Yamona e Ndungunuka Ekambi dia Nzambi Kuna Coréia

Lusansu lwa Milton Hamilton

“Tuna ye nkenda za kunuzayisa vo o luyalu lwa República da Coréia kazolele diaka misionario mu nsi yayi ko. . . . Muna kuma kiaki, ku Japão nukwenda sadila mu fikolo.”

KUNA mfoko a mvu a 1954, mono yo nkento ame twatambula nsangu zina va ntandu, za tuka kuna Brooklyn, Nova York, Estados Unidos. Mvu mosi wavioka tuka twavaikila mu sikola ya 23 ya Ngiladi kuna Nova York. Vava twatambula nkanda, ku mbanza Indianápolis, Indiana, twasadidinge.

Mono yo nkaz’ame Liz, (wayikilwanga vo Liz Semock), akundi a sikola twakala. I bosi twakazala muna mvu wa 1948. Wazolanga e salu kia ntangwa ke ntangwa, kansi, kazolanga sisa Estados Unidos ko mu kwenda sadila ku nsi yakaka. Aweyi kasobela e ngindu zandi?

Liz watonda kwenda yame kuna lukutakanu lw’awana bazolele kota sikola ya Ngiladi. Lukutakanu lwalu lwatusadisa ekolo twakala kuna lukutakanu lwa nsi zayingi kuna Yankee Stadium, Nova York, muna mvu wa 1953. Kuna mfoko a lukutakanu lwaluna lwa lukasakeso, twasoneka e ndomba za sikola ya Ngiladi. Twasivika vava twabokelwa mu kwenda tanga sikola ya mvu walanda, yayantika mu ngonde a Fevelelo ya mvu wa 1954.

Twafilwa kuna Coréia, wana i bosi kiafokoka e vita ya mvu ntatu, muna mvu a 1953, eyi yafwasa kikilu e nsi yayina. Nze una usonganga e mvovo mina va ntandu, ku Japão twateka filwa. Lumbu 20 twakangala mu mbu, i bosi twalwaka kuna Coréia muna ngonde a Yanuali ya mvu a 1955, kumosi ye misionario sambanu ana bafilwa mpe kuna nsi yayi. Lloyd Barry, ona wakala nkengi a vula dia Japão muna ntangwa yayina, wayiza kutukika kuna twakulumukina mu ola 6 ya mene. Vana vau twanatwa kuna nzo za misionario kuna Yokohama. I bosi, muna lumbu kiakina, twavaika mu salu kia umbangi.

Tulweke ku Coréia

Vava e ntangwa yafwana, twabaka e nkanda mu kwenda kuna República da Coréia. Kina kia 7 kia ngonde a Malusu, 1955, twakota mu kumbi di’ezulu kuna Aeroporto International ya Haneda, kuna Tóquio, nanga ola tatu yovo ziya twavanga mu lwaka kuna Aeroporto ya Yoido kuna Seul. Vioka 200 z’Ambangi za esi Coréia bayiza kutukika. Twavaik’e kinsanga kia kiese mu meso. Muna ntangwa yayina 1.000 dia Mbangi za Yave kaka bakala muna nsi yawonso ya Coréia. Nze muna nsi zakaka za ocidente, kanele vo wantu a nsi zaswaswana, twabanzanga vo yau awonso kuna nsi za Ásia bafwanana, ye mpila mosi bebadikilanga e mambu. Kansi  ke vavioka kolo ko twabakula vo baswaswana. Esi Coréia bavwidi ndinga ya yau kibeni ye mpila ya soneka, mpil’au ya madia, ye mpwa, ye mvwatu ye mambu makaka nze i mpil’au ya tungila e nzo.

Diambu diantete diampasi twamona i longoka e nding’au. Ke twakala ye nkanda miafwana ko mu longoka ndinga Coréiano. Twabakula vo diampasi mu vova e ndinga yayi nze una tuvovelanga Kingelezo. Muna toma vova e ndinga yayi, muntu kafwete teka longoka e sono ya ndinga Coréiano.

Mpilakanu zayingi twavanganga. Kasikil’owu, Liz wayuvula muntu mosi kana vo Nkand’a Nzambi kena wau. Muntu ndioyo wantungununa, wayenda kumbakila fofo. Liz sungnyang kayuvula i sia vo fofo vana fulu kia yuvula sungkyung, mvovo usadilwanga mu yika “Nkand’a Nzambi.”

Ke va vioka ngonde zayingi ko, twafilwa ku mbanza Pusan kuna sude, mu kwenda kubika e nzo ya misionario. Twasolola e nzo ya futila yakala ye masuku matatu makete. I muna twakala kumosi ye mpangi zole zamakento ana bafilwa yeto kuna mbanza yayi. Muna masuku ye muna nzo akete ke mwakala maza ko. E maza mu fuku kaka matoma vaikanga yo tomboka kuna suku diantandu. Muna kuma kiaki twasikamanga mene-mene mu kwenda teka maza. Tufwete vula maza yovo sia mo e nlongo kimana makala mambote mu nua.

Vakala ye nkakalakani zakaka. E kura ke yakala yambote ko, muna kuma kiaki ke twasukulanga nlele mu maquina ko yovo sadila felo ya kura. Vana varanda twalambilanga van’eziku (fogão) dia piti. Konso muntu wakala ye lumbu kiandi kia lamba madia, ediadi diatusadisa mu zaya lamba madia ma mpila mu mpila. Vava twalungisa mvu ntatu, Liz yo mono twabakama kimbevo kia hepatite. Misionario zayingi mpe za sambukila kimbevo kiaki mu mvu wauna. Ngonde zayingi zavioka mu sasuka, kansi twamona diaka mpasi zakaka za mavimpi.

Lusadisu mu Sunda Lubangamu

Muna mvu 55 miavioka Coréia i nsi yasaka mavwanga ma luyalu kuna Ásia. E nsi yavambana mu ndambu zole, vana kati vakala ye zona desmilitarizada (fulu ke kiakotanga makesa ko). E fulu kiaki tezo kia 55 ma kilometa kiakala ye node ya Seul, ina vo i mbanza kimfumu kia nsi ya Coréia. Muna mvu wa 1971, twakingulwa kwa mpangi Frederick Franz watuka kun’evula dia sina, kuna Brooklyn. Yayenda yandi kuna zona desmilitarizada, fulu kiatoma kubikwa kiakala. Mu mvu miayingi, mfumu za makesa ma Nações Unidos va fulu kiaki bakutakenanga  mu mokena ye ana basunzulang’e ndambu zau ezole.

Twayivambula muna mambu ma tuyalu twa nza yayi, kumosi ye mambu ma luyalu lwa Coréia. (Yoa. 17:​14) Wau vo ke bazola simba nkele ko mu vonda wantu akaka, vioka 13.000 ma Mbangi za Yave kuna Coréia bakala mvu 26.000 mu pelezo. (2 Kor. 10:​3, 4) Mpangi zawonso z’aleke mu nsi yayina bazeye wo vo bewanana yo lubangamu lwalu, kansi ke bemonanga wonga ko. Diankenda vo ayadi bebadikilanga Akristu nze “yimpumbulu” mu kuma kia “mbi” bevanganga yalembi kuyikotesa mu mambu ma tuyalu.

Ekolo kia nwananga e Vit’Anzole ya Nz’amvimba, muna mvu wa 1944, mono mpe kiatambulwila simba nkele ko, muna kuma kiaki mvu miole ye ndambu yakala mu pelezo kuna Lewisburgo, Pensilvânia. Kana una vo ampangi zeto kuna Coréia mambu mayingi mampasi bemonanga muna pelezo, nzeye mana aleke Ambangi za Yave bawanana mau. Dialukasakeso diakala kwa mpangi dia zaya vo ndonga mu yeto misionario twakala kuna Coréia, twamweswa mpe e mpasi zazi.​—⁠Yes. 2:⁠4.

Twamweswa mpe Mpasi Zakaka

E kwikizi kieto kiatontwa diaka mu diambu diabwa muna mvu a 1977. Amfumu za nsi babanzanga vo yeto twavukumunanga aleke a esi Coréia mu lembi kota mu salu kia kisoladi yo simba e nkele. Ayadi babak’e nzengo vo ke bekotesa diaka misionario ko ana bavaikanga muna nsi, kana nkutu mu nkia kuma. Nsiku wau wayantika tuka muna mvu a 1977 yakuna 1987. Kele vo twasisa Coréia muna mvu miamina, ke twadi vutuka diaka ko. Muna kuma kiaki, ke twavutukanga mu nsi zeto ko muna kolo kiakina, kana nkutu mu kwenda kingula kwa nkatu.

Nkumbu miayingi twayendanga kwa mfumu za tuyalu mu kubazayisa e kuma ke tukotelanga mu mambu ma tuyalu ko, wau vo tu alandi a Kristu. Babakula vo ke tumona wonga ko, muna kuma kiaki una vavioka mvu kumi lubangamu lwafokoka. Muna mvu miamina, ezaka misionario zasisa e nsi mu kuma kia mayela, kansi ayingi mu yeto twazizidila. Kiese kiayingi tuna kiau mu lembi vaika muna nsi yayi.

Muna mvu wa 1985, awana basianga e salu kieto kitantu bavunina ampangi zavitanga o ntu mambu vo aleke bevukumunanga balembi kota mu salu kia kisoladi. Muna kuma kiaki, amfumu batubokela yo kutufundisa. Kina kia 22 kia ngonde a Yanuali ya mvu wa 1987, afundisi bamona vo e mfundu mialuvunu. Diadi diasadisa mu singika mambu makaka malenda bwa kuna sentu.

Nzambi Wasambula Salu Kieto

Kuna Coréia, e salu kieto kia umbangi kialuta siwa kitantu mu mvu miayingi mu kuma kia kuyivaula kweto mu mambu ma luyalu. Muna kuma kiaki, diampasi diakala mu solola e fulu kiambote kia vangila tukutakanu tweto twampwena. Kansi, Ampangi babaka e nzengo za tunga Eseka dia Tukutakanu kuna Pusan. I seka diantete diatungwa kuna Ásia. Yavwa elau dia fila elongi dia nsunzula kina kia 5 kia ngonde ya Abidi, 1976. Wantu 1.300 bakala mun’eseka.

 Tuka muna mvu wa 1950, masoladi ma Estados Unidos befilwanga kuna Coréia. Vava bevutukanga kuna Estados Unidos ayingi bekitukanga se Mbangi za Yave. Nkumbu miayingi tutambulanga nkanda miau, tubadikilanga dio se dia nsambu wau twabasadisa mu zaya Yave.

Kina kia 26, mu ngonde a Setemba, 2006, o nkaz’ame Liz wafwa. Nkenda zayingi yamona. Itoma kunyindulanga kikilu. Muna mvu 51 twakala vamosi mu nsi yayi, watambulwilanga konso salu kavewanga yo lembi yidima. Kasidi songa luzolo lwa vutuka ku Estados Unidos ko, e nsi ina kayika vo kalendi yo sisa ko.

Yakinu sadila ku Betele ya Coréia. E Betele yakala yakete mu mvu miavioka, wau mu nungunuka kaka ina, owau tezo kia 250 ma mpangi besadilanga ko. Ngina y’elau dia sala kumosi ye mpangi nsambwadi befilanga e salu kia Betele ya nsi yayi.

Vava twalwaka, e nsi ya Coréia mu usukami kikilu yakala, owau se imosi muna nsi zilutidi nungunuka mu nza. Owau, 95.000 ma Mbangi za Yave zina ku Coréia, akaka mu yau besalanga se aviti a nzil’ansadisi ye a ngonde ke ngonde. Mawonso mama mewokesanga kiese kiame kia sadila Nzambi mu nsi yayi yo mona e ndungunuk’ekambi dia Nzambi.

[Foto ina muna lukaya lwa 24]

Vava twalwaka ku Coréia ye misionario zakaka

[Foto ina muna lukaya lwa 24]

Vava twayenda sadila kuna Pusan

[Foto ina muna lukaya lwa 25]

Yo mpangi Franz kuna zona desmilitarizada muna mvu wa 1971

[Foto ina muna lukaya lwa 26]

Yo Liz una kafwidi ko

[Foto ina muna lukaya lwa 26]

Vula dia Coréia, kuna isadilanga se mosi muna esi Betele