MU MVU wa 1934 yawutuka. Mase mame, Fred yo Edna Molohan bakikadila kala Alongoki a Bibila (Mbangi za Yave) se vioka 20 ma mvu. Ivutulanga matondo wau bandonga o zola muna Yave. Ku Parsons twazingilanga, mbanza yakete ina kuna sude ya Kansas. Ayingi muna mpangi za nkutakani eto akuswa bakala. Esi nzo eto ke bakondwanga ko muna tukutakanu ye muna salu kia umbangi. Kina kia Sabala muna masika, twayendanga sila umbangi muna nzila. O unu, e salu kiaki kiyikilwanga vo sila umbangi muna fulu ya ndonga. Ezak’e ntangwa twayoyanga, kansi o Papa watusumbilanga e gelado kuna mfoko a salu kia umbangi.

Kana una vo nkutakani eto yakete, yakala ye zunga kiampwena kikilu kiakala ye mavata ye ntonga zayingi. Vana fulu kia kutuvana e nzimbu muna tambula e nkanda, akaka batuvananga e mvudi, maki ma nsusu (babakilanga vana fulu kia lozelela), yovo nsusu zamoyo. Wau vo Papa wakivaninanga kala lukau vava katambulanga e nkanda, e madia batuvananga i mau twadianga.

Mase mame basumba e fonógrafo ina banatanga muna salu kia umbangi. Wau vo kindende yakala, kialendanga yo sadila ko. Kansi, yayangalelanga sadisa Papa yo Mama muna sika e malongi ma wá ma mpangi Rutherford vava twavutukilanga kingula wantu yo longoka yau o Nkand’a Nzambi.

Papa wasia alto-falante yampwena vana ntandu a kalu dieto yo kitula dio se kalu diawisanga e zú. Ekalu diadi mfunu kikilu diakala muna salu kia umbangi. Entete, twasikanga miziki muna tunta e sungididi kia wantu, i bosi twasikanga e longi dia Nkand’a Nzambi. Avo tumanisi sika e longi, twakayanga e nkanda kw’awana basonganga luzolo lwambote.

Vava twakala kuna mbanz’a Cherryvale, Kansas, o Papa wanata e kalu yavana yanzala kiampwena kina wantu bazolanga kwiza vuanda kina kia Lumingu. I bosi, mapolisia mayiza yo kumvovesa vo kalendi sadila kalu diwisanga ndinga ko vana yanzala. O Papa wanata e kalu vana nzila mosi yakala lukufi  ye yanzala kiakina kimana o wantu bawá e malongi. Diakiese diakalanga mu kala vamosi yo Papa yo mpangi ame Jerry muna salu kiaki.

Muna tandu kiakina, twavaikanga muna buka mu kwenda sila umbangi mu zunga yakala yo wantu batusianga kitantu. Nze una mpovele kuna lubantiku, twasikamanga muna fuku yo kwenda sia yinkanda-nkanda kuna nsi a mielo mia nzo za wantu. I bosi, yeto awonso twakutakananga kuna mbazi a mbanza mu zaya kana vo muntu obakamene kwa mapolisia.

E salu kiankaka kiatuvananga kiese i salu twayikilanga vo “nkangalu wa kimbangi.” Twavuatanga kalati yampwena yo kangala muna mbanza yawonso. Isungamenanga lumbu kimosi ampangi bayiza muna mbanza twazingilanga, bakangala muna mbanza yo vuata kalati yasonama vo “E Dibundu Nekwa ye Nzimb’a Mivi.” Vana nzo eto bayantikila, bakangala tezo kia kilometa mosi ye ndambu muna mbanza, i bosi bavutuka kuna nzo eto. Diakiese vo ke muntu ko wabasima, kansi wantu ayingi bavava zaya dina diavangamanga.

Yeto awonso muna nzo ku mbanz’a Texas twayendanga muna tukutakanu twa mvivu. O Papa mu kompani dia makumbi ma ntoto kasadilanga. Muna kuma kiaki, ke twafutanga nzimbu ko vava twayendanga muna tukutakanu twa mvivu yovo vava twakingulanga yitu yeto. O ngw’ankazi, Fred Wismar yo nkaz’andi Eulalie kuna Temple, Texas bazingilanga. O ngw’ankazi Fred walongoka e ludi yo vubwa kuna lubantiku lwa mvu mia 1900 vava kakala nleke. Wazayisanga mana kalongokanga kwa mpangi zandi, kumosi yo ngudi ame. Ampangi kuna mbanz’a Texas batoma zaya ngw’ankazi Fred kadi selo kia zunga kakala (o unu nkengi a zunga). Nkwa ngemba, kiese yo vema kakala. Mbandu ambote kakala kwa mono.

Muna mvu wa 1941, mu kumbi dia ntoto twakangalela mu kwenda kuna lukutakanu lwampwena lwakala kuna mbanz’a Saint Louis, Missouri. Aleke awonso bazayiswa vo bavuanda lukufi ye tenda-nkongolo mu wá e longi dia mpangi Rutherford diakala yo ntu a diambu vo “Wan’a Ntinu.” Kuna mfoko a longi diandi, tezo kia 15.000 ma aleke bayangalala kikilu vava mpangi Rutherford ye asadisi andi bakayila kwa konso muntu mu yeto nkanda wampa wakala yo ntu a diambu vo Children (Wana).

Muna ngonde ya Abidi ya mvu wa 1943, twayenda muna lukutakanu lwa zunga lwakala yo ntu a diambu “Chamada à Ação” kuna mbanz’a Coffeyville, Kansas. Twawá luzayisu vo e nkutakani zawonso zikala ye sikola yampa iyikilwa vo Sikola ya Salu kia Kimfumu. Twatambula mpe finkanda fiakala ye malongi 52 melongokwa muna sikola yayi. Muna mvu wauna, yafila longi diame diantete. Lukutakanu lwalu lwamfunu kikilu lwakala kwa mono ye aleke ankaka kadi twavubwa mu maza manzizi ma yanga diakala lukufi ye fulu kia lukutakanu.

Vava yafokola tanga e sikola muna mvu wa 1951, diavava vo yabaka e nzengo za una nsadila e zingu kiame. O mpangi ame Jerry ku Betele kasadilanga. Mono mpe tima dia sadila ku Betele yakala diau, muna kuma kiaki yasoneka e ndomba. Ke vavioka kolo kiayingi ko, yabokelwa kuna Betele kina kia 10 kia ngonde ya Malusu ya mvu wa 1952. Nzengo zambote kikilu yabaka zina zansadisa mu sadila Yave una ufwene.

Yakala ye tima dia sadila muna masini manietekenuanga e nkanda mieto. Kansi kisidi mo sadila ko. Entete yayantika sala e salu kia kayanesa madia vana meza, i bosi kuna kuku. Yatoma yangalelanga e salu kiaki yo longoka mambu mayingi. Wau vo mu buka-buka twasadilanga kuna kuku, yakalanga ye ntangwa ya vunda. Nkumbu miayingi, yayendanga kuna lundilu dia nkanda dia Betele yo sadila nkanda miayingi muna vanga e longi dia mono kibeni. Ediadi diansadisa mu kumika o lukwikilu ye kikundi kiame yo Yave. Yakala ye tima dia kwamanana sadila Yave kuna Betele mu mvu miayingi avo dilendakana. Jerry wavaika kuna Betele muna mvu wa 1949 yo sompana yo Patricia. Kansi kuna Brooklyn bazingilanga, lukufi ye Betele. Bansadisanga yo kunkasakesa kadi ke kolo ko yayantika sadila kuna Betele.

Ke vavioka kolo ko vava yayenda kuna Betele, bayantika sola ampangi mu wokesa lutangu lwa  mpovi za Betele. Ampangi bakala muna lutangu lwalu bafilwanga mu kwenda kingula e nkutakani zakala tezo kia 320 ma kilometa ye Brooklyn. Bafilanga e longi dia nkangu yo sala kumosi ye ampangi muna salu kia umbangi. Yakala i mosi muna mpangi zasolwa. Kana una vo wonga yamonanga, yayantika kingula e nkutakani yo fila malongi ma nkangu. Muna ntangwa yayina, e longi dia nkangu diafilwanga mu ola mosi. Nkumbu miayingi, mu kumbi dia ntoto yakangalelanga muna kwenda kingula e nkutakani. Itoma sungamenanga lumbu kimosi kia Lumingu mu masika muna mvu 1954. Nsungi a mvula ye kiozi yakala. Yakubama mu vutuka kuna Nova York yo yindula vo ilwaka kuna Betele muna nkokela. Kansi vava yakala muna nzila, vabwa tembwa kiangolo ye mbungezi. O masini mavaikisanga e kura muna kumbi dia ntoto mayambula o sala. Muna kuma kiaki, kialenda lwaka ku Nova York ko muna lumbu kiakina, yalwaka kina Kiantete muna ola yatanu ya mene. Yabaka kumbi diankaka diayendanga kuna Brooklyn. Vava yalwaka, vana vau yayenda sala kuna kuku. Kialwaka mu ntangwa yambote ko, yayoya mpe yakala kadi kialeka ko fuku wawonso. Kansi e kiese kia kwenda kingula e nkutakani yo zayana ye ulolo wa mpangi diasunda konso ngolo yavanga.

Muna mvu miantete yakala kuna Betele, yayantika mpe sadila muna radio WBBR, mu programa ya longi dia Nkand’a Nzambi yazayiswanga konso lumingu. E radio ku banga (andar) kianzole kia nzo yampwena ya 124 yakala, kuna Columbia Heights. Mpangi Alexander H. Macmillan wasadilanga kuna Betele mu mvu miayingi, wakalanga mpe muna programa zazi. Twambokelelanga vo Mpangi Mac. Wakala se mbandu ambote kwa yeto aleke kuna Betele kadi wasikila ye kwikizi kana nkutu muna ntangw’a mpasi.

Muna mvu wa 1958, e kiyekwa kiame kiasobwa yo yantika sadisa awana bakotanga e Sikola ya Ngiladi. Yasadisanga e mpangi zazi muna kala ye nkanda mia kangalela. Yavanganga mpe e nkubika za nkangalu. Muna kolo kiakina, o kangalela muna ndeki nzimbu zayingi diavavanga. Muna kuma kiaki, ampangi bafilwanga kuna África ye Asia mu nzaza bakangalelanga. Kuna kwalanda, vava e ntalu yakuluka, misionario zayingi bakangalelanga mu ndeke mu kwenda kuna bafilwanga.

Muna mvu wa 1960, yayantika vanga e nkubika za ndeki zanata ampangi tuka kuna Estados Unidos yakuna Europa mu kwenda kuna tukutakanu twa nsi zayingi twavangama muna mvu wa 1961. Yakangalela mu imosi muna ndeke zazi muna kwenda kuna lukutakanu lwakala kuna mbanz’a Hamburgo, Alemanha. Kuna mfoko a lukutakanu, mono ye mpangi tatu za Betele twabaka e kalu diatunata tuka kuna Alemanha yakuna Itália, twayenda kingula e vula kuna Roma. I bosi twayenda kuna França, twasauka Miongo mia Pireneus yo kwenda kuna Espanha. Muna kolo kiakina, e salu kieto kitantu kiasiwanga kuna nsi yayi. Twawanana ye mpangi kuna mbanz’a Barcelona yo kubavana e nkanda mina twazinganga nze tukau. Twatoma yangalala kikilu muna zayana ye mpangi zazi. Kuna kwalanda, twayenda kuna Amsterdã yo vutuka kuna Nova York.

 Muna mvu wa 1962, yavewa kiyekwa kia kubika nkangalu mu kuma kia ampangi 583, ana bayenda muna tukutakanu twa nsi zayingi twavangama mu fulu yayingi ova nza. O lukutakanu lwalu lwakala yo ntu a diambu: “Nsangu Zambote Zakwele Mvu” lwavangama muna mvu wa 1963. Ampangi bayenda muna tukutakanu kuna Europa, Asia ye kuna Pacífico Sul. Bayenda mpe kuna Honolulu, Havaí ye Pasadena kuna Califórnia. Bayenda mpe kuna Líbano ye Yodani mu kingula nsi ziyikwanga muna Nkand’a Nzambi. E departamento eto yavava e ndeke, fulu kuna hotele kumosi ye kubika e nkanda mia nkangalu.

Vena ye kuma kiankaka o mvu wa 1963 wakadila wamfunu kwa mono. Kina kia 29 kia Yuni, yasompana yo Lila Rogers wa mwisi Missouri, ona wayiza sadila kuna Betele muna mvu wa 1960. Muna lumingu lwalandila o lukazalu lweto, mono yo Lila twavanga nkangalu kuna Grécia, Engipito ye Líbano. Tuka kwakuna, twayenda kuna Jordânia. Wau vo e salu kieto simwa kiasimwanga, ayadi ke bavananga diaka nkanda ko kwa Mbangi za Yave muna lembi kota muna nsi au. Muna kuma kiaki, ke twazaya ko dina dikutubwila vava twalwaka. Yindula e kiese twamona yo sivika vava twamona e buka kia mpangi bakala batelama kuna fulu kiningamenanga e ndeki ye kalati kianene kiasonama vo “Nuiza kiambote e Mbangi za Yave!” Twayangalala kikilu wau twakingula e nsi ziyikwanga muna Nkand’a Nzambi yo mona e fulu kina Abarayama, Isaki yo Yakobo bazingilanga. Twamona mpe fulu kina Yesu ye ntumwa zandi basilanga umbangi ye fulu kina Akristu bayantikila sayanesa e nsangu zambote “yakuna nsuk’a nza.”—Mavangu 13:47.

Mono yo Lila tusalanga entwadi mu tezo kia 55 ma mvu. Twakingula Espanha ye Portugal mu nkumbu miayingi vava e salu kieto kiasimwanga muna nsi zazi. Twakasakesanga ampangi muna kubanatina nkanda ye lekwa yankaka bavuanga o mfunu. Twakingulanga mpe akaka muna mpangi bakala muna pelezo kuna mbanz’a Cádiz, Espanha. Yatoma yangalala wau yavua e lau dia fila longi muna kubakasakesa.

Tuka muna mvu wa 1963, yavanganga e nkubika za za nkangalu mu kuma kia mpangi bayendanga muna tukutakanu twa twa nsi zayingi kuna África, Austrália, América Central ye Sude, Europa, Extremo Oriente, Havaí, Nova zelândia ye Porto Rico. Mono yo Lila twakala muna tukutakanu tuna ke tusinga vilakana ko, nze luna lwavangama kuna mbanz’a Warsaw Polônia muna mvu wa 1989. Mpangi zayingi zatuka kuna Rússia bayiza mu lukutakanu lwalu lwampwena. O lwalu i lukutakanu lwau lwantete. Twazayana ye mpangi zayingi ana bakala muna pelezo kuna União Soviética mu mvu miayingi mu kuma kia lukwikilu lwau.

E kiyekwa kiankaka itoma yangalelanga i kia kingula yo kasakesa ampangi besadilanga kuna Betele ye awana besalanga e salu kia kimisionario mu nsi zayingi ova nza. Muna nkingul’eto yansuka twavanga kuna Coréia do Sul, twazayana ye mpangi 50 ana bakala mu pelezo kuna Suwon. Yau awonso bakumama bakala yo vingila e ntangwa ina besadila Yave kondwa kwa nkaku. O zayana ye mpangi zazi, diatukasakesa kikilu.—Roma 1:11, 12.

Imonanga una Yave kesambulwilanga o nkangu andi mu mvu miami miawonso. Vava yavubwa muna mvu wa 1943, tezo kia 100.000 ma ateleki twakala. O unu, se vioka 8.000.000 dia wantu besadilanga Yave mu 240 ma nsi. E salu kisalanga ampangi bakota sikola ya Ngiladi kisadisanga mu wokesa lutangu lwalu. Ediadi kiese kiayingi dikumpananga mu sala entwadi ye misionario zayingi yo kubasadisa muna kiyekwa kiau.

Ivutulanga kikilu matondo wau yabaka e nzengo za sadila Yave kuna Betele tuka muna kileke kiame. Yave okunsambulanga kikilu mu mvu miami miawonso. Vana ntandu a sadila kuna Betele, mono yo Lila tukalanga ye kiese kia kingula nkutakani zayingi kuna Brooklyn mu vioka 50 ma mvu. Akundi ayingi tuna yau kuna mbanza yayi.

Yakinu sadila kuna Betele kumosi yo nkaz’ame Lila ona okunsadisanga lumbu ke lumbu. Kana una vo ngina ye kimbuta kia 84 dia mvu, ngina ye kiese kadi ilendanga vanga salu kiamfunu yo sadisa mu tambula yo twika nkanda.

Diakese kikilu mu kala muna nkubik’a Yave yo mona e ziku kia mvovo mina muna Malaki 3:18, oku vo: “Nuvutuka nwamona nswaswani mun’asongi ye yimpumbulu, muna ndion’osadila Nzambi yo ndion’olembi kunsadila.” Lumbu yawonso tumonanga vo e nza ya Satana mu fwasakana kaka ina, wantu ke bena ye vuvu ko ngatu kiese kiasikila muna zingu. Kansi, awana bezolanga Yave yo kunsadila bena ye kiese muna zingu, kana nkutu mu lumbu yayi yampasi yo kala ye vuvu kiasikila kia kusentu. Lau diampwena kikilu tuna diau dia samunuina o wantu e nsangu zambote. (Matai 24:14) Ke kolo ko e Kintinu kia Nzambi kifwasa e nza yayi yo kitula o ntoto se paradiso. Tuzolele vo e lumbu kiaki kiza mu nzaki. Muna kolo kiakina, o wantu awonso ova ntoto bekala yo vimpi wambote, kiese yo zinga yakwele mvu.