avo badidi o “nti a zayila wete yo bi,” fwa befwa. Kana una vo Satana wazaya e diambu diadi, wasadila e nioka muna vovesa Eva vo: ‘Ke nufwa kweno ko.’ O lwalu i luvunu lwantete. Satana wavova mpe vo: ‘O Nzambi ozeye wo vo, e lumbu nudia kio, o meso meno metemoka,  nukala nze Nzambi, nuzaya wete yo bi.’—Etuku 2:15-17; 3:1-5.

3. Ekuma o luvunu lwa Satana lwinina lwa nsoki? Nkia mambu mavangama mu kuma kia luvunu lwalu?

³ O luvunu lwa Satana lwa nsoki kikilu kadi wazaya wo vo avo Eva okwikidi muna mvovo miandi yo dia e bundu, fwa kefwa. I diau kikilu diavangama. Wau vo Eva yo Adami ke balemvokela nkanikinu a Yave ko, kuna kwalanda bafwa. (Etuku 3:6; 5:5) Muna kuma kia sumu dia Adami, ‘o lufwa lwasayana kwa wantu awonso.’ Kieleka, “lufwa lwayala nze ntinu . . . , kana nkutu kw’awana balembi sumuka wauna Adami kasumukina.” (Roma 5:12, 14) Ekiaki i kuma twinina tu wantu alembi lunga yo lembi zinga yakwele mvu, nze una kakana o Nzambi. Tuzinganga kaka ‘lusambwadi lua mvu, avo muna ngolo, lunana lua mvu.’ Vana ntandu, e zingu kieto ‘kiazala ye mfuntu ye mpasi.’ (Nkunga 90:10) Mawonso mama mevangamanga mu kuma kia luvunu lwa Satana.

4. (a) Nkia yuvu tubakila e mvutu? (b) Mun’owu wa Nkunga 15:1, 2, nani kaka olenda kala nkundi a Yave?

⁴ Yesu wavova mu kuma kia Satana vo: “Kasikila muna ludi ko, e kuma kadi, muna yandi ke muna ludi ko.” Satana kasoba ko. Wakinu ‘vukumuna nza yawonso’ muna luvunu lwandi. (Lusengomono 12:9) Kansi, ke tuzolele vukumunua kwa Satana ko. Muna kuma kiaki, diambote twazaya e mvutu za yuvu tatu. Aweyi Satana kevukumwinanga o wantu o unu? Ekuma o wantu bevuninanga? Aweyi tulenda vovela e ludi ntangwa zawonso muna lembi vidisa e kikundi kieto yo Yave, nze Adami yo Eva?—Tanga Nkunga 15:1, 2.

5. Aweyi Satana kevukumwinanga o wantu?

⁵ Tulenda venga vukumunua kwa Satana. Paulu wa ntumwa wavova vo: “Tuzeye ntambu miandi.” (2 Korinto 2:11; mvovo vana yanda lukaya) Tuzeye wo vo e nza yawonso mu wisa kia Satana ina, kumosi ye nsambila aluvunu, ayadi ambi ye kinkita kia loko. (1 Yoane 5:19) Muna kuma kiaki, ke dikutusivikisanga ko mu mona vo Satana ye nkuya miandi befilanga awana bena ye wisa mu ‘vuna’ akaka. (1 Timoteo 4:1, 2) Kasikil’owu, akiti ankaka besadilanga luvunu muna teka e lekwa ina vo ke yambote ko yovo bevunanga wantu kimana bayiya e nzimbu zau.

6, 7. (a) Ekuma dinina diambi kikilu vava e mfumu za mabundu bevunanga? (b) Nkia malongi maluvunu wawá kala mana mfumu za mabundu belonganga?

⁶ E diambu disundidi o yiva i luvunu lwa mfumu za mabundu. Ekuma? Kadi kele vo muntu okwikidi muna malongi mau maluvunu yo vanga mana Nzambi kemenganga, ovidisa e lau dia zinga yakwele mvu. (Osea 4:9) Yesu wazaya wo vo afidi a nsambila muna lumbu yandi wantu bavunginikanga. Kuna unkabu wawonso wabavovesa vo: “Tâtu kwa yeno asoneki ye Afarisi, akwa kivunina! kadi nukwendanga mwawonso mu kitula muntu mosi se munkwikila-kiyuda, avo okwikidi nukunkitulanga se muntu ofwene tubwa nkumbu miole kuna Ngeena,” i sia vo, lufwasu lwakwele mvu. (Matai 23:15) Yesu wavova vo e mfumu zazi za mabundu maluvunu bena nze se diau Nkadi ampemba, una vo “mumponda-muntu.”—Yoane 8:44.

⁷ Mu lumbu yeto mpe, vena ye mfumu zayingi  za mabundu. E mfumu zazi beyikilwanga mu mazina mayingi nze tata nlongi, mpelo, rabi, santu yovo mu mazina mankaka. Nze Afarisi, ke belonganga ludi kia Diambu dia Nzambi ko, kadi ‘basobanesa e ludi kia Nzambi yo luvunu.’ (Roma 1:18, 25) Mankaka muna malongi mama i longi dia bilungi bia tia, moyo ulembi fwanga, mafwa bewutulukanga mu nitu yovo fulu yankaka, Nzambi otondanga e vangu dia muntu ovukananga yo nkwandi yakala yovo nkento yo lukazalu lwa yakala yo yakala yovo nkento yo nkento.

8. Nkia luvunu ayadi bevova ke kolo ko? Adieyi tufwete vanga?

⁸ Ayadi mpe bevunanga kimana bavukumuna wantu. O luvunu lusundidi besinga vova i lwa sia vo batwese “luvuvamu ye ngemba” ova nza. Kansi vava bevanga wo, “o lubukumuku lukubalwakila kuna kinsalukisa.” Muna kuma kiaki, ke tufwete kwikila muna ayadi awaya ko ana bevovanga vo mambu mu toma mena. Kansi e ludi i kiaki: ‘Tutomene wo zaya vo e lumbu kia Yave kikwiza nze mwivi muna fuku.’—1 Tesalonika 5:1-4.

9, 10. (a) Ekuma wantu bevuninanga? Nkia mfwilu ditwasanga? (b) Adieyi tufwete sungamenanga mu kuma kia Yave?

⁹ O unu, ke awana kaka ko bena ye wisa bevunanga. Muna zulunalu mosi yakala yo ntu a diambu vo “Ekuma Tuvuninanga?” Y. Bhattacharjee wavova vo “e vangu dia vuna diakituka nze dia kingutukila.” Muna mvovo miankaka, wantu beyindulanga vo vuna fu kiambote kwandi. Wantu nkumbu miayingi bevunanga mu vava kuyitanina, muna sweka o vilwa yovo diambu dia nsoki bavangidi. Bevunanga mpe muna kala ye nzimbu yovo mu vava vua nluta miankaka. E zulunalu yayi yavova mpe vo wantu akaka bevunanga “anzenza, akwau a salu, akundi ye yitu yau.”

¹⁰ O luvunu nkia mfwilu lutwasanga? Muna kuma kia luvunu, o wantu ke bebundananga diaka vuvu ko. Vana ntandu, o vuna yikundi kufwasanga. Kasikil’owu, yindula una kemona yakala diakwikizi kele vo nkaz’andi otele zumba yo kunsweka dina kavangidi. Yindula mpe vonza kilenda bwa vava yakala kebangikanga nkaz’andi yo wana kuna nzo, kansi ovavanga kadila yau kuna zola ye ngemba vana meso ma ndonga. Wantu awaya balenda vuna akaka, kansi tufwete sungamenanga vo ke balendi vuna Yave ko. Nkand’a Nzambi uvovanga vo e “lekwa yawonso ina e nkonga yo senzama” vana meso ma Yave.—Ayibere 4:13.

11. Adieyi tulongokele muna mbandu ambi ya Anania yo Safira? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

¹¹ Muna Nkand’a Nzambi, muna ye nona kia akazi mosi Akristu ana bavukumunua kwa Satana muna vuna Nzambi. Anania yo Safira bavava vuna ntumwa. Bateka e mpatu au yo vana kaka ndambu a nzimbu kwa antumwa. Wau vo Anania yo Safira bazola  sivikisa akaka muna nkutakani, bavovesa antumwa vo nzimbu zawonso bavana. Kansi, Yave wazaya wo vo luvunu bavova. Muna kuma kiaki, wabatumba.—Mavangu 5:1-10.

12. Nkia diambu dibwila awana bevunanga yo lembi viluka o ntima? Ekuma?

¹² Yave aweyi kebadikilanga o wantu ana bevunanga? Awonso bevovanga luvunu lwa nsoki yo lembi viluka o ntima, betubwa vana “yanga dia tiya” nze Satana. Muna mvovo miankaka, befwaswa emvimba. (Lusengomono 20:10; 21:8; Nkunga 5:6) Ekuma? Kadi Yave obadikilanga avuni awaya nze una kebadikilanga ‘awana bevanganga oma mangemi vana meso mandi.’—Lusengomono 22:15, mvovo vana yand’a lukaya.

13. Adieyi tuzeye mu kuma kia Yave? Adieyi difwete kutufila mu vanga?

¹³ Tuzeye wo vo Yave “ke muntu ko kavuna.” Nkand’a Nzambi uvovanga mpe vo “Nzambi kalendi vuna ko.” (Ntalu 23:19; Ayibere 6:18) ‘Yave omenganga . . . lubini luamvuni.’ (Ngana 6:16, 17) Avo tuzolele kunyangidika, tufwete vovanga e ludi. Ke ‘tufwete vunaziananga ko.’—Kolosai 3:9.

14. (a) Adieyi diswaswanesanga Akristu akieleka ye wantu a mabundu maluvunu? (b) Sasila o nkanikinu una muna Luka 6:45.

¹⁴ Mu nkia diambu Akristu akieleka baswaswanene ye wantu a mabundu maluvunu? Oyeto ludi tuvovanga. (Tanga Zakariya 8:16, 17.) Paulu wa ntumwa wavova vo: “Tukuyisonganga vo tu selo ya Nzambi, . . . muna diambu dialudi.” (2 Korinto 6:4, 7) Yesu wavova vo wantu bevovanga “mana mazele muna ntima.” (Luka 6:45) Ediadi disongele vo nkwa ziku kafwete vovanga e ludi. Kafwete vova e ludi kwa nzenza, kwa  akwandi a salu, akundi ye yitu yandi. Yambula twabadika nona isonganga una tulenda kadila akwa ziku muna mambu mawonso.

15. (a) Ekuma dinina diambi mu kala ye zingu kia disu ku nsi a lukaya? (b) Adieyi dilenda sadisa aleke mu zizidila e ntonta? (Tal’e mvovo vana yand’a lukaya.)

¹⁵ Avo u nleke, nanga una ye luzolo lwa tondakana kw’awana luna ntela mosi. Muna kuma kiaki, aleke akaka benatanga e zingu kia disu ku nsi a lukaya. Besonganga kadilu kiambote vava bekalanga vamosi ye yitu yau ye mpangi za nkutakani, kansi baswaswana bekalanga vava besadilanga redes sociais yovo vava bekalanga y’awana ke besambilanga Yave ko. Besadilanga mvovo mia nsoni, bevuatanga mvuatu miakondwa luzitu, bewanga nkunga miambi, kolwa malavu, nua mfomo, banda kimakangu kuna nsweki yovo vanga mambu mankaka mambi. Bevunanga mase mau, ampangi zau yo Yave. (Nkunga 26:4, 5) Kansi, Yave obakulanga vava tukunzitisilanga kaka muna nua, ke mu ntima ko. (Maku 7:6) Diambote mu vanga dina diasonama muna kingana eki: ‘Kuyambula ntim’aku wamwena asumuki kimpala ko. Kala kaka muna vumi wa Yave lumbu ke lumbu.’—Ngana 23:17. * (Tal’e mvovo vana yand’a lukaya.)

16. Nkia mpil’a mvutu tufwete vana muna yuvu iyuvulwanga mu kota muna salu kia ntangwa ke ntangwa?

¹⁶ Avo ozolele kituka mviti a nzila a ngonde ke ngonde yovo sadila kuna Betele, ofwete soneka e ndomba. Diamfunu kikilu mu vana e mvutu zakieleka muna yuvu iyuvulwanga mu kuma kia vimpi, mpila nsaka ozolanga ye mpil’a zingu onatanga. (Ayibere 13:18) Kansi, adieyi tuvova avo ovangidi diambu dina Yave kemenganga yovo diambu ditokanesanga e ntona zaku ye kuzayisi dio ko kwa akuluntu? Lomba lusadisu lwau kimana wasadila Yave ye ntona zavelela.—Roma 9:1; Ngalatia 6:1.

17. Adieyi tufwete vanga avo abangiki batuyuvuidi diambu mu kuma kia mpangi zeto?

¹⁷ Adieyi ofwete vanga avo salu kieto kiasimwa muna nsi ozingilanga, mapolisia bakangidi yo vava zaya mambu mu kuma kia mpangi zaku? Nga ofwete kubazayisa mawonso ozeye? Adieyi Yesu kavanga vava o  nguvulu a Roma kanyuvula? Yesu wasadila o nkanikinu wa Nkand’a Nzambi uvovanga vo vena ye “ntangw’a butama ye ntangw’a vova.” Ezak’e ntangwa, kavutulanga kana nkutu diambu dimosi ko. (Kimpovi 3:1, 7; Matai 27:11-14) Avo diambu dia mpila yayi ditubwididi, tufwete kala alungaladi muna lembi sia mpangi zeto mu vonza.—Ngana 10:19; 11:12.

18. Adieyi tufwete vanga avo akuluntu batuyuvuidi diambu mu kuma kia mpangi eto?

¹⁸ Adieyi ofwete vanga avo ozeye vo mpangi muna nkutakani ovolele sumu diampwena? Wau vo akuluntu yau bena ye mbebe ya tanina e nkutakani kimana yakala yavelela, nanga balenda kuyuvula dina ozeye. Adieyi ovanga, musungula avo mpangi ndioyo nkundi aku yovo yitu kiaku? Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “On’ovovanga ziku, unsongi kesamuna.” (Ngana 12:17; 21:28) Muna kuma kiaki, ofwete vova e ludi kwa akuluntu lembi sweka e maka mambu. Akuluntu bena ye wisa kia zaya e ziku kia mambu, kadi dilenda kubasadisa mu zaya e mpila yambote ya sadisila o muntu kimana kavutulwisa e ngwizani andi yo Yave.—Yakobo 5:14, 15.

19. Adieyi tuvovela muna longi dilanda?

¹⁹ Davidi wasamba kwa Yave vo: ‘Oyangalalanga vava osololanga e ludi muna ntim’a muntu.’ (Nkunga 51:6) Davidi wazaya wo vo edi disundidi o mfunu i kiwuntu kieto kiakati. Akristu akieleka bafwete ‘vovanga e ludi kwa muntu yo nkw’andi’ e ntangwa zawonso. E mpila yankaka tulenda songela vo twaswaswana ye awana bena muna nsambila zaluvunu i longanga e ludi kia Nkand’a Nzambi. Muna longi dilanda, tuvovela una tulenda wo vangila muna salu kia umbangi.