“Sunda Kak’o Bi” Muna Vengomonanga Makasi

“Azolwa, ke nulandi kunda ko, . . . sunda kak’o bi muna wete.”​—ROMA 12:​19, 21.

1, 2. Mbangi za Yave ana bakala muna nkangalu, nkia mbandu ambote basonga?

BUKA kia 34 ma Mbangi za Yave bayendanga kuna lukutakanu lwa nsunzulwa ya vula. Ekolo bakangalanga, ekumbi di’ezulu dina bakala diafwa. Babanza vo balenda vangulula ekumbi mu ola mosi, kansi ola 44 bavanga. E yanzala kina baningamena kiankulu kiakala, ke bakala ye madia mambote ko ngatu maza yovo nzo zakete. Ndonga muna awana bakala mu nkangalu, bafunga makasi yo vumisa awana besadilanga mun’ekumbi. Kansi ampangi z’akala ye z’akento bavuvama kwau bakala.

² Vava ampangi balwaka kuna mbanza bayenda, bawana lukutakanu ku mfoko se lwina. Kanele vo bayoya bakala, bayangalala kala vamosi ye ampangi. Kuna kwalanda, bazaya wo vo e mbandu a luzindalalu ye volo basonga yatunta sungididi kia wantu ayingi. Mosi muna awana bakala mun’ekumbi wavovesa mfumu a kompani vo: “Kele vo mun’ekumbi ke mukadi 34 m’Akristu ko, nkindu yadi kala kuna yanzala ki’ekumbi.”

Mu Nza Yazala Y’akwa Makasi Tuzingilanga

3, 4. (a) Nkia ntangwa makasi mayantika twasa mpasi kwa wantu? (b) Kaini nga wafwana vengomona makasi mandi? Sasila.

³ E mpasi za zingu mu nza yayi yambi zilenda fila wantu mu funga makasi. (Kim. 7:⁠7) Nkumbu miayingi, makasi metwasanga ntantani yo fila wantu mu nwana nkindu. Mvita zibwanga vana vena nkangu a nsi mosi ye nsi zakaka. Mpasi za zingu zitwasanga ntantani muna nzo zayingi. E makasi ye nkindu zazi kolo zatuka. Kaini wa mwan’antete a Adami yo Eva, wavonda mbunzi andi Abele mu kuma kia nsita za kimpala. Kaini wavanga vilwa wau, kanele vo walukiswa kwa Yave mu vengomona makasi mandi yo kunsia nsilu vo okunsambula kele vo ovangidi wo.​—⁠Tanga Etuku 4:​6-8.

⁴ Kanele vo muntu alembi lunga kakala, Kaini wakala yo nswa wa sola edi kafwete vanga. Wafwana vengomona makasi mandi. I dianu kakadila nkwa kuma mun’evangu diandi dia nsoki. Diau adimosi mpe, mu kuma kia kiwuntu kieto kialembi lunga, diampasi dikalanga mu vengomona makasi ye mavangu ma nsita. E diambu diakaka dikitulanga dio se diampasi, i mpasi za ‘lumbu yayi yambaninu.’ (2 Tim. 3:⁠1) Kasikil’owu, e mpasi za kondwa nzimbu zilenda tokanesa ngindu zeto. Mapolisia ye nkubika zitalanga mambu ma esi nzo bevovanga vo kondwa kwa nzimbu i kuwokesanga makasi mefilanga esi nzo mu tantana.

5, 6. Adieyi bevanganga o wantu a nza vava befunganga makasi dilenda kutusambukila?

⁵ Vana ntandu, ndonga muna awana tuzinganga yau bena vo “akwa kuzola,” “akwa lulendo,” ye “akwa lunzi.” Ke diampasi ko mu sambukila fu yayi yambi yo yima fu kia funga makasi. (2 Tim. 3:​2-5) E filme ye mambu makaka mesongwanga muna televizau, nkumbu miayingi mesonganga vo o vutula mbi muna mbi diambote kwandi. O vanga e mbi kwa muntu, i mpila imonekanga vo yambote muna fokola e ntantani. Muna filme zakaka, wantu bevingilanga vo kimpumbulu kavangwa dina dimfwanukini, nkumbu miayingi kimpumbulu ovondwanga kw’ekesa disundidi e ngolo muna filme.

 ⁶ E filme zazi ke zilonganga wantu nzila za Nzambi ko, kansi zinungununanga “mwand’a nza” iyalwanga kwa Satana una vo nkwa makasi. (1 Kor. 2:12; Ef. 2:2; Lus. 12:​12) Mwanda wau ufilanga wantu mu yangidika e zolela ya nitu ye ke una ngwizani ko ye mwand’avelel’a Nzambi ye mbongo andi. Kieleka, malongi masina ma Kikristu mesimanga fu kia vutula mbi muna mbi vava tutontwanga. (Tanga Matai 5:​39, 44, 45.) Aweyi tulenda lemvokela malongi ma Yesu una ufwene?

Mbandu Ambote ye Yambi

7. Adieyi diabwa vava Simone yo Levi basakisa makasi?

⁷ Nkand’a Nzambi uvwidi tuludiku twayingi mu kuma kia vengomona makasi, uvwidi mpe nona isonganga dina dilenda bwa kele vo tuvengomwene yovo tusakisi makasi. Badika dina diabwa vava wan’a Yakobo, Simone yo Levi balanda Sekeme e kunda wau vo Dina wa nsang’au kaleka mu ngolo. “Bakendalele, bayisawidi kikilu.” (Etu. 34:⁠7) I bosi, wan’akaka a Yakobo bavonda wan’amakala awonso muna mbanza Sekeme. Bafwasa e mbanza yayi yo nata akento yo wana muna kinkole. Mawonso bavanga ke mu kuma kia Dina kaka ko, kansi mu kuma kia lulendo. Kuna kwa yau, o Sekeme, levola kabalevola kumosi yo Yakobo w’es’au. Kansi, o Yakobo aweyi kabadikila evangu diau?

8. Lusansu lwa Simone yo Levi, adieyi lusonganga mu kuma kia landa e kunda?

⁸ Ka lukatikisu ko vo, dina diabwila Dina, diakendeleka kikilu Yakobo. Kana una vo i wau, watumba evangu dia wan’andi dia landa e kunda. Simone yo Levi bavava e ndungidi mu kuma ki’evangu diau. Bavova vo: “Nga se kakitula nsang’eto se nkembi e?” (Etu. 34:​31) Kansi, e diambu diadi ke diafokokela vava ko, kadi o Yave kayangalela dio ko. Vioka mvu miayingi, Yakobo wavova vo mu kuma ki’evangu  diansita dia Simone yo Levi, e mbongo au imwanganiswa muna makanda ma Isaele. (Tanga Etuku 49:​5-7.) Elo, muna kuma kia lembi vengomona makasi, bavidisa edienga dia Nzambi ye dia s’au.

9. Nkia ntangwa makasi ma Davidi mavita viok’e tezo?

⁹ Dina bavanga diaswaswana ye dina kavanga Davidi wa Ntinu. Wakala ye malau mayingi mu landa e kunda, kansi kavanga wo ko. (1 Sam. 24:​3-7) Lumbu kimosi, fioti fiasala makasi mandi nga maviok’e tezo. Mvwama mosi, nkumbu andi Nabale watianguna makesa ma Davidi, kana una vo batanina e twelezi ye avungudi andi. Davidi wazola landa e kunda mu kuma kia dina bavanga kwa makesa mandi. Vava Davidi ye makesa mandi bayendanga mu vonda Nabale ye esi nzo andi, etoko dimosi diayenda zayisa Abingaile wa nkaz’a Nabale dina diabwa yo kunlukisa mu vanga diambu. Vana vau, wakubika tukau yo kwenda wanana yo Davidi. Kuna lulembamu lwawonso walomba ndoloki mu kuma ki’evangu dia Nabale yo sanisina Davidi mu kuma kia vumi wandi muna Yave. Davidi wavutula e ngindu yo vova vo: “Osambwilu ona wansimb’o unu mun’esumu dia menga.”​—⁠1 Sam. 25:​2-35.

Nyindu Bafwete Kala wau Akristu

10. Nkia nyindu bafwete kala wau Akristu mu kuma kia landa kunda?

¹⁰ Dina diabwila Simone yo Levi ye Davidi yo Abingaile ditoma songanga vo Yave omenganga makasi mavioka e tezo ye mavangu ma nsoki. Kansi, osambulanga e ngolo za vanga ungudi. Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “Ovo dilendakana, vana dieno’sambu, nukadila kuna ungudi yo wantu awonso. Azolwa, ke nulandi kunda ko, nusila kaka makasi e nzila: kadi diasonama vo, e kunda, kiame; mono kwame nsenda, i Yave wau. O ntantu aku, ovo nzala kefwa, undika; ovo’vwina kefwa, unwika: kadi ovo wau ovanga, obidika makala ma tiya vana ntu andi. Kusundwa kwa bi ko, sunda kak’o bi muna wete.”​—⁠Roma 12:​18-21. *

11. Adieyi mpangi ankento kalongoka mu kuma kia makasi?

¹¹ Tulenda sadila elongi diadi. Kasikil’owu, mpangi mosi ankento wamokena yo nkuluntu mu kuma kia mfumu andi a salu. Wanyikila vo ke muntu ambote ko ye nkwa ntim’ambâdi. Wamfungila makasi ye wazola vo kakatuka kwandi muna salu. Nkuluntu wamvovesa vo kavangila diambu ku makasi ko. Wabakula vo makasi ma mpangi ankento kuna kwa mfumu andi a salu mambu kaka mawokesanga. (Tito 3:​1-3) Nkuluntu wamvovesa vo, kana nkutu obakidi salu kiakaka, kafwete soba e mpil’andi ya kadila y’awana bekuvanganga e mbi. Wamvovesa vo kavanga kwa mfumu andi a salu konso una kazolele vo bamvanga, nze una Yesu katulonga vo twavanga. (Tanga Luka 6:31.) I una kavanga o mpangi ankento. Nkia nluta diatwasa? Kuna kwalanda, o mfumu a salu wakituka se muntu ambote yo yantika vutula matondo kwa mpangi mu kuma kia salu kiandi.

12. Ekuma tukendalelanga kwayingi kele vo mpangi utuvangidi e mbi?

¹² Ke dikutusivikisanga ko kele vo muntu kena mu nkutakani y’Akristu ko utuvangidi diambu diambi. Tuzeye wo vo e nza yayi ya Satana yazala ye mambu mambi. Tusiang’e ngolo kimana mambu mama malembi kutufungisa makasi. (Nku. 37:​1-11; Kim. 8:​12, 13; 12:​13, 14) Kansi, kele vo mpangi utuvangidi diambu diambi, tulenda kendalala kwayingi. Mpangi mosi ankento wavova vo: “Edi diasunda mpasi kwa mono vava yayantika longoka e ludi, i tambulwila vo nkangu a Yave ke wantu alunga ko.” Wau vo twayambula e nza yazala yo wantu bakondwa o zola, tukalanga ye vuvu vo awonso muna nkutakani besongaziana o zola. Muna kuma kiaki, kele vo mpangi utuvangidi e mbi,  musungula ona una ye kiyekwa muna nkutakani, ediadi dilenda kutulweka o ntima yovo kutufungisa makasi. Tulenda kiyuvula: ‘Ekuma diambu diadi divangamene vana vena nkangu a Yave?’ O mambu mama mavangamanga mpe vana vena Akristu akuswa muna lumbu y’antumwa. (Ngal. 2:​11-14; 5:15; Yak. 3:​14, 15) Adieyi tufwete vanga kele vo muntu utuvangidi e mbi?

13. Ekuma tufwete sil’e ngolo za singikila e ntantani? Aweyi tulenda wo vangila?

¹³ Mpangi ankento ona tuyikidi kala wavova vo: “Yalongoka o mfunu wa sambanga mu kuma kia muntu umpangidi e mbi. Ediadi sadisa ditoma sadisanga.” Nze una tutanganga, Yesu watulonga mu sambanga mu kuma ki’awana bekutubangikanga. (Mat. 5:​44) Nga ka tufwete sakisa wo vanga ko mu kuma kia mpangi zeto z’akala ye z’akento? Nze una o se kezolelanga vo wan’andi bazolaziana, Yave mpe ozolanga vo selo yandi ova ntoto bazolaziananga. Tuvingilanga e ntangwa ina tuzingila vamosi ye mpangi zeto muna kiese yo luvuvamu yakwele mvu. Kansi, o Yave okutulonganga mu vanga wo tuka owau. Ozolele vo twasalanga entwadi muna salu kiampwena katuvana. I kuma vo, yambula twasingika e mambu yovo ‘lutisa’ ekuzuka yo kwamanana kala entwadi. (Tanga Ngana 19:11.) Vana fulu kia vambuka e mpangi zeto vava vebwanga e diambu, tufwete sadisa muntu yo nkw’andi mu kala vamosi yo nkangu a Nzambi yo taninwa kwa ‘moko ma Yave makwele mvu.’​—⁠Nsi. 33:⁠27.

O Vang’o Wete kwa Wantu Awonso Nluta Ditwasanga

14. Aweyi tulenda sundila e ngolo kevanganga Satana za kutuvambula?

¹⁴ Muna kutusimba twalembi sayanesa nsangu zambote, Satana ye nkwiya miandi bevanganga mawonso mu vambanesa esi nzo ye ampangi muna nkutakani. Bevavanga kotesa e ntantani, kadi bazeye wo vo e ntantani zilenda vambanesa nkutakani. (Mat. 12:​25) Muna venga e vonza kiaki, diamfunu twalemvokela luludiku lwa Paulu luyikanga vo: “Vo i ntaudi a  Yave, yandi katantana, kakal’aka yo lulembamu kw’awonso.” (2 Tim. 2:​24) Sungamena vo e ndwan’eto “ke ya nitu yo menga ko, kansi . . . ye vu ya umwanda ya bi.” Muna sunda e vita yayi, tufwete sadila nwaninwa ya mwanda, nze “nsampatu za nkubam’a nsangu zambote za ungudi.”​—⁠Ef. 6:​12-18.

15. Adieyi tufwete vanga vava tubangikwanga kwa wantu bena kuna mbazi a nkutakani?

¹⁵ Kuna mbazi a nkutakani, mbeni za Yave bebangikanga selo yandi bena vo akwa luvuvamu. Akaka muna mbeni zazi bemwesanga Mbangi za Yave e mpasi muna nitu. Akaka mpe bekutuvuninanga e mambu kw’amwangi a nsangu yovo kuna mbazi a nkanu. Yesu wavovesa alandi andi vo mambu mama mesinga kubalwakila. (Mat. 5:​11, 12) Adieyi tufwete vanga kele vo mambu mama matubwididi? Ka tufwete “vutula muntu mbi muna mbi ko,” kana mu mvovo yovo muna mavangu.​—⁠Roma 12:17; tanga 1 Petelo 3:16.

16, 17. Nkia diambu diampasi bawanana diau ampangi muna nkutakani mosi?

¹⁶ Kana nkutu nkia mpasi tulenda mweswa kwa Nkadi Ampemba, avo ‘tusunda kak’o bi muna wete,’ kimbangi kiambote tusia. Kasikil’owu, nkutakani mosi kuna ilha do Pacífico bavava eseka diafutila mu kuma kia Luyindulu. Vava mfumu za dibundu bawá wo, bazayisa asambidi a dibundu diau balungalakana mun’eseka diadina muna ola ikala Luyindulu. Kansi , o mfumu a mapolisi wavovesa mfumu za dibundu vo bayambula Mbangi za Yave basadila eseka muna ola yayina. Kansi, vava e ola yafwana, eseka diazala ye asambidi a dibundu yo yantika lukutakanu lwau.

¹⁷ Ekolo mapolisi bakubamanga mu kubavaikisa muna ngolo, mfumu a dibundu wayenda mokena ye mosi muna akuluntu yo kunyuvula vo: “Nga diambu diamfunu nuvanga mu fuku wau?” O mpangi wamvovesa vo nkinzi a Luyindulu bekala wau. Muntu ndioyo wavova vo: “Dodokolo, kizayidinge wo ko.” Kansi, polisi wavova vo: “Twakunuzayisa wo muna mene, ke wau ko?” Mfumu a dibundu waviluka kwa nkuluntu yo yantika seva, i bosi wavova vo: “Adieyi nuvanga owau? Eseka diazala yo wantu. Nga se nukwenda zayisa mapolisi beza kutuyinga?” Ndekwa zambi kasadila kimana Mbangi za Yave bamoneka vo yau i abangiki. Ampangi adieyi bavanga?

18. Ampangi adieyi bavanga vava batontwa? Nkia nluta diatwasa?

¹⁸ Mbangi za Yave bayambula akwa dibundu bavanga lukutakanu lwau, i bosi oyau bekutakana muna nkinzi a Luyindulu. Lukutakanu lwa dibundu diadi ntangwa yayingi lwazingila, kansi vava asambidi bavaika, Luyindulu lwayantika. Muna lumbu kialanda, mfumu za luyalu babokelesa mfumu a dibundu mu fimpa e diambu diadi. Vava bazaya e ziku kia diambu, e mfumu za luyalu bavovesa esi dibundu bazayisa kwa nkangu vo ke Mbangi za Yave ko i tuku dia mvwanga, kansi mfumu a dibundu. E mfumu za luyalu bavutula mpe matondo kwa Mbangi za Yave mu kuma kia luzindalalu basonga muna mpila basingikila diambu diadi. E ngolo bavanga Mbangi za Yave za ‘kadila kuna ungudi yo wantu awonso’ nluta miambote diatwasa.

19. Nkia diambu diakaka dilenda siamisa luvuvamu?

¹⁹ E diambu diakaka dilenda kutusadisa mu kadila kuna luvuvamu y’akaka, i sadilanga e mvovo miangemba. Elongi dilanda disonga kana nki i mvovo miangemba ye aweyi tulenda mio vwila ye una tulenda mio sadila.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

Nga Olenda Sasila?

• Ekuma e nza izadidi y’akwa makasi?

• Nkia nona ya Nkand’a Nzambi isonganga e vonza kia lembi vengomona makasi?

• Adieyi tufwete vanga kele vo mpangi utuvangidi diambu diambi?

• Adieyi tufwete vanga vava tutontwanga kwa wantu bena kuna mbazi a nkutakani?

[Yuvu ya Longoka]

[Foto ina muna lukaya lwa 16]

Simone yo Levi bavutuka kuna nzo au, kansi una bateka vonda wantu mu kuma kia makasi

[Foto ina muna lukaya lwa 18]

O vanga edi diambote dilenda fila akaka mu soba e ngindu