O Tanga Nkand’a Nzambi Dikunkumikanga Muna Zingu Kiame Kiawonso

Lusansu lwa Marceau Leroy

“MUNA lubantiku o Nzambi wasem’ezulu ye nza.” Emiami i mvovo miantete yayantika tanga kuna sweki mun’esuku diame. Ekuma yatangilanga kuna sweki? E kuma kadi o s’ame, ona kakwikilanga mu Nzambi ko, kadi tonda ko yatanga o nkanda yakala wau vana moko, i sia vo, Nkand’a Nzambi.

Entete kiatanganga Nkand’a Nzambi ko. Muna kuma kiaki, e mvovo miami miantete mia nkand’Etuku miakala nze nsemo. Yavova vo: ‘Eyayi i nsas’a ngwizani ina muna nsiku mia nsema emi mikunsivikisanga lumbu yawonso.’ Ye kiese kiawonso, yayantika wo tanga tuka muna ola yenana ya fuku yakuna ola yeyá muna mene. I wau yayantikila e fu kia tanga Nkand’a Nzambi muna zingu kiame kiawonso. Yambula yanuzayisa una e fu kia tanga Nkand’a Nzambi kikunkumikinanga mu zingu kiame.

“Ofwete wo Tanganga Lumbu Yawonso”

Mu mvu wa 1926 yawutuka, kuna Vermelles, kun’evata ditiminwanga matadi mantalu kuna node ya França. Vava kianwananga e vit’anzole ya nz’amvimba, matadi mama mfunu kikilu makala muna nsi. Wau vo ntimi a matadi yakala, kiafilwanga mu salu kia kisoladi ko. Kansi, muna vava kala ye zingu kiambote, yayantika longoka e salu kia radio ye kia eletricidade, eki kiansadisa mu zaya e ngwizani ina muna nsiku mia nsema. Vava yakala ye kimbuta kia mvu 21, nkundi ame a sikola wampana o Nkand’a Nzambi yo vova vo: “Owau nkanda wamfunu muna tanga.” Vava yafokola wo tanga, yakwikila vo Bibila i Diambu dia Nzambi, dina kasengomona kwa wantu.

Yatambula nkanda nana, kadi yayindula vo esi belo kiame mpe beyangalela tanga Nkand’a Nzambi. Kansi, yasivika mu mona vo bayantika kunseva yo kunsia kitantu. Yitu yame ana bakwikilanga mu ngindu zaluvunu, bampovesa vo: “Avo oyantikidi kaka tanga nkanda wau, ofwete wo tanganga lumbu yawonso.” Yayantika mpe wo tanga lumbu yawonso. Kikuyibanzanga ko muna nzengo yabaka. Kiakituka se fu muna zingu kiame kiawonso.

Wau bazaya vo Nkand’a Nzambi yazolanga o tanga, e mfinangani zame bampana e nkanda bavewa kwa Mbangi za Yave. O nkanda Um só mundo, um só governo * (usongelo muna Kifalanse) wasonganga ekuma o Nkand’a Nzambi uyikilanga vo Kintinu kia Nzambi kaka kisinga fokola e mpasi za wantu. (Mat. 6:10) Yabaka e nzengo za samuna e vuvu kiaki kw’akaka.

O muntu antete yavana o Nkand’a Nzambi i Noël, nkundi ame tuka kileke. Wau vo mwisi  dibundu dia Katolika kakala, wavanga e nkubika kimana twenda mokena yo muntu mosi ona watanganga sikola ya kimpelo. Wonga yakala wau, kansi mu kuma kia mana yatanga muna nkanda Nkunga 115:4-8 ye Matai 23:9, 10, yazaya wo vo Nzambi omenganga evangu dia sadila teke muna nsambila yo yikila mfumu za mabundu muna mazina. Ediadi diampana unkabu wa tanina lukwikilu lwame lwampa. Muna kuma kiaki, Noël watambulwila e ludi. Yamu wau wakinu Mbangi a Yave.

Yayenda kingula mpe nsang’ame. Nkaz’andi nkanda mia mpandu kakala miau, watokaneswanga kwa nkwiya. Kuna lubantiku wonga yakala wau. Kansi, e sono kia Ayibere 1:14 kiankwikidisa vo lusadisu lwa mbasi za Yave yakala lwau. Vava nkwezi ame kasadila e nsiku mia Nkand’a Nzambi yo veta lekwa yawonso yakala e ngwizani ye mpandu, wayivevola muna wisa kia nkwiya. O nsang’ame yo nkaz’andi bakituka Mbangi za Yave.

Muna mvu wa 1947, mpangi mosi wa mwisi América, Arthur Emiot, wayiza kuna nzo ame. Ye kiese kiawonso, yanyuvula e fulu kina Mbangi za Yave belunganenanga. Wampovesa vo vena ye buka kuna Liévin, tezo kia kilometa 10 ye mbanza twazingilanga. Wau vo muna tandu kiakina diampasi diakala muna sumba mvelo, kia malu yakangalanga mu kwenda yo vutuka kuna lukutakanu mu ngonde zayingi. E salu kia Mbangi za Yave simwa kiasimwanga kuna França se vioka mvu nana. Tezo kia 2.380 kaka lwa Mbangi za Yave bakala muna nsi yawonso, ndonga muna yau esi Polônia. Kansi, kina kia 1 kia ngonde ya Setemba, 1947, e salu kieto kuna França kiazayakana diaka kwa luyalu. Evula diaziulwa diaka kuna Villa Guibert, Paris. Wau vo ke kwakala kana mviti a nzila mosi ko kuna França, e Salu Kieto kia Kintinu kia Desemba 1947 kiavana e mboka kw’awana balenda sala e salu kia mviti a nzil’a ngonde ke ngonde yo vana ola 150 konso ngonde. (Muna mvu wa 1949, o lutangu lwalu lwakululwa mu ola 100.) Muna lungisa e mvovo mia Yesu miasonama muna Yoane 17:17 vo “e diambu dia [Nzambi] i ludi,” yavubwa muna mvu wa 1948. Muna ngonde a Desemba, 1949 yayantika e salu kia mviti a nzila.

Yavaika Muna Pelezo yo Vutuka Kuna Dunquerque

E mbanza yantete yafilwa i kuna Agen, kuna sude ya França, kansi ke kolo kiayingi ko yakala muna mbanza yayi. Wau vo yayambula e salu kia tima matadi mantalu, yabokelwa muna salu kia kisoladi. Kiazola sala salu kiaki ko, muna kuma kiaki yasiwa muna pelezo. Kana una vo ke bangyambula ko yakala yo Nkand’a Nzambi, yalenda baka ndambu za nkand’a Nkunga. O tanga sono yayi diankasakesa kikilu. Vava yavaikiswa muna pelezo, diavava vo yabak’e nzengo: Nga mfwete yambula e salu kia ntangwa ke ntangwa kimana yavutuka kuna nzo yo vava zingu kiambote? Dina yatanga muna Nkand’a Nzambi diansadisa mu bak’e nzengo zazi. Yabadika e mvovo mia Paulu muna Filipi 4:11-13: “Nlenda vanga mawonso muna ndion’okunkùmikanga.” Yabak’e nzengo za kwamanana muna salu kia mviti a nzila. Muna mvu wa 1950, yafilwa kuna Dunquerque, mbanza ina yateka sila umbangi.

Vava yalwaka muna mbanza yayi, kiakala ye lekwa ko. Wau vo e mbanza yatoma fwasakana muna Vit’anzole ya Nz’amvimba, diampasi diakala mu solola e nzo. Yayenda kingula esi nzo mosi yateka sila umbangi, o nkento wasivika kikilu yo vova vo: “E Leroy, kinga wavaikisu muna pelezo! O nkaz’ame ovovanga vo kele vo wantu awonso bakala nze ngeye, ova nza ke vadi kala diaka vita ko.” Wau vo nzo ya tambulwila nzenza bakala yau, bampana e nzo yavana kiayantika nsungi itoma kwizanga e nzenza. Muna lumbu kiau akimosi, Evans wa mpangi a Arthur Emiot, wambakila e salu. * Nsekodi kakala kuna porto, nyingidi kavavanga mu yingila masuwa muna fuku. Wansunzula kwa mosi muna mfumu za masuwa. Vava yavaika muna pelezo, yatanda kikilu yakala. Vava Evans kanzayisa e kuma, o mfumu a masuwa wampovesa vo ngyenda baka madia muna geladeira. Muna lumbu kimosi, yabak’e nzo, salu ye madia. E vuvu yakala kiau muna mvovo mia Yesu miasonama muna Matai 6:25-33 kiawokela.

 Vava e nsungi itoma kwizanga e nzenza (turista) muna mbanza yayantika, diavava vo mono yo Simon Apolinarski wa nkundi ame a salu kia kimviti a nzila twavava nzo yakaka. Kana una vo i wau, ke twazola yambula salu kieto ko. Twavewa e nzo yakala kuna mpaka yankulu ya mvalu, muna twalekanga vana lwandu. Twaviokesanga e lumbu muna salu kia umbangi. Twasila umbangi kwa mfumu a mpak’a mvalu. Kuna kwalanda wakituka mosi muna wantu ayingi batambulwila e ludi. Ke vavioka kolo ko, vavaika zulunalu mosi yalukisanga esi mbanza Dunquerque mu “sima salu kia Mbangi za Yave muna zunga.” Mono yo Simon kaka ye lutangu lwakete lw’ateleki twakala tu Mbangi za Yave muna zunga kiakina. Muna kolo kiaki kiampasi, twakasakeswanga vava twabadikanga e vuvu tuna kiau nze Akristu ye mpila ina Yave kalungisilanga nsatu zeto. Vava yafilwa ku zunga kiakaka muna mvu wa 1952, tezo kia 30 m’aviti a nzila kaka twakala kuna Dunquerque.

Yakumikwa kwa Kiyekwa Kiampa Yavewa

Vava yakala fikolo kuna mbanza Amiens, yafilwa nze mviti a nzila a espesiale kuna Boulogne-Billancourt, Paris. Alongoki ayingi a Nkand’a Nzambi yakala yau, kuna kwalanda, akaka muna yau bakota muna salu kia ntangwa ke ntangwa ye muna salu kia misionario. Etoko dimosi una ye nkumbu Guy Mabilat, watambulwila e ludi. Kuna kwalanda wakituka nkengi a zunga, i bosi, nkengi a mvivu. Muna mvu mialanda, yandi wavit’o ntu muna salu kia kubika e masini ma nietekena nkanda kuna Betele ina kuna mbanza Louviers, lukufi ye mbanza Paris. O mokena nkumbu miayingi oma ma Nkand’a Nzambi muna salu kia umbangi dikunsadisanga mu kotesa Diambu dia Nzambi muna ngindu zame. Ediadi dikuntwasilanga kiese kiayingi yo wokesa ngangu zame za longa.

Muna mvu wa 1953, yatumbikwa se nkengi a zunga kuna Alsácia-Lorena, zunga kiakala mu nkumbu miole muna wisa kia Alemanha tuka muna mvu wa 1871 yamuna mvu wa 1945. Ediadi diavava vo yalongoka e ndinga Alemão. Vava yayantika salu kia nkengi a zunga, makalu, televizau ye masini ma sonekena ke makala mayingi ko, ke vakala ye radio ko ngatu komputadore. Kansi e zingu ke kiakala kiambi ko ngatu kiampasi. Wau vo twalemvokelanga elongi dia Nkand’a Nzambi dia kala ye ‘disu dia kumosi,’ ke twakala ye mambu mayingi ko malenda kutukakidila mu sadila Yave nze una uvangamanga o unu.—Mat. 6:19-22.

Kivilakananga ko lukutakanu lwakala yo ntu a diambu “Reino Triunfante,” kuna mbanza Paris muna mvu wa 1955. I kuna yazayanena yo Irène Kolanski, ona wayiza kituka nkaz’ame. Wayantika salu kia ntangwa ke ntangwa muna mvu wavitila una yayantika omono. Mase mandi esi Polônia, Mbangi za Yave se mvu miayingi. Ekolo bakala kuna França, bakingulwa kwa mpangi  Adolf Weber, ona walunga-lunganga e mvuma kuna nzo a mpangi Russel yo kwiza kuna Europa mu samuna nsangu zambote. Mono yo Irène twakazala muna mvu wa 1956 yo kunyikama muna salu kia nkengi a zunga. Lusadisu lwayingi kekumpananga mu mvu miami miawonso.

Una vavioka mvu miole, yatambula kiyekwa kiakaka kiampwena kina kiavingilanga ko. Yatumbikwa se nkengi a mvivu. Kansi, wau vo ke vakala ye mpangi zayingi ko zafwana tambula kiyekwa, yakwamanana kingula nkutakani zakaka nze nkengi a zunga. Kolo kia salu kiayingi kikilu kiakala. Vana ntandu a sala ola 100 muna salu kia umbangi, konso lumingu yafilanga malongi mayingi, kingula buka tatu y’elongi dia nkanda, fimpa e nsangu za nkutakani yo soneka nkanda mifwete twikwa kuna vula. Aweyi ndenda vaulwila ntangwa ya tanga Diambu dia Nzambi? Mpila imosi kaka yamona: Yazenga makaya ma Bibila kiankulu yo lunda mio. Konso ntangwa yavingilanga muntu, yabakanga makaya mama yo tanga mo. Kolo yayi yankufi yatanganga Nkand’a Nzambi yasiamisa etima diame dia kwamanana lungisa kiyekwa kiame.

Muna mvu wa 1967, mono yo Irène twabokelwa mu kwenda sadila kuna Betele, kuna Boulogne-Billancourt. Yayantika sadila kuna Departamento de Serviço, yamu wau yakinu y’elau diadi. Dimosi muna mambu itoma yangalelanga muna salu kiame, i vutula mvutu za yuvu ya Nkand’a Nzambi. Ekwe kiese imonanga muna tima yovo vavulula muna Diambu dia Nzambi yo ‘tanina nsangu zambote’! (Fili. 1:7) Kiese mpe imonanga mu fila elongi dia Nkand’a Nzambi muna sambu kia mene vitila madia ma menemene. Muna Mvu wa 1976, yasolwa mu kala mosi mun’afidi kun’evula dia França.

Mpila Yambote ya Sadila Zingu

Kana una vo inwananga ye kolo yampasi, e kolo kisundidi e mpasi muna zingu kiame i mu lumbu yayi ina vo mono yo Irène ke tulendanga diaka lungisa mawonso ko mu kuma kia kinunu ye mayela. Kana una vo i wau, o tanga yo longoka entwadi e Diambu dia Nzambi disiamisanga e vuvu kieto. Tukalanga ye kiese vava tubakanga ekalu mu kwenda kuna zunga kia nkutakani eto mu zayisa e vuvu kiaki kw’akaka. E mvu 120 tusadidi kala yeto awole muna salu kia ntangwa ke ntangwa dikutufilanga mu kasakesa awonso ana bazolele kala ye zingu kia kiese, kina ye nsasa, mu kota muna salu kiaki. Vava Davidi wa Ntinu kasoneka e mvovo mina muna Nkunga 37:25, ‘nunu’ kakala, kansi nze yandi, mono mpe ‘kiamwene nsongi wayambulwa ko.’

Muna zingu kiame, Yave okunkumikanga muna Diambu diandi. E yitu yame bampovesa se vioka mvu 60 vo o tanga o Nkand’a Nzambi kikituka se fu kia zingu kiame kiawonso. Dina bavova dialudi. Kiakituka se fu kiame kia lumbu ke lumbu. Kikuyibanzanga ko mu kala ye fu kiaki.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Foto ina muna lukaya lwa 5]

Mono ye Simon

[Foto ina muna lukaya lwa 5]

Vava yakala nkengi a mvivu

[Foto ina muna lukaya lwa 5]

Bibila kiafwanana ye kina kiantete yavewa

[Foto ina muna lukaya lwa 6]

Muna lumbu kia lukazalu lweto

[Foto ina muna lukaya lwa 6]

Mono ye Irène tuzolanga tanga yo longoka Diambu dia Nzambi