Lusansu

Lusambwadi lwa mvu Tuka Yasimbinina Mwatu a Nyuda

Lwa Leonard Smith

Vava yakala muna kileke, Sono yole ya Nkand’a Nzambi yatoma simba ntim’ame. Kana una vo 70 lwa mvu miviokele kala, isungamenanga e ntangwa yabakula e sono kia Zakariya 8:23, kiyikanga “wantu kumi” basimbinina “mvwatu a Nyuda.” Wantu awaya bavovesa Nyuda vo: “Kwenda tukwenda yeno, kadi tuwidi vo o Nzambi wina yeno.”

O NYUDA Akristu akuswa kesunzulanga, “wantu kumi” i “mameme makaka” yovo buka kia “Yonadabi” nze una bayikilwanga muna mvu miavioka. * (Yoa. 10:16) Vava yazaya ludi kiaki, yabakula vo vuvu kiame kia zinga yakwele mvu ova ntoto muna lungana kio, mfwete yikama buka kia akuswa ye kwikizi kiawonso.

E kingana kia “mameme ye nkombo” katá Yesu muna Matai 25:31-46 kiatoma simba mpe ntim’ame. “O mameme” i awana belungiswa muna lumbu kia mbaninu kadi besadisanga abunzi Akristu akuswa bakinu ova ntoto. Nze toko muna buka kia Yonadabi, yakivovesa vo, ‘E Len, avo zolele vo Kristu kabadikila nze meme, ofwete yikama abunzi andi akuswa yo zitisa e wisa kiau kadi Nzambi wina yau.’ O umbakuzi wau ukumfilanga vioka lusambwadi lwa mvu.

E FULU KIAME AKWEYI KINA?

Ngw’ame wavubwa muna mvu a 1925 muna lukutakanu lwavangamena mun’eseka dia Betele. Eseka diadi diayikilwanga vo Tabernáculo de Londres diasadilwanga kw’ampangi muna zunga. Kia 15 kia ngonde Oktoba ya mvu a 1926 yawutuka. Yavubwa muna ngonde a Malusu ya mvu a 1940 muna lukutakanu lwampwena lwavangamena muna mbanz’a Dover kuna Inglaterra. Yazolanga eludi kia Nkand’a Nzambi tuka muna kileke kiame. Wau vo ngw’ame Nkristu akuswa kakala, o ‘mvwatu antete a Nyuda’ yasimbinina, wa ngw’ame. Muna ntangwa yayina, s’ame yo mpangi ame ankento ke basadilanga Yave ko. Twalunganenanga muna nkutakani a Gillingham kuna sude ya Inglaterra, ndonga muna nkutakani yayina Akristu a kuswa bakala. Ngw’ame wasisa mbandu ambote ya salanga yo vema muna salu kia umbangi.

Muna lukutakanu lwa mvivu lwavangamena muna ngonde Setemba ya mvu a 1941 kuna mbanza Leicester, twawá elongi diakala yo ntu a diambu vo “Kwikizi.” Elongi diadi diatoma kiesesa e diambu dia kimfumu kia nz’amvimba. I nkumbu antete yabakula vo oyeto mpe tuna muna diambu dia kimfumu kia Yave kiafidiswa mpaka kwa Satana. Muna kuma kiaki, tufwete kala kun’esambu dia Yave yo kwikila vo yandi i Mfumu a Nsema wawonso.

O lukutakanu lwaluna lwa mvivu lwatoma songa mfunu wa salu kia kimviti a nzila. Aleke batoma kasakeswa kimana bakala y’etima dia kota mu salu kiaki. Elongi diakala yo ntu a diambu vo “Fulu kia  Aviti a Nzila muna Nkubika,” diamfila muna kiyuvula vo: ‘E fulu kiame akweyi kina?’ Lukutakanu lwaluna lwankwikidisa vo wau vo mu buka kia Yonadabi ngina, mfwete vanga wawonso muna yikama buka ki’akuswa muna salu kia umbangi. Vava twakala muna mbanza Leicester, yasoneka ndomb’ame ya salu kia mviti a nzila.

SALU KIA MVITI A NZILA MUNA NTANGW’A VITA

Kina kia 1 kia ngonde a Desemba ya mvu 1941 yatumbikwa se mviti a nzila a espesiale. Muna kolo kiakina kimbuta kia mvu 15 yakala. Ngw’ame i muntu antete wakala se nkw’ame muna salu kia kimviti a nzila, kansi, mvu mosi kaka twasala entwadi i bosi wayambula salu kia kimviti a nzila mu kuma kia mayela. Ampangi kuna vula dia Londres basikidisa vo yasalanga kumosi yo Ron Parkin ona osalanga muna buka kia Ambuta Befilanga Evula dia Porto Rico.

Twafilwa muna mbanz’a Broadstairs ye Ramsgate kuna zunga kia Kent, kuna twabakila e suku dimosi diamfutila. Muna ntangwa yayina aviti a nzila a espesiale lusadisu lwa 40 ma shillings (tezo kia doler 8) bavewanga muna konso ngonde. Vava twafutanga e nzimbu za nzo, fiakete kaka twasalanga fiau, ezak’e ntangwa ke twazayanga ko kina tudia muna lumbu kilanda. Kansi, Yave wa lungisanga e nsatu zeto mu mpila zayingi.

Mu mvelo twakangalelanga yo mazitu mayingi yo zizidila tembwa kia tukanga kuna Node ya Mbu. Twazizidila mpe bomba z’ekumbi di’ezulu ye bomba za V-1 zatubanga vu kia Alemanha muna zunga kia Kent, Londres. Lumbu kimosi vava bomba zayantika sotoka yatimuka vana mvelo yo kota mun’ewulu diakala vana ndambu a nzila. E bomba yaviokela vana ntandu a ntu ame yo bukila muna mpatu mosi yakala lukufi. Kana una vo mu vita twakala, twasalanga e salu kia kimviti a nzila ye kiese kiawonso muna zunga kia Kent.

YAKITUKA “NSAKIL’A BETELE”

Ngw’ame ntangwa zawonso wayikanga oma ma Betele ye kiese kiawonso. Wavovanga vo: “Avo okitukidi se nsakil’a Betele, kiese kiayingi ikala kiau.” Yindula e kiese yamona muna ngonde a Yanuali ya mvu a 1946! Yabokelwa vo ngyenda sadila kuna Betele ya Londres mu tumingu tatu. Kuna mfoko a tumingu tatu, mpangi Pryce Hughes ona wasalanga nze selo kia Betele wampovesa vo yakwamanana kuna Betele. E salu yalongoka yansadisa mu zingu kiame kiawonso.

Muna ntangwa yayina, ampangi 30 basadilanga kuna Betele ya Londres, ndonga muna yau aleke bakala. Akaka muna yau akuswa bakala, nze mpangi Pryce Hughes, Edgar Clay ye Jack Barr ona wakituka se mosi muna Buka kia Selo Yambuta. Ekwe elau diampwena yakala diau muna sadisa abunzi a Kristu akuswa yo kala muna wisa kia “malunzi” mama m’avungudi a mwanda!—Ngal. 2:9.

Lumbu kimosi kuna Betele mpangi mosi wanzayisa vo mpangi mosi ankento wazola wanana yame vana mwelo. Kuna kinsalukisa, yamona ngw’ame vana mwelo ye nkutu andi vana moko. Wavova vo kezingila ko mu lembi vunza e salu kiame, i bosi wampana nkutu yo kwenda kwandi. Nzak’a kiozi wakala muna nkutu yoyo. Lukau lwandi lwansungamesa Kana ona watwasilanga mwand’andi Samuele mansaya ekolo kasadilanga muna saba.—1 Sam. 2:18, 19.

KILENDI VILAKANA ELAU DIA NGILADI KO

Muna mvu a 1947 ntanu muna yeto twasadilanga kuna Betele twabokelwa twenda  kota mu sikola ya Ngiladi kuna Estados Unidos. Muna mvu walanda twakala muna kalasi kia 11 kia sikola yayi. Mu nsungi a kiozi twalwaka muna mbanz’a Nova York yivangamenanga sikola ya Ngiladi. Yavutula kikilu matondo mu kuma kia nzaka una kampana o ngw’ame.

Kilendi vilakana ko ngonde sambanu twakala kuna Ngiladi. Okala kumosi y’alongoki batuka mu nsi 16 zaswaswana diawokesa ngindu zame. Vana ntandu a nluta mia mwanda twabaka muna sikola, yatoma kasakeswa mpe mu kala kumosi y’Akristu azikuka. Lloyd Barry twatanga kalasi kimosi, Albert Schroeder wakala se nlongi eto ye John Booth wasalanga se nkengi a Mpatu ya Kintinu (muna mwakala Sikola ya Ngiladi) kuna sentu bakituka Selo Yambuta. Itoma lundanga malongi mambote bampana ampangi awaya ye mbandu au ambote ye kwikizi kiau muna Yave ye nkubik’andi.

SALU KIA NKENGI A ZUNGA YO VUTUKA KU BETELE

Vava twafokola sikola ya Ngiladi, yayantika salu kia nkengi a zunga muna mbanza Ohio, Estados Unidos. Kana una vo mvu 21 kaka yakala miau, ampangi banzitisanga ye nzunzu ame a kileke. Muna zunga kiakina, mayingi yalongoka kuna kw’akuluntu azikuka.

Ke vavioka kolo ko, yabokelwa diaka kuna Betele ya Brooklyn mu kwenda longoka mambu makaka. Muna kolo kiakina, yatoma zaya malunzi mama, nze mpangi Milton Henschel, Karl Klein, Nathan Knorr, T. J. (Bud) Sullivan, ye Lyman Swingle. Awonso awaya basalanga muna buka kia Selo Yambuta. Diankasakesa kikilu mu mona nkal’au a Kikristu ye mpila basadilanga y’etima diawonso. E vuvu kiame muna nkubik’a Yave kiawokela. I bosi, yafilwa diaka kuna Europa mu kwamanana muna salu kiame.

Ngw’ame wafwa muna ngonde Fevelelo ya mvu 1950. Vava twatuka kuna luziku, yamokena yo se diame ye mpangi ame, Dora. Yavava zaya dina bevanga mu kuma kia ludi wau vo Ngudi eto ofwidi omono mpe kiakalanga yau diaka ko. Batambulwila longoka ludi ye mpangi Harry Browning wa Nkristu a kuswa wanunu ona batoma zitisanga. Vioka mvu mosi, Tata yo Dora bavubwa. Kuna kwalanda, Tata watumbikwa nze selo kia salu muna nkutakani ya Gillingham. Vava Tata kafwa, Dora wakazala ye Roy Moreton wa nkuluntu a kwikizi. Dora wasadila Yave ye kwikizi yamuna lufwa lwandi muna mvu a 2010.

LUSADISU KUNA FRANÇA

Muna sikola, Francês, Alemão ye Latim yalongoka, kansi e Francês i ndinga yamonanga vo yampasi kikilu. Muna kuma kiaki, yakatikisa vava bampovesa vo ngyenda vana lusadisu kuna Betele dia França. Vava yayenda, yakala y’elau dia sala kumosi yo mpangi Henri Geiger wa Nkristu anunu wa kuswa ona wasalanga nze selo kia vula. E salu yavewa kiampasi kikilu, muna kuma kiaki vilwa wayingi yavanganga. Kansi mambu mayingi yalongoka mansadisa mu kala ye ngwizani yambote y’akaka.

Vana ntandu, vava vita yafokoka yasala mpe kwayingi muna kubika lukutakanu lwantete lwa nsi zayingi lwavangamena muna mbanz’a Paris muna mvu a 1951. Léopold Jontès, ona wasalanga se nkengi a zunga wayiza ku Betele muna kunsadisa. Muna mvu mialanda, Léopold watumbikwa se nkengi a vula. O lukutakanu va yanzala kia somba kina lukufi ye Nzo yanda yiyikilwanga vo Torre de Eiffel lwavangamena. Ampangi bakala muna lukutakanu lwalu mu nsi 28 batuka. Muna lumbu kia nsuka, 6.000 ma Mbangi za Yave esi França batoma yangalala wau bamona 10.456 dia wantu bakala muna lukutakanu.

 Vava yalwaka kuna França, kiatoma vovanga ndinga Kifalansa ko. Vana ntandu, muna kuma kia wonga wa vilakana, nsoni zayingi yamonanga muna vova ndinga Kifalansa. Kansi, avo kuvilakene ko, kulendi nungunuka ko yo singika vilwa waku.

Muna sunda nkakalakani zazi yabaka nzengo za kota mu sikola za longanga nding’a Kifalansa kw’anzenza. Yayendanga kuna sikola muna lumbu ke twakalanga ye lukutakanu ko. Yayantika zola yo toma yangalala vova ndinga Kifalansa. Ediadi mfunu kikilu diakala kadi diansadisa muna sala e salu kia sekola kuna vula dia França. Ezak’e ntangwa, yasekolanga malongi ma mono kibeni ma Kingelezo muna ndinga Kifalansa. Yakala y’elau dia sadisa ampangi bevovanga ndinga Kifalansa muna nza yawonso kimana bavwa nluta mia madia ma mwanda mekubikwanga kwa buka kia ntaudi akwikizi yo lungalalu.—Mat. 24:45-47.

LUKAZALU Y’ELAU DIAKAKA DIA SALU

Muna mvu a 1956 yakazala yo Esther, mviti a nzila wa mwisi Suíça ona yazayana yandi muna mvu miavioka. Twakazala mun’Eseka dia Kintinu dina vana ndambu a Betele ya Londres (Antigo Tabernáculo de Londres muna kavubilwa ngw’ame). Mpangi Hughes yandi wafila elongi dia lukazalu lweto. Ngw’andi a Esther muna kakala, yandi mpe vuvu kia kwenda kun’ezulu kakala kiau. O lukazalu ke lwampana kaka nkundi anzolwa ye nkwa kwikizi ko, kansi lwampana mpe elau dia kala kumosi ye ko ame wa nkwa kwikizi yamuna mvu a 2000 kafokola zingu kiandi ova ntoto.

Vava yakazala yo Esther yavaika ku Betele. Yakwamanana sala e salu kia sekola kuna Betele, Esther wasalanga se mviti a nzil’a espesiale muna mavata ma Paris. Wantu ayingi kasadisa mu kituka se Mbangi za Yave. Muna mvu a 1964 twabokelwa kuna Betele. Vava kiasikidiswa Buka ki’Ambuta Befilanga e Vula muna mvu a 1976, mono mpe yatumbikwa muna buka kiaki. Muna mvu miami miawonso, Esther otoma kunsadisanga yo zola kw’awonso.

‘KE NUKALA YAME KO E NTANGWA ZAWONSO’

Ezak’e ntangwa ikalanga y’elau dia kwenda kingula vula dia sina kuna Nova York. Muna nkingula zazi, yivewanga malongi mambote kw’ampangi za Selo Yambuta. Kasikil’owu, lumbu kimosi vava yasonga mpila yitelamenang’o ntima mu kuma kia salu ifwete manisa muna ntangwa yasikidiswa, mpangi Knorr waseva yo kumpovesa vo: “Kutokaninge ko muna salu!” Tuka muna ntangwa yayina, vava yikalanga ye salu kiayingi, vana fulu kia telama o ntima, yivuvikanga ngindu yo yantika sala kimosi kimosi, nkumbu miayingi ifokolanga muna ntangwa yasikidiswa.

Una kafwidi ko, Yesu wavovesa alongoki andi vo: ‘Mono ke nukala yame ko e ntangwa zawonso.’ (Mat. 26:11) Oyeto mameme makaka tuzeye wo mpe vo Akristu akuswa ke tukala yau ko ova ntoto e ntangwa zawonso. Muna kuma kiaki, ibadikilanga dio s’elau diampwena diakala kumosi y’akuswa ayingi vioka lusambwadi lwa mvu. Yitoma vutulanga matondo wau yisimbininanga mvwatu a Nyuda.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Mvovo mia Sina muna lukaya lwa 21]

Mpangi Knorr waseva ye kumpovesa vo: “Kutokaninge ko muna salu!”

[Mafoto zina muna lukaya lwa 19]

(Kuna koko kwalumonso) Tata yo mama

(Kuna koko kwalunene) Mono vana yanzala kia Ngiladi muna mvu a 1948 yo nzaka una kampana Mama

[Foto ina muna lukaya lwa 20]

Elongi dia mpangi Lloyd Barry yasekolanga vava kiaziulwa vula dia França muna mvu a 1997

[Mafoto zina muna lukaya lwa 21]

(Kuna koko kwalumonso) Mono yo Esther vava twakazala

(Kuna koko kwalunene) Muna salu kia umbangi