Maku ‘Mfunu Kakala Muna Salu’

MAMBU mayingi mabwa muna nkutakani ya Antiokia. Kansi, e ntatani za Paulu wa ntumwa ye Banaba za mpila yakaka zakala. Yau ewole mu nkangalu wa salu kia umbangi bazola kwenda. Kansi, vava bavavanga ndiona bekwenda yandi muna nkangalu wau, ‘vabwa ntatani’ vana bena. (Mav. 15:​39) Muna kuma kiaki, bavambana, konso muntu wayenda e nzil’andi. E ntatani zazi zabwa mu kuma kia nsadi akaka wa nkw’au​—⁠Maku.

Nani i Maku? Ekuma antumwa batantanena mu kuma kiandi? Nga ngindu zau zasoba? Adieyi tulenda longoka muna lusansu lwa Maku?

Muna nzo Andi Muna Yerusaleme

Maku, ye esi nzo andi bena vo Ayuda muna Yerusaleme, nanga mvwama bakala. E nkumbu antete tutanganga mu kuma kia Maku, mu lusansu lwa nkutakani y’Akristu muna tandu kiantete. Muna mvu wa 44 wa Tandu Kieto, vava mbasi a Yave kavaikisa  Petelo wa ntumwa muna pelezo kasiwa kwa Erodi Angeripa, Petelo ‘wayenda kuna nzo a Maria, wa ngw’andi a Yoane, una vo, Maku; kuna kwalungalakana wantu ayingi basambanga.’​—⁠Mav. 12:​1-12. *

Nanga e nkutakani muna Yerusaleme mu nzo a ngudi a Maku bakutakenenanga. Wau vo “wantu ayingi” bakala mo, disonganga vo e nzo yayina yanene yakala. Maria ntaudi ankento kakala yandi, nkumbu andi Roda, ona waziulwila Petelo vava kadodela “kielo ki’evitu.” Ediadi disonganga vo Maria mavwa kakala mau. E nzo iyikilwanga vo nzo andi vana fulu kia yikilwa vo ya nkaz’andi. Dilenda kala vo Maria nkento ansona kakala, Maku kindende kakala muna ntangwa yayina.​—⁠Mav. 12:⁠13.

Maku nanga wakala mpe muna buka ki’awana balungana muna nzo mu sambila. Watoma zayana ye alongoki a Yesu, y’akaka ana bamona mana kavanga o Yesu vava kakala ova ntoto. Nanga Maku yandi i toko diavava landa Yesu vava kakangwa muna nkumbu antete, kansi watina vava bavava kunkanga.​—⁠Maku 14:​51, 52.

Kiyekwa Muna Nkutakani

Ka lukatikisu ko vo, e kikundi kakala kiau Maku y’Akristu azikuka kiankumika kikilu. Wanungunuka muna mwanda yo zayakana kw’ampangi ana bavitang’o ntu. Muna mvu a 46 wa Tandu Kieto, vava Paulu yo Banaba bayenda vana “lusadisu” lwatuka kuna Antiokia kw’ampangi bakondwa madia muna Yerusaleme, batoma yangalela Maku. Vava Paulu yo Banaba bavutuka kuna Antiokia, bayenda kumosi yo Maku.​—⁠Mav. 11:​27-30; 12:⁠25.

Vava muntu ketanganga lusansu lwalu, lenda banza vo ke vakala kiyitu ko vana vena wantu awaya yau atatu, mpangi za mwanda kaka. Olenda mpe vova vo Paulu yo Banaba basola Maku mu kuma kia ngangu kakala zau. Kansi, umosi muna nkanda mia Paulu usonganga vo Maku mwan’a ngudi ankazi a Banaba. (Kol. 4:​10) Ediadi dilenda kutusadisa mu bakula dina diabwila Maku.

Ke vavioka kolo kiayingi ko, mwand’avelela wafila Paulu yo Banaba mu nkangalu a salu kia umbangi. Bakatuka muna Antiokia yo kwenda kuna Kupero. Yoane, una vo Maku wayenda yau kumosi mu kala se “selo kiau.” (Mav. 13:​2-5) Nanga Maku yandi wasalanga salu yakaka yamfunu ekolo bakangalanga kimana antumwa basi’e sungididi muna mambu ma mwanda.

Paulu, Banaba yo Maku bayenda kuna Kupero yo sia umbangi muna nzila. I bosi, bayenda kuna Ásia Menor. Ekolo bakala kwakuna, Yoane una vo Maku, wavanga diambu diakendeleka Paulu. Lusansu lusonganga vo vava e buka kialwaka kuna Penga, “Yoane okatukidi kuna bena, ovutukidi kuna Yerusaleme.” (Mav. 13:​13) Ka tuzeye ko e kuma kavutukila.

Una vavioka mvu miole, Paulu, Banaba ye Maku bavutuka kuna Antiokia. Antumwa yau  ewole bamokena mu kuma kia nkangalu au wezole wa salu kiau mu kwenda vangamesa ana bateka sila umbangi. Banaba wazola vo benda kumosi yo mwan’a ngudi andi ankazi, kansi Paulu kazola ko, kadi Maku wabasisa kala. Ediadi i diatwasa ntatani ziyikilu kuna lubantiku. Banaba wanata Maku yo kwenda sila umbangi kuna Kupero ina vo i mbanza kawutukila. Vo i Paulu, wayenda kuna Suria. (Mav. 15:​36-​41) Elo, Paulu yo Banaba ngindu zaswaswana bakala zau mu kuma ki’evangu dia Maku.

Bavutulwis’e Ngwizani

Ka lukatikisu ko vo Maku wakendalala mu dina kavanga. Kana una vo i wau, wasikila ye kwikizi muna salu. Tezo kia mvu 11 yovo 12 miavioka tuka kavambanena yo Paulu, Maku wayikwa diaka muna lusansu lw’Akristu a tandu kiantete. Nani kakala yandi? Ye ndiona kuyindwidi ko vo balenda kala diaka kumosi, i sia vo, Paulu.

Ekolo Paulu kakala mu pelezo kuna Roma, muna mvu a 60-​61 wa Tandu Kieto, wasoneka nkanda miayingi mina miakituka se sono ya Nkand’a Nzambi. Muna nkand’andi kwa esi Kolosai, wasoneka vo: ‘O Aresetako, wa mbakami yankw’ame, unutumini mavimpi, yo Maku, wa mwan’a ngudi ankazi a Banaba (ona nusidìlu e nkanikinu; ovo okunuyizila, nuntambula), . . . i yau kaka yaya, asadi yakw’ame muna kintinu kia Nzambi, awana bakedi se fiauzi wame.’​—⁠Kol. 4:​10, 11.

E diambu diasoba kikilu. Kana una vo wateka kendeleka Paulu, Maku wakituka diaka se muntu a mfunu muna salu. Paulu nanga wazayisa esi Kolosai vo okwenda kubakingula. Vava kekubakingula, Maku okala nze nkunzi a Paulu.

Nga Paulu makasi kalunda mu kuma kia Maku? Nga Maku wabaka nluta mun’elongi kavewa? Nga i diau kikilu diavangama? Konso diambu diavangama, dina katuzeye ko, edi kaka tuzeye vo e ngwizani bavutulwisa isonganga vo Paulu yo Maku azikuka bakala muna mwanda. Bavilakana mana mavioka yo sala diaka kumosi. Eyayi mbandu ambote kikilu kwa ndiona wabakana diambu yo mpangi andi una vo Nkristu.

Maku Fulu Yayingi Kakangala

Avo tangidi mu kuma kia nkangalu kavanga Maku, obakula vo mu fulu yayingi kayenda. Wayaluka muna Yerusaleme yo kwenda zingila kuna Antiokia. Tuka muna mbanza yayi, wayenda kuna Kupero ye Penga. I bosi, wayenda kuna Roma. Ekolo kakala ko, Paulu wantuma kuna Kolosai. Kansi, vena diaka ye nkangalu miakaka kayenda.

Petelo wa ntumwa wasoneka nkand’andi antete muna mvu mia 62-64 mia Tandu Kieto. Wasoneka vo: “Ndiona wina muna Babele unutumini mavimpi, . . . yo Maku mpe, wa mwan’ame.” (1 Pet. 5:​13) Ediadi disonganga vo Maku wayenda kuna Babele mu sala kumosi ye ntumwa ona wakalanga muna lukutakanu lw’Akristu lwavangamenanga muna nzo a ngudi andi.

Vava Paulu kakala muna pelezo e nkumbu wezole kuna Roma muna mvu a 65 wa Tandu Kieto, wasonekena Timoteo wakala muna Efeso. Paulu wavova vo: “Vitula Maku,  keza yaku.” (2 Tim. 4:​11) Ediadi disonganga vo Maku kuna Efeso kakala. Ka lukatikisu ko vo wavutuka kuna Roma kumosi ye Timoteo nze una Paulu kabalomba. Muna lumbu yayina, o kangala diambu diampasi diakala. Kansi, Maku watambulwila vanga nkangalu miamina.

Elau Diakaka Diampwena

Dimosi muna malau kavewa o Maku, i vumunwinwa kwa Yave mu soneka umosi muna nkanda miyikanga salu kia Yesu. Kana una vo nkanda wau ke uyikanga ko ndiona wasoneka wo, mana mena mo mesonganga vo Maku wasoneka wo, mana kasoneka kwa Petelo kawila mo. Elo, Petelo mbangi kakala muna mawonso kasoneka o Maku.

Awana befimpanga nsangu zambote zasoneka Maku bevovanga vo mu kuma kia esi zula kasonekena zo. Wasonga fu ya kisi nsi ya Ayuda. (Maku 7:3; 14:12; 15:​42) Maku wasekola mvovo mia ki-aramiti mina ke miadi bakulwa ko kw’awana bena vo ke Ayuda ko kele vo kasasila mio ko. (Maku 3:17; 5:41; 7:​11, 34; 15:​22, 34) Wasadila mvovo miayingi mia Latin yo sasila mvovo mia Kingerekia muna nding’a Latin. Wayika ntalu ya nzimbu z’Ayuda muna nzimbu za esi Roma. (Maku 12:​42) Mawonso mama betela mena ye lusansu lusonganga vo Maku muna Roma kasonekena nkanda wau.

“Mfunu Imvwidi Muna Kunsadila”

Vava kakala kuna Roma, Maku kasoneka kaka nkanda ko uyikilwanga mu nkumbu andi. Sungamena dina kavova Paulu kwa Timoteo: “Vitula Maku, keza yaku.” Ekuma Paulu kavovela wo? Yandi vo: “Kadi mfunu imvwidi muna kunsadila.”​—⁠2 Tim. 4:⁠11.

Nkumbu wau wansuka keyikwanga o Maku muna Nkand’a Nzambi, mayingi usonganga mu kuma kiandi. Ke vena sono ko mu Nkand’a Nzambi kiyikilanga Maku vo ntumwa, mfumu yovo ngunza. Maku selo kakala, i sia vo, ndiona wasadilanga akaka. Muna kolo kiakina, una Paulu kafwidi ko, e ntumwa ndioyo nanga lusadisu lwa Maku kavwa o mfunu.

Lusansu lwalu lwawonso lusonganga vo Maku wakivana muna salu kia samuna nsangu zambote za Kintinu mu fulu yayingi ova nza. Wasadilanga akaka ye kiese. Elo, Maku elau diampwena kabaka wau kalembi vutuka manima.

Nze Maku, yeto selo ya Nzambi o unu, tusonganga etima diau adimosi mpe dia samuna nsangu zambote za Kintinu. Nze una wavanga Maku, ayingi mu yeto beyalukanga yo kwenda mu nsi za kinzenza, mu nungununa salu kia samun’e nsangu zambote. Kana una vo akaka mu yeto ke balendi yaluka ko, yeto awonso tulenda tanginina mbandu a Maku mu mpila yakaka. Nze una kasilanga ngolo mu sadila mpangi zandi Akristu, yeto mpe tufwete sia ngolo mu sadisa ampangi kimana balungisa mbebe au muna salu kia Nzambi. Avo tuvangidi wo, tulenda kala ye ziku vo Yave okwamanana kutusambula.​—⁠Nga. 3:27; 10:22; Ngal. 6:⁠2.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Foto ina muna lukaya lwa 8]

Roma

Ezaka Mbanza Kayenda o Maku

Efeso

Kolosai

Penga

Kupero

Yerusaleme

Antiokia (ya Suria)

Babele

MBU A MEDITERRÂNEO