Nga Abarayama Samo Kakala Yau?

NKAND’A NZAMBI usonganga vo muna bulu kavewa Abarayama kwa Faro vakala mpe ye samo. (Etu. 12:​16) Vava ntaudi a Abarayama kayenda kuna Mesopotamia wanata “samo kumi muna samo za mfumu andi.” Muna kuma kiaki, Nkand’a Nzambi utoma songanga vo Abarayama wavwa e samo se vioka 4.000 ma mvu.​—⁠Etu. 24:⁠10.

Wantu akaka ke bekwikilanga diambu diadi ko. Nkanda mosi (New International Version Archaeological Study) uvovanga vo: “Akwa ngangu ngindu zaswaswana bena zau mu kuma kia sono iyikanga e samo kadi, wantu ayingi bekwikilanga vo bulu yayi ke yatoma twelwanga ko, yamuna mvu wa 1200 Vitila ­Tandu Kieto, vioka mvu miayingi vava Abarayama kazinga.” Muna kuma kiaki, konso sono kia Nkand’a Nzambi kiyikanga e samo kibadikilwanga vo ke kialudi ko, kadi e samo ke yasadilwanga mu mpila yayi ko muna kolo iyikwanga muna Nkand’a Nzambi.

Akwa ngangu akaka bevovanga vo, kana una vo e fu kia twela samo kiasayana se vioka mvu 3.000, ediadi ka disongele ko vo entete e samo ke yatwelwanga ko. O nkanda (Civilizations of the Ancient Near East) uvovanga vo: “Lufimpu lwavangamene ke kolo ko, lusonganga vo e fu kia twela samo kiayantika kuna sude ya Arábia vioka tezo 4.000 ma mvu. Entete bulu kiaki kiatwelwanga mu kuma kia kimvumina kiandi, mika, nkand’andi ye nsuni andi, kansi ke vavioka kolo kiayingi ko, wantu bayantika sadila bulu kiaki muna nata lekwa.” E ziku kisonganga vo e samo yayantika twelwa vitila lumbu ya Abarayama, i visi ye lekwa yakaka yasololwa kw’awana besatululanga e lekwa yankulu.

Vena mpe ye ziku kia nkanda miasonama. O nkanda uyikilu va ntandu uvovanga diaka vo: “Nkanda miankulu miyikanga bulu kiaki [samo] yo songa vo kialwaka kuna Mesopotamia se vioka tezo 4.000 ma mvu,” i sia vo, muna lumbu ya Abarayama.

Akwa ngangu akaka bekwikilanga vo, akiti a ndumbu kuna Sude a Arábia basadilanga samo muna nata lekwa yau kuna node muna makanga yo kwenda kuna Engipito, Suria yo sayanesa bulu yayi muna nsi zazi. E kinkita kiaki kiatoma wokela muna lubantiku lwa mvu 2000 Vitila Tandu Kieto. E sono kia Etuku 37:​25-28 kiyikanga akiti Aneyisemaele, ana basadilanga samo mu nata e ndumbu kuna Engipito mu kolo kia mvu nkama kunima lumbu ya Abarayama.

 Nanga e samo ke yatoma sadilwanga ko kuna Oriente Médio yankulu se vioka tezo kia 4.000 ma mvu. Kansi, ediadi ke disonganga ko vo ke yazayakana ko. O nkanda The International Stan­dard Bible Encyclopedia (Enciclopédia Bíblica Padrão Inter­nacional) uvovanga vo: “Ka dina mfunu ko dia badikila lusansu luvovelanga samo vo ke lwaziku ko, kadi e lekwa besololanga awana besatululanga lekwa yankulu itoma songanga vo kuna nz’ankulu e bulu yayi yatwelwanga kwa wantu.”