Lunsasu

Yakala se Nkundi Anunu Akwa Ngangu

Lwa Elva Gjerde

Vioka 70 lwa mvu, nzenza mosi wavovesa diambu kwa s’ame diasoba mvimba e zingu kiame. Tuka muna lumbu kiakina, wantu ayingi betoma kunsadisanga mu zingu kiame. Vana ntandu, yavanga kikundi yo muntu osundidi wantu awonso. Yambula yatoma sasila lusansu lwame.

MUNA mvu a 1932 yawutuka kuna Sydney, Austrália. Kana una vo mase mame bakwikilanga muna Nzambi, ke bayendanga ku nzo a nzambi ko. Ngw’ame wandonga vo Nzambi wantungununanga ntangwa zawonso, avo mpangidi edi diambi osinga kuntumba. Muna kuma kiaki, yamwenanga Nzambi wonga. Kansi, yatoma zolanga Nkand’a Nzambi. Vava ngw’ame ambuta katukingulanga muna nsuk’a lumingu, wandonganga tusansu twayingi twa Nkand’a Nzambi. Ntangwa zawonso yamvingilanga ye kiese kiawonso.

Vava yakala dumbelele, se diame watanga nkanda katambula kwa nkento mosi anunu wa Mbangi a Yave. Mana katanga muna nkanda miami mia Kikristu matoma kunsivikisa yo kumfila mu tambulwila longoka nkanda Nzambi ye Mbangi za Yave. Lumbu kimosi vava balongokanga Nkand’a Nzambi muna fuku, se diame wambona vava yabakengelelanga. Wampovesa vo yavutuka kuna mfulu, kansi o nzenza wavova vo: “Ekuma olembi yambulwila Elva kavwanda muna landa elongi?” O luludiku lwalu lwa soba e zingu kiame yo kituka se nkundi a Yave wa Nzambi aludi.

Vana vau, mono ye s’ame twayantika kwenda muna tukutakanu twa Kikristu. Mana tata kalongokanga mamfila mu soba zingu kiandi. E fu kia lulendo kakala kiau kiayantika kuluka. Ediadi diafila ngw’ame ye mbut’ame Frank mu yantika kwenda kuna tukutakanu. * Yeto a yá twanungunuka yo vubwa se Mbangi za Yave. Tuka muna kolo kiakina, mbuta zayingi bansadisa muna zingu kiame kiawonso.

NKIA SALU MFWETE SALA?

Vava yakala dumbelele, yavanga kikundi y’anunu muna nkutakani eto. Mosi muna akundi awaya i mpangi Alice Place ona watukingula mu nkumbu antete. Wakituka nze nkak’ame. Alice wandonga e salu kia umbangi yo kunkasakesa kimana yavubwa. Muna kuma kiaki, yavubwa vava yalungisa mvu 15.

Yavanga mpe kikundi ye Percy Dunham ye nkaz’andi Madge [Margaret]. Lusadisu lwau lwasoba ekani diame mu kuma kia kusentu. Wau vo matemática yatoma zolanga, yakala y’ekani dia sala se nlongi a matemática. Percy ye Madge misionario bakala muna mvu mia 1930 muna mbanza Latvia.  Vava kiayantika Vit’Anzole ya Nz’Amvimba kuna Europa, babokelwa kimana benda sadila kuna Betele ya Austrália muna mbanza Sydney. Percy ye Madge batoma kunzolanga. Banzayisa kiese bamona muna salu kia missionario. Yatoma bakula vo o longa Nkand’a Nzambi kwa wantu diluta kumpana kiese ke mu longa matemática ko. Muna kuma kiaki, yabaka nzengo za kota mu salu kia missionario.

Muna lenda sala e salu kia missionario kuna sentu, mpangi Dunham ye nkaz’andi bankasakesa yakota mu salu kia mviti a nzila. Muna kuma kiaki, vava yalungisa mvu 16 muna mvu 1948 yayikama akw’ame aleke ana basalanga e salu kia mviti a nzila ye kiese kiawonso muna nkutakani a Hurstville, muna mbanza Sydney.

Muna mvu yá mialanda, yasala se mviti a nzila muna mbanza yá zaswaswana kuna zunga kia New South Wales ye Queensland. Betty Law (owau oyikilwanga vo Remnant) i nlongoki ame antete a Nkand’a Nzambi. Betty wa dumbelele kia nzolwa, wansunda kimbuta mu mvu miole. Muna mvu mialanda, Betty wakala se nkw’ame a salu kia mviti a nzila muna mbanza Cowra, yakala tezo kia 230 ma kilometa kuna este a mbanza Sydney. Kana una vo mu kolo kiandwelo kaka yasala entwadi yo Betty, yamu wau e kikundi kieto kiakinu.

Yatumbikwa se mviti a nzila espesiale yo filwa muna mbanza Narrandera yakala tezo kia 220 ma kilometa kuna sude a mbanza Cowra. Yayenda sala yo Joy Lennox (owau oyikilwanga vo Hunter), mviti a nzila avema ona wamvioka mpe kimbuta kia mvu miole. Yeto awole kaka i Mbangi za Yave twakala muna mbanza. Ray yo nkaz’andi Esther Irons, batoma zolanga nzenza, batuvana e suku dia mfutila dina twalekanga. Mwana mosi eyakala yo wana tatu amakento bakala yau, awonso batoma yangalalanga eludi. Muna kati kwa lumingu, Roy ye mwan’andi eyakala ku kiana kiasasilwa mameme basadilanga. Esther ye wan’andi amakento lombo kia tambulwila nzenza balunga-lunganga. Konso kia lumingu, mono ye Joy twalambanga madia ma esi nzo a Irons yo wantu 12 bananginanga muna lombo. Yau awonso nzala zayingi bakalanga zau. Twasalanga e salu kiaki mu kuma kia suku dina twavewa. I bosi, vava bamanisanga o dia, twayowelanga yo longoka elongi di’Eyingidilu kumosi y’esi nzo ya Irons. Ray ye Esther ye wan’au yá, banungunuka muna ludi, yau i nkubilw’a Nkutakani Narrandera.

Muna mvu a 1951 yakala muna lukutakanu lwa mvivu lwa Mbangi za Yave muna mbanza Sydney. Yakala mpe muna lukutakanu lwa aviti a nzila bakala ye luzolo lwa kota mu salu kia missionario. Vioka 300 z’aviti a nzila twakala muna lukutakanu lwaluna lwa vangamena muna nzo yampwena ya ngoto. Nathan Knorr watuka kuna Betele dia Brooklyn, yandi wafila lukutakanu lwaluna. Wasonga o mfunu wa samuna nsangu zambote mu nzaki muna konko yawonso ya nza. Mana kavova matoma kota muna ntima mieto. Aviti a nzila awonso bakala muna lukutakanu lwaluna bakivana emvimba muna salu kia Kintinu kuna Sude ye Pácifico ye zunga yakaka. Muna mvu a 1952 yatoma yangalala muna kala mu buka kia wantu 17 twabokelwa kuna Austrália kimana twakota kalasi kia 19 kia Sikola za Ngiladi. Muna kolo kiakina kimbuta kia mvu 20 yakala. Etima diame dia salu kia missionario dialungana.

DIAVAVANGA VO YASOBA NKAL’AME

Vana ntandu a wokesa zayi wame wa Nkand’a Nzambi, kumika lukwikilu lwame, e Sikola za Ngiladi yo kala entwadi y’ampangi diansadisa mu singika mambu mayingi muna zingu kiame. Ndumba yakala, yatoma kuyibundanga e vuvu yo vava vangila konso diambu mu mpila yalunga. Ezak’e ntangwa diampasi diakala mu soba ngindu zame. Kasikil’owu, lumbu kimosi yatoma kendalala vava yamona mpangi Knorr watanga e somba y’aleke esi Betele.

 Alongi muna Sikola za Ngiladi wau vo umbakuzi ye ngangu zayingi bakala zau, nanga bamona vo diambu diakala yame. Batoma kumvwanga mfunu yo kunsadisa kimana yasingika ngindu zame. Yayantika bakula malembe-malembe vo Yave wa Nzambi anzodi otoma vwanga mfunu selo yandi, ke nkwa ntima mbadi ko ona ovavanga kaka vana tumbu. Akaka mpe muna ampangi twatanganga yau batoma kunsadisa. Isungamenanga mpangi mosi wampovesa vo: “Elva, Yave muna kutusingika ke sadilanga lubamba ko. Kukadinge ye ntima mbadi ko muna vava singika nkal’aku.” E mvovo miandi mia ziku miatoma simba o ntim’ame.

Vava twafokola Sikola za Ngiladi, nyá muna yeto twafilwa kuna Namíbia, África. Vana vau twayantika longoka Nkand’a Nzambi yo 80 lwa wantu. Yatoma zolanga nsi a Namíbia ye salu kia missionário. Kansi, yayantika zola mpe mpangi mosi twatanga yandi kalasi kia Ngiladi ona wafilwa kuna nsi a Suíça. Mvu mosi yavanga kuna Namíbia, i bosi yayenda kuna Suíça kwakala nzitikil’ame. Vava twakazala, nkaz’ame wayantika sala e salu kia nkengi a zunga.

YABWILWA DIAMBU DIAMPASI

Vava twalungisa mvu ntanu mia kiese muna salu kia nkengi a zunga, twabokelwa twenda sadila kuna Betele dia Suíça. Kuna Betele yakalanga entwadi ye mpangi zayingi z’anunu azikuka muna mwanda.

Ke twaviokesa kolo kiayingi ko kuna Betele yabwilwa diambu dia nkenda. Yabakula vo nkaz’ame kakala diaka ye kwikizi ko kwa mono ye kwa Yave. I bosi, wambembola. Yatoma kendalala. Kele vo ke akundi ame anunu anzolwa ko kuna Betele, kizeye ko una yadi sundila ntantu zazi. Batoma kungwinikinanga vava yakala y’etima dia vova ye kungyambula yavunda vava yakala y’etima dia vunda. E nzol’au ye mvovo miau mia lufiaulwisu miatoma kunsadisa muna ntangwa yayina yampasi. Bansadisa mpe muna toma finama Yave.

Yatoma sungamena mpe mana bampovesa akundi ame anunu vioka mvu miayingi. Balongoka mayingi mu kuma kia mpasi bawanana zau muna zingu kiau. Mosi muna yau i Madge Dunham. Lumbu kimosi wampovesa vo: “Elva, ntonta zayingi zikulwakila muna salu kiaku kwa Yave, kansi e ntonta zisundidi mpasi kw’awana ozolanga zituka. Avo ntonta zazi zilwakidi, toma finama Yave. Sungamena vo yandi osadilanga, ke wantu alembi lunga ko.” Elongi dia Madge diatoma kunsadisa muna ntangwa yayina yampasi. Yadia ndofi vo kilendi yambula ko vo esumu dia nkaz’ame diamvambula yo Yave.

I bosi, yabaka nzengo za vutuka mu salu kia mviti a nzila kuna Austrália kimana yakala lukufi ye yitu yame. Vava yakala mun’ekumbi dia maza, yatoma yangalala mokena oma ma Nkand’a Nzambi ye ndonga yakangala yau. Mwisi Noruega mosi wa lembama oyikilwanga mu nkumbu Arne Gjerde, watoma yangalela mana kawá. Arne wayenda kutukingula ye yitu yame muna mbanza Sydney. Wanungunuka mu nzaki mun’eludi yo kituka se Mbangi a Yave. Muna mvu a 1963 yakazala yo Arne, kunima mvu miole yawuta mwan’eto ona twavana nkumbu a Gary.

YABWILWA DIAKA MPASI ZAKAKA

Mono yo Arne ye Gary twakala ye zingu kia nzo yakiese. Ke kolo ko, Arne wavongesa nzo eto kimana twazinga entwadi ye mase mame m’anunu.  Vioka mvu sambanu mia lukazalu lweto, twabwilwa diaka mpasi za nkendeleka. Arne wabakama kimbevo kia câncer muna tomfo. Muna kolo kiandá kakala kuna lupitalu lumbu yawonso yayendanga kunkingula. Wateza sasuka mu fikolo, i bosi wabakama kimbevo kia ntima. Madotolo bampovesa vo tumingu twakete kaka kekala moyo. Kansi, Arne wakala ye moyo mu kolo kiandá. Wavutuka ku nzo kuna yanlunga-lunganga, i bosi wasasuka. Wayantika kangala diaka yo vutuka sala se nkuluntu muna nkutakani. E nkal’andi a kiese ye ngindu zandi zasikila zansadisa mu sasuka. I diau diansadisa mpe muna toma kunlunga-lunga.

I bosi, muna mvu a 1986 kimbevo kia Arne kiavutuka mu ngolo. Vava mase mame bafwa, twayaluka yo kwenda zingila y’akundi eto kuna Blue Mountains muna zunga kia Sydney. I bosi, Gary wakazala yo mpangi Karin ona wazikuka muna mwanda. Babaka nzengo vo yeto ayá twazingila nzo mosi. Ke vavioka ngonde zayingi ko, twayaluka yo kwenda zingila mu nzo yakala lukufi ye nzo yantete twazingilanga yo Arne.

Muna ngonde 18 za nsuka muna zingu kiandi, Arne ka lendanga katuka vana mfulu ko, sadiswa kavavanga ntangwa zawonso. Wau vo kia vayikanga kwayingi ko muna nzo, konso lumbu ola zole yasadilanga muna longoka Nkand’a Nzambi ye nkanda misasilanga Nkand’a Nzambi. Muna kolo kiakina, mambu mayingi yalongoka matoma kunsadisa mu zizidila mpasi zazi. Ampangi anunu muna nkutakani eto batukingulanga, akaka muna yau bazizidila mpe mpasi zazi. E nkingula zau zatoma kunkasakesa. Arne wafwa muna ngonde Abidi ya mvu 2003 ye vuvu kia lufuluku.

NSADISI AME ANENE

Vava yakala nleke, kiatoma kizayanga e ziku ko, yavavanga vangila mawonso mu mpila yalunga. Yavwa nsambu zayingi yo bwila sumbula yole yampasi, nkaz’ame antete wambembola, ona wazole wabakama kimbevo kiangolo yamuna lufwa lwandi. Muna mpasi zazi zawonso yatambula luludiku ye lufiaulwisu muna mpila zayingi. Yave wa Nzambi wa “munkulu-nkulu a lumbu,” i nsadisi ame anene. (Dan. 7:9) Malongi mandi masoba kiwuntu kiame yo kunsadisa mu vwa nsambu zayingi muna salu kia missionario. Vava yikalanga mu mpasi, ‘walakazi wa Yave ukunsikinanga, o fiauzi wandi uyangidikanga moyo ame.’ (Nku. 94:18, 19) Nze ‘mpangi wawutukila muna ntangw’ampasi,’ e yitu y’akundi ame betoma kunzolanga ye kunsadisa. (Nga. 17:17) Ayingi muna akundi awaya anunu a ngangu.

Yobi wavova vo: “Mun’akwa mvu i mwina ngangu, muna nlambuku a lumbu i mwina mbakula.” (Yobi 12:12) Vava isungamenanga mpila zingu kiame, ikwikilanga vo e mvovo miami mia kieleka! Malongi m’anunu akwa ngangu matoma kunsadisa, lufwiaulwisu ye kikundi kiau kia vwamisa zingu kiame. Ivutulanga kikilu matondo wau yavanga yau kikundi.

Owau mono kibeni ndunini, 80 lwa mvu se ngina. Mawonso mambwila metoma kunsadisanga mu bakula nsatu z’akw’ame anunu. Ikwamanananga kubakingula yo kubasadisa. Kansi, ikalanga mpe kikundi y’aleke. E kiese ye nkum’au utoma kunkasakesanga. Vava aleke bekundombanga elongi yovo lusadisu, itoma yangalelanga muna kubasadisa.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Foto ina muna lukaya lwa 14]

Mono yo Joy Lennox muna salu kia mviti a nzila kuna mbanza Narrandera

[Foto ina muna lukaya lwa 15]

Elva y’ampangi basadilanga kuna Betele dia Suíça muna mvu a 1960

[Foto ina muna lukaya lwa 16]

Yatoma lunga-lunganga Arne vava kayelanga