‘Tinina Muna Nkumbu a Yave’
‘Tinina Muna Nkumbu a Yave’
“Nsisa nkangu a mumbona-mpasi yo sukama, . . . oyau betinina muna nkumbu a Yave.” —SEF. 3:12.
1, 2. Nkia tembwa kilwakila wantu awonso ke kolo ko?
NGA watinina kala e mvula kuna nsi a kiamvu yovo muna saba ekolo wakangalanga? E saba kilenda kutanina walembi nokwa mvula, kansi kele vo tembwa kiangolo, nanga ke kikala fulu kiambote ko kia tinina?
2 Vena ye tembwa kiakaka kikwizanga eki kisia zingu kia wantu mu vonza. Kiyikilwanga vo ‘lumbu kia tembwa.’ E “lumbu kianene kia Yave” kilwakila wantu awonso. Kansi, tulenda solola etininu tuvwidi o mfunu. (Tanga Sefaniya 1:14-18.) Aweyi tulenda sololwela etininu muna “lumbu ki’efuluta dia Yave” eki kiyantika ke kolo ko?
Lumbu ya Mvul’amatadi Kuna Nz’ankulu
3. Nkia “mvul’amatadi” yalwakila kintinu kia makanda kumi ma Isaele?
3 E lumbu kia Yave kiyantikila muna lufwasu lwa nsambila zawonso zaluvunu ova ntoto. Muna zaya una tulenda sololwela etininu, yambula twafimpa lusansu lwa nkangu a Nzambi kuna nz’ankulu. Yesaya ona wazinga muna tandu kianana Vitila Tandu Kieto, watezanesa e lumbu kina Yave kafundisa kintinu kia makanda kumi ma Isaele ana bakituka s’avengomoki ye “mvul’amatadi” ina wantu ke balenda ningamesa ko. (Tanga Yesaya 28:1, 2.) Entete, ungunza wau walungana muna mvu wa 740 Vitila Tandu Kieto, vava Asuri kanwanisa makanda mama masunzulwanga kwa Eferaime, wau vo i kanda diasund’o wokela muna makanda kumi.
4. E “lumbu kianene kia Yave” aweyi kiafwasila Yerusaleme muna mvu wa 607 Vitila Tandu Kieto?
4 Una kiafundiswa makanda kumi ma Isaele, e “lumbu kianene kia Yave” kiayiza diaka mu fundisa Yerusaleme ye kintinu kia Yuda muna mvu wa 607 Vitila Tandu Kieto. Ediadi diavangama kadi Ayuda mpe bakituka s’avengomoki. Muna lutumu lwa Nebukandesa, esi Babele banwanisa Yuda kumosi ye Yerusaleme. Ayuda bavava lusadisu lwa ‘tininu dia luvunu,’ i sia vo, lwa Engipito ona bakanga yandi ekangu. Kansi, nze una mvul’amatadi ifwasilanga lekwa, esi Babele bafwasa “etininu” diadi.—Yes. 28:14, 17.
5. Adieyi dibwila nkangu a Nzambi vava nsambila zawonso zifwaswa?
5 E lumbu kianene kia Yave kina kiayiza muna Yerusaleme, kiakala se kini kia mfundisa ya Kikristu kia Kimpangila ivangama mu lumbu yeto. Vana ntandu, mabundu makaka ma “Babele Anene,” i sia vo, kintwadi kia nsambila zawonso zaluvunu ova nza, mefwaswa mpe. I bosi, e nkubika zakaka za nza ya Satana zifwaswa. Kansi, nkangu a Nzambi bevuluzwa wau vo betininanga kwa Yave.—Lus. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21.
Etininu dia Mwanda ye dia Nitu
6. Nkangu a Yave aweyi balenda sololwela etininu?
6 Nkangu a Nzambi aweyi balenda sololwela etininu kana nkutu omu lumbu yayi yambaninu? Tusololanga etininu dia mwanda muna sambanga yo ‘badikanga nkumbu a [Nzambi]’ yo kunsadila yo vema kwawonso. (Tanga Malaki 3:16-18.) Kana una vo i wau, mayingi tufwete vanga ke badika kaka nkumbu andi ko. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “Konso on’ovovelel’e nkumbu a Yave, ovuluzwa.” (Roma 10:13) Muna vuluzwa kwa Yave, divavanga vo twavovela e nkumbu andi. Akwa ntima miansongi balenda mona e nswaswani vana vena awana balembi sadilanga Nzambi y’Akristu aludi, ana besongang’o vumi muna ‘badikanga nkumbu andi’ yo kunsadila nze Mbangi zandi.
7, 8. Aweyi Akristu a tandu kiantete bataninwa muna nitu? Nkia mfwanani dina omu lumbu yeto?
7 Kana una vo i wau, muna vuluzwa ke tuvavanga kaka etininu dia mwanda ko. Nkangu a Nzambi basiw’e nsilu wa taninwa muna nitu. Tulenda mona e ziku kia diambu diadi mu dina diabwa muna mvu wa 66 wa tandu kieto, vava makesa ma Roma mafilwanga kwa Céstio Galo bazunga Yerusaleme. Yesu wavova vo e lumbu yayina yampasi “ikufikwa.” (Mat. 24:15, 16, 21, 22) Ediadi diavangama vava makesa ma Roma bakatuka muna mbanza kuna kinsalukisa, yo vana e nzila kwa Akristu akieleka kimana ‘bavuluzwa.’ Basisa e mbanza ye mavata mawonso makala lukufi. Akaka basauka Yodani yo tinina kuna miongo kuna este ya nkoko wau.
8 Tulenda mona e mfwanani vana vena Akristu awaya ye nkangu a Nzambi o unu. Kuna nz’ankulu, Akristu a tandu kiantete etininu bavava, diau adimosi mpe bevanga selo ya Nzambi o unu. Kansi, ediadi ke divava ko vo twatinina ku fulu kiasikididi, kadi Akristu akieleka mu nza yawonso bena. Kana una vo i wau, nze nkangu, “adimbuki” ye mpangi zau zakwikizi bevuluka muna lufwasu lwa Kikristu kia Kimpangila, wau vo betininanga kwa Yave ye muna nkubik’andi eyi itezaneswanga ye mongo.
9. Aki nani bevavanga vidisa nkumbu a Yave? Yika e nona.
9 Kuna diak’e sambu, Kikristu kia Kimpangila kiafwana fwaswa kadi afidi au ke belonganga alandi au ludi ko mu kuma kia Nzambi ye nkanikinu miandi ngatu sadila e nkumbu a Nzambi. Muna mvu wa 500 yakuna mvu wa 1500, e nkumbu a Nzambi yatoma zayakana kuna nsi zamputu. E nkumbu yayi isonekenwanga muna sono yá ya Kiyibere, YHWH (yovo JHVH) iyikilwanga vo Tetragrama. E sono yayi yamonekanga muna nzimbu, muna tungwa ya mielo mia nzo, muna nkanda miayingi, muna Nkand’a Nzambi ye muna masambilu makaka ma Katolika ye Protestante. Kansi, omu lumbu yeto bevavanga katula e nkumbu a Nzambi muna nsekola za Nkand’a Nzambi ye mu fulu yakaka. E ziku kia diambu diadi kimonekanga muna nkanda wasoneka e buka kiyikilwanga vo Congregação para o Culto Divino e a Disciplina dos Sacramentos, kina kia 29 ya ngonde a Yuni, 2008, kwa mfumu za dibundu dia Katolika mu kuma kia ‘Nkumbu a Nzambi.’ Muna nkanda wau, dibundu dia Katolika Romana diabak’e nzengo vo vana fulu kia Tetragrama yovo vana fulu kiasonama nkumbu a Yave vafwete vingiswa o mvovo “Mfumu.” Mfumu za Katolika kuna Vaticano bakanikina vo nkumbu a Nzambi ka ifwete yikwa ko muna nkunga ye sambu muna masambilu ma Katolika. E mfumu za mabundu makaka ma Kikristu kia Kimpangila y’awana ke bekwikilanga muna Kristu ko beswekanga e nkumbu a Nzambi aludi kwa ulolo w’asambidi.
Awana Bekembelelanga Nkumbu a Nzambi Betaninwa
10. Aweyi e nkumbu a Nzambi izitisilwanga o unu?
10 Nswaswani ye dina bevanganga mabundu makaka, Mbangi za Yave bezitisanga yo kembelela e nkumbu a Nzambi. Bevelelesanga yo muna sadilanga yo mu mpila yambote. Yave oyangalelanga awana bekumbundang’e vuvu, ovanganga wawonso muna sambula yo tanina nkangu andi. “Ozeye ana bantinìni.”—Nak. 1:7; Mav. 15:14.
11, 12. Aki nani basikila ye kwikizi muna Yave muna Yuda yankulu? Aki nani bevanganga wo mu lumbu yeto?
11 Kana una vo ndonga mun’Ayuda kuna nz’ankulu bakituka abendomoki, vakala y’awana ‘batinina muna nkumbu a Yave.’ (Tanga Sefaniya 3:12, 13.) Kieleka, vava Nzambi katumba Ayuda bakondwa kwikizi, muna yambula vo esi Babele bafwasa e nsi yo nata nkangu muna kinkole, akaka muna yau nze Yeremiya, Baruki ye Ebede-meleke, bavuluzwa. Vamosi bazingilanga ye zula ki’abendomoki. Akaka bazindalala ye kwikizi ekolo bakala muna kinkole. Muna mvu wa 539 Vitila Tandu Kieto, makesa ma Amadai ye Aparasi mafilwanga kwa Kurese mafwasa Babele. I bosi, Kurese wavana o nswa vo Ayuda ana basala bavutuka kuna nsi au.
12 Muna kuma ki’awana bavavanga vo e nsambil’aludi yavutulwiswa, Sefaniya wasakula vo Yave okubavuluza yo kubayangalela. (Tanga Sefaniya 3:14-17.) E ziku kia diambu diadi kitoma monekanga mpe mu lumbu yeto. Vava Kintinu kia Nzambi kiayadikwa kun’ezulu, Yave wavevola e nsadiswa y’Akristu akuswa akwa kwikizi muna kinkole kia mwanda muna Babele Anene. Yamu wau okubayangalelanga.
13. Nkia luvevoko bevwanga wantu muna zula yawonso?
13 Awana bena ye vuvu kia zingila ova ntoto yakwele mvu bavevolwa mpe muna Babele Anene ye muna malongi ma nsambila zaluvunu. (Lus. 18:4) Muna kuma kiaki, e sono kia Sefaniya 2:3 kivovanga vo: “Nuvava Yave, e yeno alembami awonso a nza,” kilungananga emvimba omu lumbu yeto. Alembami muna zula yawonso, kiakala ana bena ye vuvu kia kwenda kun’ezulu yovo kia zingila ova ntoto, betininanga muna nkumbu a Yave.
E Nkumbu a Nzambi ke Mpandu Ko
14, 15. (a) Akaka nki besadilanga nze mpandu? (b) Nki ke kilendi sadilwa nze mpandu ko?
14 Akaka mun’Aneyisaele babadikilanga e tempelo nze mpandu zilenda kubatanina vana moko ma mbeni. (Yer. 7:1-4) Entete, Aneyisaele babadikilanga e nkele ekangu nze mpandu zilenda kubatanina muna vita. (1 Sam. 4:3, 10, 11) Constantino o Grande wasoneka muna ngubu za makesa mandi e sono ya Kingerekia, khi ye rho, ina vo i sono yole yantete ya mvovo “Kristu” muna kingerekia, kadi wabanzanga vo itanina makesa mandi muna vita. Divovwanga vo Gustav Adolph II wa Ntinu a Suécia, ona wanwana e vita yansoki ya mabundu, wasanza ngubu isongelo muna lukaya lwa 7. E nkumbu Iehova yasonama yakala muna ngubu yayi.
15 Akaka muna nkangu a Nzambi, ana bebangikwanga kwa nkwiya besololanga etininu muna Yave vava bekazanga e nkumbu andi. Kana una vo i wau, e nkumbu a Nzambi ke ilendi badikilwa nze mpandu ko yovo sadilwa nze mpungu muna zingu kieto kia lumbu ke lumbu, nze vika sia vo nkisi mia lutaninu. O tinina muna nkumbu a Yave ke wau ko disonganga.
Una Tulenda Sololwela Etininu o Unu
16. Aweyi tulenda sololwela etininu dia mwanda o unu?
16 O unu tusololanga etininu muna luvuvamu lwa mwanda lwa nkangu a Nzambi mu nza yawonso. (Nku. 91:1) Muna “ntaudi akwikizi yo lulungalalu” ye akuluntu muna nkutakani, tulukiswanga mu kuma kia fu ya nza yayi eyi ilenda sia luvuvamu lweto mu vonza. (Mat. 24:45-47; Yes. 32:1, 2) Nkumbu miayingi tulukiswanga mu kuma kia luzolo lwa kala ye mavwa mayingi. Badika una lulukisu lwalu lukututaninanga muna vonza kia mwanda. Adieyi tuvova mu kuma kia fu kia kimolo, eki kilenda kutufila mu yoya muna salu kia Yave? Nkand’a Nzambi uvovanga vo: ‘O mvutukisu a nim’a tunga ukubavonda, e kimolo kia mazowa kikubafwasa. On’okungwila, ovôva. Yo kala ku mavolo, ke mu wonga wa bi ko.’ (Nga. 1:32, 33) O si’e ngolo za kala wavelela muna fu ye ngindu i diambu diakaka dilenda kutusadisa mu kala yo luvuvamu lwa mwanda.
17, 18. Adieyi disadisanga ulolo wa wantu o unu mu solola etininu muna nkumbu a Yave?
17 Yindula mpe lukasakeso tuvewanga kwa ntaudi akwikizi mu lemvokela nkanikinu a Yesu wa samun’e nsangu zambote za Kintinu mu nza yawonso. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Sefaniya wayika dina dilenda sadisa wantu mu solola etininu muna nkumbu a Nzambi. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo: “Mvana befo (yovo ndinga) yavelela kwa nkangu, awonsono bavovelela nkumbu a Yave yo kunsadila kumosi.”—Sef. 3:9.
18 Nki i ndinga yavelela? E ndinga yavelela i ludi mu kuma kia Yave wa Nzambi ye makani mandi mena muna Diambu diandi diavumunwinwa. Ovovanga e ndinga yayi vava osamunanga kw’akaka e nsasa yakieleka ya Kintinu kia Nzambi ye una kivelelesela e nkumbu andi, vava ozayisanga una kimfumu kia Nzambi kitundidikilwa, ye vava ovovelanga ye kiese kiawonso e nsambu zakwele mvu betambula akwa kwikizi. Wau vo wantu ayingi bevovanga e ndinga yayi, se ndong’ayingi ‘bevovelang’e nkumbu a Yave yo kunsadila kumosi.’ Kieleka, mazunda ye mazunda ma wantu mu nz’amvimba besololanga etininu muna Yave.—Nku. 1:1, 3.
19, 20. O bund’e vuvu muna ‘tininu dia luvunu’ nkia mfoko diatwasa kuna nz’ankulu?
19 Wantu omu nza mambu mayingi mampasi benwananga mau. Wau balembi lendanga fokola e mpasi zau, wantu ayingi bevavanga lusadisu lwa wantu alembi lunga. Besianga vuvu vo ayadi besinga fokola mpasi zau, nze una Isaele yankulu yavavilanga lusadisu lwa zula yabazunganga yo kanga yau ekangu. Kansi, nanga ozeye wo vo e zula yayi ke yalenda sadisa Isaele ko. Ke vena zula ko ngatu kintwadi kia Nações Unidas, kilenda fokola e mpasi zawonso za wantu. Muna kuma kiaki, nga diangangu dia vavila etininu kw’ayadi yovo kwa yintwadi ya nza yayi? Muna Nkand’a Nzambi, e yintwadi yayi iyikilwanga vo ‘etininu dia luvunu.’ I wau ofwete badikilanga ayadi a nza yayi, kadi awonso bekubabundang’e vuvu nsoni befusulwa.—Tanga Yesaya 28:15, 17.
20 Ke kolo ko, e lumbu kia Yave nze mvul’a matadi, inoka ova nza yawonso. E nkubika za wantu ke zilenda tanina wantu ko, ngatu nkele miangolo yovo mavwa. Muna Yesaya 28:17 tutanganga vo: “E mvul’a matadi ikomb’etininu dia tuvunu, o maza melang’eswekameno.”
21. Nkia nluta tulenda baka muna lemvokela lulukisu luna muna sono kia mvu wa 2011?
21 Kiakala mu lumbu yeto yovo muna mambu mebwa kuna sentu, nkangu a Nzambi usolola etininu muna Yave wa Nzambi au. E nkumbu a Sefaniya ina ye nsasa vo “Yave i Swekameno,” isonganga e ziku kiaki. Muna kuma kiaki, e sono kia mvu wa 2011 i lulukisu lwambote luvovanga vo: ‘Tinina muna nkumbu a Yave.’ (Sef. 3:12) Kana nkutu o unu, tufwete tininanga muna nkumbu a Yave yo kumbund’e vuvu muna mawonso. (Nku. 9:10) Yambula twasungamenanga lumbu yawonso e mvovo emi miavumunwinwa: “E nkumbu a Yave, nzo ezulu angolo: O nsongi otinina mo, ovulukidi.”—Nga. 18:10.
Nga Osungamene?
• Aweyi tulenda sololwela etininu muna nkumbu a Yave o wau?
• Ekuma ke tufwete bundila e vuvu muna ‘tininu dia luvunu’ ko?
• Nki’etininu tusilwanga o nsilu kuna sentu?
[Yuvu ya Longoka]
[Mvovo mia Sina mina muna lukaya lwa 6]
E sono kia mvu wa 2011 i kiaki: ‘Tinina muna nkumbu a Yave.’—Sefaniya 3:12.
[Avwe a Foto muna lukaya lwa 7]
Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung “Schwarzburger Zeughaus”
