‘Yave Okiesesanga Ndose Andi oku Bena’

E NDOSE a muntu ivwidi tezo kia mianzi 30. Vava muntu kesevanga tezo kia mianzi 14 misalanga. Yindula una wadi kala e mbokena za wantu kele vo ka tukadi ye mianzi ko. Nga zakiese zadi kala? Ve. E mianzi mia ndose za wantu bafwa matu, salu kiayingi misalanga, ka kiesesa kaka mbokena ko. Vava besadilanga mianzi miami kumosi ye sinsu, belendanga songa e ngindu ye nsatu zau. Ndonga besivikanga una wantu bevovelanga mu sinsu belendelanga vova konso diambu bena diau muna ntima kana nkutu diampasi.

Owau, afwa matu omu nza yawonso mu mona bena ndose ina ikubasonganga mambu mayingi masundidi e ndose za wantu. Bena nze yau bemonanga ‘ndose a Yave.’ (Man. 2:​19) Ediadi ke diasivi ko, kadi tuka kolo Yave osonganga o zola kw’awana bafwa matu. Wavanga wo mpe muna Isaele yankulu. (Fuka 19:​14) Mu tandu kieto, osonganga zola kw’awana bafwa matu mu mpila isundidi. ‘[Nzambi] ozolele vo wantu a mpila zawonso bavuluzwa, yo luaka muna visa kia zay’e ludi.’ (1 Tim. 2:⁠4) Afwa matu ayingi bemonanga ndose a Yave vava bevwanga zayi mu kuma kia Nzambi. Ediadi aweyi divangamenanga wau vo ke bewanga ko? Una katuwidi mvutu za kiuvu kiaki ko, yambula twafimpa ekuma e nding’a sinsu inina yamfunu kw’afwa matu.

E Meso i Matu Mau

Ndonga bena ye ngindu zabendomoka mu kuma ki’afwa matu ye nding’a sinsu. Yambula twafimpa zak’e ngindu. O fwa matu lenda diatisa ekalu. Obakula dina divovanga muntu muna tala kwa nkatu diampasi dikalanga kwa yau. E nding’a sinsu yaswaswana ye Braille, ke mpasi vanga kaka sinsu ko. Ndinga za sinsu zayingi zina ova nza yawonso. Vana ntandu, muna konso nsi, afwa matu bena ye mpil’au ya vangila sinsu.

Nga afwa matu balenda tanga? Kana una vo akaka bazeye toma tanga, kansi ndonga muna yau ke belendanga tanga ko. Ekuma? E kuma kadi mana masonama muna nkanda m’awana bevovanga. Badika una mwana ndiona owanga kelongokelanga ndinga. Tuka kina kewutukanga mwana, va fulu kina wantu aya bevovanga ndinga ya zunga kiakina kekalanga. Ke kolo ko, oyantikanga vova e nding’au. Olongokanga ndinga yayi muna wá kwa nkatu vava wantu bevovanga. I bosi, vava o mwan’akete keyantikanga tanga, obakulanga e mvovo miasonama muna nkanda miafwanana ye mina kazeye kala.

Owau, yindula vo mu nsi a kinzenza una yo siwa mu nzo yasiwa yaka ya matala tala (vidro). Kusidi wá ndinga ivovwanga muna nsi yayina ko. Konso lumbu, wantu bekwiza yo kuvovesa kunima matala tala. Kuzeye ko dina bevovanga. Befo yau kaka omonanga vava inikukanga. Wau bamwene vo kubakwidi  ko dina bevovanga, basonekene dio mu papela yo kusonga dina bavovele vana matala tala. Bayindwidi vo obakwidi dina basonekene. Nga obakula kieleka dina basonekene? Diampasi dikala mu mokena yau muna kolo kiakina. Ekuma? E kuma kadi e ndinga basonekene kuzeye yo ko, kadi kusidi yo wá ko. I diau ediadi dimonanga afwa matu.

E nding’a sinsu i mpila yambote ya mokena y’afwa matu. O muntu osadilanga sinsu mu songa ngindu zandi kw’awana banzungidi. E mpila kenikunwinanga moko, malu, nitu ye ndose andi ifwete kala ngwizani ye nding’a sinsu ivovwanga kuna zunga kiandi. Muna mpila yayi, e meso melendanga bakula e sinsu vana ndose a muntu ovovanga.

Kieleka, konso sinsu kina bevanganga afwa matu muna moko ye vana ndose nsasa kina. E sinsu ya ndose ke ivangwanga kaka mu sevesa wantu ko. E sinsu vana ndose imosi muna mpila isadilwanga muna nding’a sinsu. Muna bong’e nona: Kele vo ozangwidi eve ya meso vava oyuvulanga kiuvu dilenda songa vo kiuvu ke kina yo mfunu a vaninwa mvutu ko. Kele vo okulwidi eve ya meso, dilenda kala kiuvu nze nani, nki, akweyi, nkia ntangwa, ekuma yovo aweyi. Eyaka sinsu ya nua ilenda songa vonga kwa lekwa yovo vonza kia diambu divangamene. E mpila ina o fwa matu kenikunwinanga ntu andi, saka mavembo, nikuna mabundi ye badisa meso ilenda kudikila nsasa mu dina kazolele vova.

E sinsu yayi isadisanga ndiona omonanga yo mu bakula ngindu za muntu. Muna sadila e sinsu yayi ya mpila mu mpila, afwa matu ana batomene zaya e nding’a sinsu, balenda songa konso ngindu bena zau, kana za nzola, kana za diambu dia tusevo, yovo lekwa ina imonekanga yo simbwa ye yina ke imonekanga ko ngatu simbwa.

E Nkanda mia Ndinga Sinsu Mikubasadisanga

E ludi mu kuma kia Yave avo kisongelo muna nding’a sinsu, afwa matu balenda wá e nsangu zazi yo “kwikila” mun’Etuku dia nsangu zazi. Muna kuma kiaki, Mbangi za Yave mu nz’amvimba besiang’e ngolo mu sila afwa matu umbangi yo vaikisa nkanda milenda kubasadisa. (Roma 10:​14) Owau, omu nz’amvimba vena ye buka 58 y’asekodi a nding’a sinsu. Vena mpe ye nkanda miasiwa mu DVD mu tezo kia ndinga 40 za sinsu. E salu kiaki kiawonso nga nluta kitwasanga?

Jeremy, una ye mase mafwa matu wavova vo: “Isungamenanga vava s’ame kakalanga ola zayingi muna suku diandi mu tanga eyaka tini y’Eyingidilu yo vava bakula dina katanganga. Nkumbu miayingi wavaikanga muna suku ye kiese kiawonso yo vova mu nding’a sinsu vo: ‘Mbakwidi! Mbakwidi!’ I bosi, wanzayisanga dina katangidi. Muna kolo kiakina mvu 12 yakala. Vana vau yatanganga e tini kiokio yo vova mu nding’a  sinsu vo: ‘E tata, ke yau ko i nsas’a dina otangidi. Owu disasidi . . . ’ Wasonganga muna sinsu vo yavingila yo vutuka muna suku mu tanga diaka kimana yandi mosi kabakula dina katangidi. Kisinga vilakana ko e ndos’andi una yakendalelanga yo kuntala vava katukanga muna suku. Muna kuma kiaki, o kala ye nkanda mia nding’a sinsu miasiwa mu DVD dikunsadisanga mu toma bakula mambu. Itoma yangalalanga kikilu una s’ame kemonanga mu kuma kia Yave ye kiese kekalanga kiau vana ndose.”

Badika nona kia yakala dimosi yo nkaz’andi, bena vo Mbangi za Yave, ana bemokenanga ye Jessenia wa dumbelele, wafwa matu kuna nsi a Chile. Vava ngudi a Jessenia kabavan’o nswa mu songa mwan’andi o nkanda Tusansu twa Nkand’a Nzambi​—⁠mu DVD a nding’a sinsu ya esi Chile, basoneka vo: “Vava Jessenia kayantika tala e lusansu, wayantika seva, i bosi wadila. Vava ngudi andi kanyuvula ekuma kadidila, wavutula vo wayangalela dina katala. Ngudi wabakula vo o mwan’andi wabakula dina kamona muna DVD.”

Nkento mosi wafwa matu kuna Venezuela, wakala ye mwana mosi, i bosi wayimita diaka. Yakala diandi wamona vo ke bakala ye nzimbu ko mu sansa mwana wezole, bazola katula e vumu. Lembi zaya e ngindu zau, Mbangi za Yave bakingula yakala diadi yo nkaz’andi, babasonga elongi dia 12 muna finkanda O Nzambi Adieyi Kevavanga oku kwa Yeto? muna DVD a nding’a sinsu ya esi Venezuela. Elongi diadi disonganga una Nzambi kebadikilanga o katula e vumu. I bosi, o nkento wavutula matondo kw’ampangi mu kuma ki’elongi balongoka. Wavova vo, muna kuma kiaki ke bakatula ko e vumu. Muna lusadisu lwa nkanda wa nding’a sinsu muna DVD, e moyo wa mwana wakala muna vumu wavuluzwa.

Lorraine, Mbangi a Yave, fwa matu wavova vo: “O longoka o Nkand’a Nzambi kuna nze muntu osingikanga makina ma mpimpita mu sia konso sengwa vana fulu kiandi. Yamona vo sengwa yakondwanga muna umbakuzi wame. Kansi, vava malongi ma Nkand’a Nzambi mayantika vaikiswa mu nding’a sinsu, yayantika bakula mawonso.” George, fwa matu, Mbangi a Yave se vioka mvu 38, wavova vo: “Ka lukatikisu ko vo, vava muntu kebakulanga e diambu yandi kibeni, kiese kikilu ditwasanga. E DVD muna ndinga za sinsu zikunsadisanga mu nungunuka muna mwanda.”

“Lukutakanu Muna Nding’ame”

Vana ntandu a vaikisa e nkanda muna ndinga za sinsu, Mbangi za Yave bekubikanga mpe tukutakanu mu nding’a sinsu. Owau, omu nz’amvimba vena ye tezo kia 1.100 za nkutakani za ndinga za sinsu. E malongi mu nding’a sinsu mevovelwanga. E ludi kia Nkand’a Nzambi kisasilwanga muna mpila ina  afwa matu balenda kio bakulwila, i sia vo, muna nding’au. Malongi mama mesasilwanga muna mpila ina isonganga luzitu muna fu ya nsi ina bezingilanga.

O kala ye nkutakani ya ndinga za sinsu nga nluta ditwasanga? Yindula e nona kia Cyril, Mbangi a Yave wavubwa muna mvu wa 1955. Mu mvu miayingi, wavanga e ngolo za tanga e nkanda mieto yo kwendanga mu tukutakanu tw’Akristu. Ezak’e ntangwa vakalanga ye mpangi wasekolanga muna nding’a sinsu. Avo ke vena ye nsekodi ko, wabundanga vuvu kw’ampangi bansadisanga mu soneka mana mavovwanga kun’evovelo. Muna mvu wa 1989, vava kalungisa mvu 34 nze Mbangi a Yave, e nkutakani yantete muna nding’a sinsu yavangama kuna mbanza Nova York, Estados Unidos. Owau, aweyi kemonanga Cyril wau vo se mosi muna nkutakani a nding’a sinsu? Wavova vo: “Lukutakanu muna nding’ame luna nze muntu ovaikidi mu mfinda in’e tombe kia ngolo yo kwiza ku ntemo.”

E nkutakani za Mbangi za Yave mu ndinga za sinsu i fulu kina afwa matu balenda kutakana vamosi yo longoka mu kuma kia Nzambi yo kunsambila. I fulu kina nkangu a Nzambi bekasakeselwanga. Wau vo dilenda kala diampasi kw’afwa matu mu mokena, nanga balenda kuyivambula yo wantu, kansi e nkutakani i fulu belendanga kutakana yo mokena y’akaka. Muna nkutakani zazi, afwa matu balenda zaya tanga, nungunuka muna mwanda yo vava wokesa e salu kia Yave. Afwa matu ayingi bekuyivananga mu salu kia ntangwa ke ntangwa. Akaka bekwendanga mu nsi zakaka mu sadisa afwa matu bazaya Yave. Mpangi z’akala bena vo afwa matu bekitukanga alongi ambote, wantu bazeye kubika mambu ye avungudi ambote. Ayingi bekuyifwanisanga mu kala ye kiyekwa mu nkutakani.

Kuna Estados Unidos tezo kia 100 za nkutakani ye buka 80 ya ndinga za sinsu zina ko. Kuna Brasil, tezo kia 300 za nkutakani ye buka 400 ya ndinga za sinsu. Kuna México, tezo kia nkutakani 300 za ndinga za sinsu. Kuna Rússia, tezo kia nkutakani 30 ye buka 113 ya ndinga za sinsu. Nona yakete kaka tuyikidi mu songa una ziwokelanga mu nz’amvimba.

Mbangi za Yave bekubikanga mpe tukutakanu twakete ye twampwena mu nding’a sinsu. Muna mvu uviokele, tezo kia 120 ma tukutakanu twa mvivu twakala mu nsi zayingi ova nza mu ndinga za sinsu za mpila mu mpila. E tukutakanu twatu tusadisanga Mbangi za Yave zafwa matu mu bakula vo yau mpe amosi muna wan’a ungudi betambulanga madia ma mwanda muna ntangw’andi.

Leonard wa fwa matu, tezo kia mvu 25 kena se Mbangi a Yave. Wavova vo: “Nzeye wo vo Yave i Nzambi a ludi. Kana una vo i wau, kiazayanga ko ekuma keyambulwilanga e mpasi. Entete Yave yafungilanga makasi. Kansi, vava yawa elongi dimosi mu nding’a sinsu muna lukutakanu lwa mvivu, yabakula ekuma keyambulwilanga e mpasi. Vava elongi diamanisa, o nkaz’ame wangyuvula vo: ‘Oyangalele?’ Yavutula kuna ziku kiawonso vo, elo. Ivutulanga matondo kwa Yave wau vo kianyambula ko muna mvu 25 miami. Kana una vo kiatoma kunzaya ko, yatoma kunzolanga. Yamu wau yakinu kunzola.”

Bevutulanga Matondo ma Nsi a Ntima

Nkia fu bemonanga afwa matu vana ndose a Yave vava bekunzayanga? Zola, nkenda, unsongi, kwikizi, walakazi ye fu yakaka.

Afwa matu bena vo Mbangi za Yave mu nz’amvimba bemonanga e ndose a Yave yo kwamanana yo mona mu mpila isundidi. Muna kuma kia zola kezolanga afwa matu, ‘Yave okiesesanga ndose andi oku bena.’ (Nta. 6:​25) Ekwe kiese bena kiau wau batomene zaya Yave!

[Mafoto zina muna lukaya lwa 24, 25]

Tezo kia 1.100 za nkutakani za ndinga za sinsu zina mu nz’amvimba

[Foto ina muna lukaya lwa 26]

Yave okiesesanga ndose andi kw’afwa matu