E Vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova Ntoto Kiasengomonwa Diaka
E Vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova Ntoto Kiasengomonwa Diaka
“E Daniele, sweka mambu . . . yamuna mbaninu: engi belundumuk’oku y’oku, o luzayilu lusaka.”—DAN. 12:4.
1, 2. Nkia yuvu tufimpa mun’elongi diadi?
MAZUNDA ye mazunda ma wantu betoma bakulanga e vuvu kia Nkand’a Nzambi kia zinga yakwele mvu ova ntoto ukituka se paradiso. (Lus. 7:9, 17) Kuna lubantiku lwa lusansu lwa wantu, Nzambi wasonga vo muntu kavangwa mu zinga mvu miakete ko yo fwa, kansi yakwele mvu.—Etu. 1:26-28.
2 Aneyisaele bakala ye vuvu kia vutukila zingu kialunga kina kavidisa Adami. E Sono ya Kingerekia ya Kikristu isonganga una Nzambi kelungisila ekani dia vana kwa wantu e zingu kia mvu ya mvu ova ntoto ukituka se Paradiso. Ekuma e vuvu kiaki kiasengomwenwa? Aweyi kiasengomwenwa yo zayakana kwa wantu ayingi?
E Vuvu Kiafukilwa
3. Ekuma ke dinina diasivi ko vo e vuvu kia wantu kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto kiafukilwa?
3 Yesu wavova vo ngunza zaluvunu beyivisa malongi mandi yo bendomona wantu ayingi. (Mat. 24:11) Petelo wa ntumwa walukisa Akristu vo: “Omo yeno mukal’alongi aluvunu.” (2 Pet. 2:1) Paulu wa ntumwa wayika “e ntangwa ikwiza, ina vo [wantu] ke bezizidil’elongi diavimpi ko; kansi wau bena yo matu mamfisi, bekubìdikil’alongi muna mau maketo.” (2 Tim. 4:3, 4) Satana yandi obendomonang’o wantu yo sadila Kikristu kia Kimpangila mu fukila e ludi ki’ekani dia Nzambi mu kuma kia wantu ye ntoto.—Tanga 2 Korinto 4:3, 4.
4. Afidi a mabundu ma Kimpangila, nkia vuvu kia wantu babembola?
4 Nkand’a Nzambi usonganga vo e Kintinu kia Nzambi, luyalu lw’ezulu luna lukosomona yo sukisa tuyalu twawonso. (Dan. 2:44) Muna luyalu lwa Kristu lw’ezunda dia mvu, Satana osiwa muna mbilu, amafwa befulwa ye malembe-malembe wantu bekituka alunga ova ntoto. (Lus. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Afidi a mabundu ma Kikristu kia Kimpangila mambu makaka belonganga. Kasikil’owu, muna tandu kietatu, Orígenes wa mfumu a dibundu kuna Alexandria watumba awana bakwikilanga vo Luyalu Lw’ezunda dia Mvu nsambu lutwasa ova ntoto. O nkanda Encyclopédia Católica usonganga vo, Agostinho de Hipona (354-430 T.K.) wa nlongoki a mambu ma Nzambi wa mwisi Katolika, “walonganga vo luyalu lw’ezunda dia mvu ke lukala ko.” *
5, 6. Orígenes ye Agostinho nkia kuma balembi kwikidila muna luyalu lw’ezunda dia mvu?
5 Ekuma Orígenes ye Agostinho balembi kwikidila muna luyalu lw’ezunda dia mvu? Orígenes nlandi a Clemente de Alexandria kakala, ona wakwikilanga mun’elongi dia moyo ulembi fwanga, diatuka muna lusansu lwa Kingerekia. Wau katoma vukumunwa kwa malongi ma Platão mu kuma kia moyo, Werner Jaeger wa nlongoki a mambu ma Nzambi wavova vo, Orígenes “wakotesa elongi dia luvunu dia Platão, dia moyo ulembi fwa muna mabundu ma Kikristu.” Muna kuma kiaki, Orígenes wayantika longa vo Luyalu Lw’ezunda dia Mvu ke lutwasa nsambu ova ntoto ko, kansi kun’ezulu.
6 Una kakotele ko muna Kikristu kia Kimpangila ye kimbuta kia mvu 33, Agostinho wayantika landa malongi ma Platão mana manungununwa kwa Plotino muna tandu kietatu. Vava kakota muna Kikristu kia Kimpangila, Agostinho wasiamanana kwikila muna malongi ma Platão. O nkanda A Nova Enciclopédia Britânica usonganga vo: “Agostinho wakotesa malongi ma Platão muna malongi ma Luwawanu Lwampa.” O nkanda Encyclopédia Católica uyikanga mvovo mia Agostinho vo, e Luyalu Lw’ezunda dia Mvu luyikwanga muna Lusengomono kapu kia 20 “nsasa yakaka luna.” O nkanda wau wakudikila vo: “E nsasa kavana . . . yatambulwilwa kw’alongoki a mambu ma Nzambi a esi Ocidente. Muna kuma kiaki, wantu bayambula kwikila elongi dia sia vo luyalu lw’ezunda dia mvu nsambu lutwasa ova ntoto.”
7. Nki’elongi dia luvunu diafukila e vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto? Mu nkia mpila?
7 E vuvu kia wantu kia vwila moyo a mvu ya mvu ova ntoto kiafukilwa kw’elongi diatuka muna Babele ankulu yo sayana mu nza yawonso, dia sia vo, o moyo a muntu ke ufwanga ko. Vava esi Kikristu kia Kimpangila bayantika kwikila mun’elongi diadi, mfumu za mabundu babendomona malongi ma Nkand’a Nzambi yo sadila e sono iyikanga e vuvu ki’ezulu mu longa vo wantu awonso ambote kun’ezulu bekwenda. Muna elongi diadi, e ntoto se fulu kia viokela, kia tontela wantu kana vo bafwana kwenda kun’ezulu. Diau adimosi diabwila Ayuda ana bakala ye vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto. Wau vo Ayuda bayantika kwikila mun’elongi dia esi Ngerekia dia moyo ulembi fwanga, e vuvu kiau kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto kiavila. Ediadi diaswaswana ye dina divovanga Nkand’a Nzambi. O muntu kena ye nitu ya kimwanda ko, ya kinsuni. Yave wavova kwa muntu antete kavanga vo: “U ntoto wina.” (Etu. 3:19) O muntu va ntoto kevwila moyo a mvu ya mvu, ke kun’ezulu ko.—Tanga Nkunga 104:5; 115:16.
E Ludi Kiasengomoka
8. Adieyi bavova akwa ngangu muna mvu mia 1600 mu kuma kia vuvu kia wantu?
8 Satana kelendanga fukila ludi ko, kana una vo mabundu mayingi mekiyikilanga vo Akristu malembi kwikilanga mu vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto. Vioka mvu miayingi, buka kiakete ki’alongoki a Nkand’a Nzambi bamona ntemo a ludi ekolo babakulanga maka mambu mesonganga una Nzambi kevutulwila zingu kialunga kwa wantu. (Nku. 97:11; Mat. 7:13, 14; 13:37-39) Tuka muna mvu mia 1600, o Nkand’a Nzambi usekolwanga, yo nietekwa yo mwanganeswa omu nza yawonso. Muna mvu wa 1651, nkwa ngangu mosi wasoneka vo, wau vo muna Adami, o wantu “bavidisa Paradiso ye Zingu kia Mvu ya Mvu ova Ntoto,” ozevo, muna Kristu “wantu awonso bevwila moyo ova Ntoto, kele vo ke wau ko, ke diadi kala mfunu ko dia tezanisa Adami yo Kristu.” (Tanga 1 Korinto 15:21, 22.) John Milton (1608-1674) wa nsoneki wa mwisi Grã-Bretanha wasoneka nkanda wakala yo ntu a diambu vo Paradise Lost (Paradiso Yavila) ye una walandila Paradise Regained (Paradiso Yasoloka). Muna nkanda miami, Milton wayika nsendo utambula akwikidi muna paradiso ova ntoto. Kana una vo Milton mvu miayingi kalongoka Nkand’a Nzambi, wazaya dio vo e ludi kia Nkand’a Nzambi ke kitoma bakulwa ko yamuna ntangwa ya nkal’a Kristu.
9, 10. (a) Isaac Newton adieyi kasoneka mu kuma kia vuvu kia wantu? (b) Ekuma Newton kabanzila vo e nkal’a Kristu kwandá ina?
9 Isaac Newton (1642-1727) wa nkwa ngangu watoma zayakana, wavavanga mpe bakula oma ma Nkand’a Nzambi. Wabakula vo aveledi befulwa yo vwila moyo kun’ezulu yo yala kumosi yo Kristu. (Lus. 5:9, 10) Muna kuma kia Kintinu, Newton wasoneka vo: “Vava kivioka lumbu kia mfundisa, o ntoto usinga kalwa kwa wantu, ke mu 1000 dia mvu kaka ko, kansi yakwele mvu.”
10 Kuna kwa Newton, e nkal’a Kristu kwandá ina. Stephen Snobelen wa nsoneki a lusansu wavova vo: “Kimosi muna kuma kiafila Newton mu badikila nkal’a Kristu vo kwandá ina, mu kuma kia sia vo lukatikisu kakala lwau mu kuma kia avengomoki ana bakwikilanga mun’elongi dia Nzambi mu Ntatu.” E nsangu zambote zafukilwa zakala. Newton kamona dibundu dia Kikristu ko dilenda samuna nsangu zazi. Wasoneka vo: “Ungunza wa Daniele ye wa Yoane [una muna nkand’a Lusengomono] mu lumbu yambaninu kaka usinga bakulwa.” Newton wasonga vo: “Daniele wavova vo ‘engi belundumuk’oku y’oku, o zayi usaka.’ Muna kuma kiaki, e nsangu zambote zifwete samunwa muna zula yawonso ekolo mpasi zayingi ye mbaninu a nza yayi ke yayizidi ko. E ndonga ikala ye ndala muna moko, eyi ituka muna mpasi zayingi, ka ilendi wokela ko ngatu tuka muna zula yawonso, avo e nsangu zambote ka zisamwinu ko.”—Dan. 12:4; Mat. 24:14; Lus. 7:9, 10.
11. Ekuma e vuvu kia wantu kiafukilwa muna lumbu ya Milton ye Newton?
11 Muna lumbu ya Milton ye Newton, dia vonza diakala mu vova diambu dilenda vunisa malongi ma dibundu. Muna kuma kiaki, mayingi mu mana babakula mun’elongi diau dia Nkand’a Nzambi ke mavaikiswa mu nkanda ko yavana bafwa. Muna tandu kia 16, awana bavaika muna dibundu dia Katolika, ana bayikilwa vo esi Protestante ke bayambula ko elongi dia moyo ulembi fwanga. Mabundu mayingi ma Protestante masimbinina elongi dia Agostinho dia sia vo Luyalu Lw’ezunda dia Mvu ke lwa kusentu ko, kansi lwavioka kala. Nga zayi wawokela muna lumbu yambaninu?
‘O Zayi Uwokela’
12. O zayi nkia ntangwa wayantika wokela?
12 Muna kuma kia ‘lumbu yambaninu,’ Daniele wazayisa vo diambu diambote divangama. (Tanga Daniele 12:3, 4, 9, 10.) Yesu mpe wavova vo: “Asongi bekezima nze ntangwa.” (Mat. 13:43) O zayi aweyi uwokelelanga mu lumbu yambaninu? Yindula dina diabwa muna mvu miavitila 1914, una vo i mvu wayantika e lumbu yambaninu.
13. Adieyi kasoneka Charles Taze Russell vava kafimpa diambu dia vutukila kimuntu kialunga?
13 Kuna mfoko a mvu mia 1800, wantu ayingi akwa ntima miambote bavavanga zaya “e mbandu a mambu mavimpi.” (2 Tim. 1:13) Mosi muna wantu awaya i Charles Taze Russell. Muna mvu wa 1870, yandi ye akw’andi ana bavava zay’e ludi, bavanga buka kia longoka Nkand’a Nzambi. Muna mvu wa 1872, bafimpa diambu dia vutukila kimuntu kialunga. I bosi, Russell wasoneka vo: “Muna ntangwa yayina ke twatoma bakula ko e nswaswani ya nsendo utambula dibundu (Akristu akuswa) ye nsendo utambula wantu awonso akwa kwikizi ova nza.” O nsendo utambula e buka kiansuka, i “zingu kia muntu alunga, kina kakala kiau Adami wa se diau muna Edene.” Russell wavova vo, vakala ye wantu akaka bansadisa mun’elongi diandi dia Nkand’a Nzambi. Aki nani?
14. (a) Henry Dunn aweyi kabakulwila e sono kia Mavangu 3:21? (b) Dunn aki nani kayika bezinga yakwele mvu ova ntoto?
14 Mosi muna wantu awaya i Henry Dunn. Wasoneka mu kuma kia “mvutuka ya lekwa yawonso una yakala, ina yayikwa kwa Nzambi muna nua mia ngunza zandi zavelela tuka kun’esemo.” (Mav. 3:21) Dunn wazaya wo vo, muna mvutuka yayi, wantu bekituka alunga ova ntoto muna Luyalu Lw’ezunda dia Mvu lwa Kintinu kia Kristu. Dunn wafimpa mpe e kiuvu kitokanesanga wantu ayingi, aki nani bezinga ova ntoto yakwele mvu? Wabakula vo wantu ayingi besinga fuluka, belongwa e ludi yo vwa elau dia kwikila muna Kristu.
15. George Storrs nkia diambu kabakula mu kuma kia lufuluku?
15 Muna mvu wa 1870, George Storrs wabakula mpe vo wantu alembi songa befuluka yo vewa elau dia zinga yakwele mvu. Wabakula mpe mu dina katanga muna Nkand’a Nzambi vo, akaka mun’awana befulwa yo lembi viluka ntima, fwa “befwa, kana nkutu vo ‘o nsumuki mvu nkama kena miau.’” (Yes. 65:20) Storrs kuna Brooklyn, Nova York, kakalanga, yandi wasoneka nkanda wayikilwanga vo Bible Examiner.
16. Nki kiaswaswanesa Alongoki a Nkand’a Nzambi ye mabundu ma Kikristu kia Kimpangila?
16 Muna dina katanga muna Nkand’a Nzambi Russell wabakula vo e ntangwa yifwene ina nsangu zambote zifwete samunwa. Muna mvu wa 1879, wayantika vaikisa finkanda Torre de Vigia de Sião e Arauto da Presença de Cristo, fiyikilwanga o unu vo Eyingidilu Disamunanga Kintinu kia Yave. Entete, wantu akete kaka babakulanga e ludi mu kuma kia vuvu kia wantu, kansi owau Alongoki ayingi a Nkand’a Nzambi muna nsi zayingi betambulanga yo longoka Eyingidilu. Elongi dia sia vo akete kaka bekwenda kun’ezulu, ekolo ndonga ya wantu bevwila zingu kia muntu alunga ova ntoto, diswaswanesanga Alongoki a Nkand’a Nzambi ye mabundu ma Kikristu kia Kimpangila.
17. O zayi aweyi wawokelela?
17 E ‘lumbu yambaninu’ ina yasakulwa yayantika muna mvu wa 1914. Nga zayi wa vuvu kia wantu mu wokela una? (Dan. 12:4) Muna mvu 1913, tezo kia 2.000 ma zulunalu manietekanga malongi ma Russell ye tezo kia 15.000.000 ma wantu batanganga mo. Kuna mfoko a mvu wa 1914, tezo kia 9.000.000 ma wantu mu nsi zayingi batala e “Fotodrama da Criação” yasongang’e fwaniswa ina yasonganga Luyalu lw’Ezunda dia Mvu lwa Kristu. Tuka muna mvu wa 1918 yakuna 1925, elongi diakala ye ntu a diambu vo, “Milhões Que Agora Vivem Jamais Morrerão” (Ayingi Bezinganga Owau, ke Besinga Fwa ko) diakiesesa e vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto, diavovwa kwa selo ya Yave mu tezo kia 30 ma ndinga mu nsi zayingi omu nza. Muna mvu wa 1934, Mbangi za Yave babakula vo awana bena ye vuvu kia zinga yakwele mvu ova ntoto bafwete vubwa. O zayi wau wabakasakesa mu samun’e nsangu zambote za Kintinu yo unkabu. O unu, e vuvu kia moyo a mvu ya mvu ova ntoto kifilanga wantu ayingi mu vutula matondo kwa Yave.
‘Luvevoko lwa Nkembo’ Lufinamene
18, 19. Nkia mpila zingu kiyikwanga muna Yesaya 65:21-25?
18 Yesaya wa ngunza wavumunwinwa mu soneka mu kuma kia mpila zingu kikala yo nkangu a Nzambi ova ntoto. (Tanga Yesaya 65:21-25.) Emiaka nti miakala vava Yesaya kasoneka e mvovo miami se vioka mvu 2.700, miakinu yamu unu. Nga lenda yindula kele vo ngeye ozinganga mvu miami miawonso yo vimpi wambote?
19 Vana fulu kia kala ye zingu kiankufi nze una kin’o unu, kuna sentu tusinga zinga yakwele mvu yo kala y’elau dia tunga nzo, kuna mbongo ye longoka mayingi. Yindula ulolo w’akundi okala yau. Kikundi kiaki kisikila yakwele mvu. Ekwe ‘luvevoko lwa nkembo’ bekala lwau “wan’a Nzambi” ova ntoto!—Roma 8:21.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
^ tini. 4 Agostinho wavova vo, Luyalu Lw’ezunda dia Mvu lwa Kintinu kia Nzambi ke lwa kusentu ko, kansi lwayantika vava kiasikidiswa e dibundu [dia Katolika].
Nga Olenda Sasila?
• E vuvu kia wantu kia zinga ova ntoto aweyi kiafukilwa?
• Nkia diambu babakula alongoki a Nkand’a Nzambi muna mvu mia 1600?
• E vuvu kia wantu aweyi kiasengomokena muna mvu miavitila 1914?
• Aweyi wawokelela o zayi mu kuma kia vuvu kia zinga ova ntoto?
[Yuvu ya Longoka]
[Mafoto zina muna lukaya lwa 13]
John Milton (ku lumonso) ye Isaac Newton (koko kwalunene) bazaya e vuvu kia zinga ova ntoto yakwele mvu
[Foto ina muna lukaya lwa 15]
Alongoki antete a Nkand’a Nzambi babakula vo e ntangwa ifwete zayiswa e vuvu kia wantu omu nz’amvimba yifwene