Lusansu

Mvu 60 Miviokele Kala Tuka Kikundi Kieto Kiayantikila

Fuku umosi muna mvu wa 1951, matoko yá bakala ye tezo kia mvu 20 bakala muna mbanza Ithaca, Nova York. Ye kiese kiawonso babokela akundi y’esi nzo zau mu telefone ana bakala muna mbanza Michigan, Iowa ye Califórnia muna kubazayisa nsangu zamfunu bakala zau.

MUNA ngonde a Fevelelo, aviti a nzila 122 bayenda kuna mbanza South Lansing, Nova York muna lukutakanu lwa kalasi kia 17 kia Sikola ya Ngiladi. Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey ye Ramon Templeton, bakala mun’awana bazola kota mu salu kia kimisionario. Lowell yo Bill esi mbanza Michigan, Richard mwisi mbanza Iowa vo i Ramon, mwisi mbanza Califórnia. Ke kolo ko yau ayá bakituka s’akundi.

Vioka ngonde tanu, awonso bakala ye kiese vava bazayiswa vo mpangi Nathan Knorr ona wasadilanga kuna vula diasina okwiza mokena y’alongoki. Mpangi zazi yau ayá balomba avo dilendakana benda sadila muna nsi imosi. Owau mayingi badi zaya mu kuma kia salu kiau kia kimisionario muna nsi za kinzenza.

Mpangi Knorr wayantika yika nsi badi kwenda sadila. E mpangi zazi yau ayá i wantu antete babokelwa kun’evovelo. Kuna lubantiku wonga bakala wau, kansi vava bazayiswa vo ke bevambulwa ko ntima miau miavuvama. Akweyi badi filwa? Akw’au a sikola bayantika sika makonzo vava kiazayiswa vo kuna nsi ya Alemanha befilwa.

Muna fulu yayingi, Mbangi za Yave batoma sivika lusansu lwa kwikizi lwa Mbangi za Yave kuna Alemanha tuka muna mvu wa 1933 yamuna mvu mialanda muna luyalu lwa Hitler. Alongoki ayingi basungamena vava bakubikanga nlele, madia ye lekwa yakaka muna sadisa mpangi zau muna nsi za Mputu vava kiafokoka Vit’Anzole ya Nz’Amvimba. Nkangu a Nzambi kuna Alemanha bakala ye lukwikilu lwasikila, unkabu yo bunda Yave vuvu. Lowell wayindula: ‘Owau tuzayana ye mpangi zazi za nzolwa.’ Ka lukatikisu ko, mpangi zawonso bakala ye kiese yo bokela akundi y’esi nzo zau mu telefone muna kubazayisa mawonso bawá mu fuku wauna.

MUNA NKANGALU AU KUNA ALEMANHA

Kina kia 27 kia ngonde a Yuli a mvu wa 1951, akundi awaya bayenda kuna Rio do Leste kuna mbanza Nova York yo baka e nzaza yayikilwanga vo SS Homeland. Lumbu 11 bavanga mu nzila muna lwaka kuna Alemanha. Mpangi Albert Schroeder, mosi muna alongi a Sikola ya Ngiladi i bosi wakituka mosi muna awana besadilanga mu Buka kia Selo Yambuta, wabalonga mvovo  miantete mia ndinga ya esi Alemanha. Wau vo esi Alemanha ayingi bakala muna nzaza nanga diadi kubasadisa mu kudikila zayi wau wa ndinga yayi. Kansi wantu awaya ndinga zaswaswana za nsi ya Alemanha bavovanga. Ediadi diabatwasila nkakalakani.

Ekolo bazizidila mpasi za kimbevo, kina kia 7 kia ngonde Agositu, ampangi balwaka kuna mbanza Hamburg, Alemanha. Kana una vo mvu 6 miavioka tuka kiafokokela e vita, fulu yawonso mu nsi yayina yafwasuka emvimba yakala. Bakendalala muna lufwasu lwawonso bamona, muna kuma kiaki babaka ekumbi dia ntoto mu kwenda kuna mbanza Wiesbaden kuna kwakala vula.

Muna lumbu Kiatatu, mu mene, bawanana ye Hans, Mbangi a Yave antete bazaya kuna Alemanha. Hans wabanata vana fulu kia bakila ekumbi dia ntoto yo kwenda kuna Betele, wabasunzula kwa mpangi akento mosi wa nunu ona kazaya vova ndinga Kingelezo ko. Wau vo kazaya vova nding’au ko, kalendanga mokena yau ko, mpangi ndiona wayindula vo kele vo vovele mu ndinga ngolo nanga balenda kumbakula. Kana una vo wakwamanana wokesa e zú dia ndinga, ampangi ke babakulanga diambu ko. I bosi, mpangi Erich Frost ona wasadilanga kuna Betele, vava kalwaka wabakayisa ye kiese kiawonso muna Kingelezo. Mambu mayantika osoba.

Kuna nsuk’a ngonde Agositu, ampangi awaya bayenda mu nkumbu antete muna lukutakanu lwa mvivu kuna Alemanha. Lukutakanu lwalu lwakala yo ntu a diambu, “Nsambila Yavelela” lwavangamena mun’Eseka dia Lukutakanu dia mbanza Frankfurt am Main. Wantu 47.432 bakala muna lukutakanu lwaluna ye 2.373 dia wantu bavubwa. Ediadi diawokesa o vema kwa mpangi bakala mu salu kia kimisionario yo luzolo lwau lwa sala e salu kia umbangi. Kansi, vioka lumbu yakete, mpangi Knorr wazayisa mpangi zazi vo bakwamanana sadila kuna Betele.

Wau vo wakala y’etima dia salu kia misionario, vava kabokelwa mu kwenda sadila kuna Betele ya Estados Unidos, Ramon katambulwila ko. Richard yo Bill ke bakala mpe y’etima dia sadila ku  Betele ko. Kansi, e kiese bamona muna salu kiau, kiabakwikidisa vo Yave ozeye edi disundidi owete. Diangangu kikilu mu bunda Yave vuvu yo sadila luludiku lwandi vana fulu kiatokanena kaka zolela yeto. Ndiona ovangang’o wau, okala ye kiese kia sadila Yave konso fulu ye konso salu kaveno.

VERBOTEN!

Mpangi zayingi kuna Betele ya Alemanha batoma yangalala mu sala entwadi ye mpangi zatuka kuna Estados Unidos kadi badi mokena yo wokesa zayi wau wa ndinga Kingelezo. Kansi, lumbu kimosi ekolo twadianga muna fuku, diambu diadi diasoba. Mpangi Frost kuna kiese kiawonso wayantika vova diambu dimosi diamfunu muna ndinga Alemanha. Mpangi zawonso bakal’e pii yo sia sungididi muna madia mau. Kana una vo mpangi za nzenza ke bazaya vova ndinga yayi ko, malembe-malembe bayantika bakula vo diambu kavovanga mu kuma kiau. Ozevo, vava mpangi Frost kavova mu ndinga ngolo vo “VERBOTEN!” i sia vo “nsiku,” ampangi awaya batokana emvimba. Nkia diambu bavanga diafila mpangi mu yika mvovo wau?

Vava bamana dia yo kwenda muna masuku mau, mpangi mosi wabavovesa vo: “Muna kutusadisa twavova ndinga Kingelezo, nufwete longoka e ndinga Alemanha. Ikuma mpangi Frost kavovela vo yavana nuzaya vova nding’a nsi yayi, nusia nsiku walembi vova ndinga Kingelezo.”

Mpangi basadilanga kuna Betele balemvokela nsiku wau mu nzaki. Ediadi ke diasadisa kaka mpangi zampa ko muna longoka ndinga ya esi Alemanha, kansi dia longa awonso mu zaya vo kanele vo dilenda kala diampasi kuna lubantiku, avo tusadidi luludiku tuveno kwa mpangi, dilenda kututwasila nluta. Elongi dia mpangi Frost diasonga vo wazolanga mpangi zandi yo tokanena wete wa nkubik’a Yave. * Ka lukatikisu ko, o zola kwa mpangi zazi kwawokela muna yandi.

TULONGOKANGA MUNA MBANDU Y’AKUNDI ETO

Mbandu ambote y’akundi eto ana bevuminanga Nzambi ilenda kutulonga mambu mamfunu malenda kutusadisa mu siamisa ngwizani eto yo Yave. Kana una vo mpangi yá zazi mambu mamfunu balongoka muna mbandu akwikizi y’ampangi kuna Alemanha, mayingi mpe balongoka muna mbandu a yau kibeni. Richard wavova vo: “Wau vo Lowell wazaya vova ndinga ya esi Alemanha, ke diakala diampasi ko kwa yandi, kansi  kuna kwa yeto diampasi diakala. Wau vo yandi mbuta kakala muna buka kieto, watusadisanga muna longoka e ndinga yo vita ntu muna mambu makaka.” Roman osungamenanga vo: “E nkumbu antete twakala mu lumbu ya vundu kuna Alemanha, kiese kiayingi twamona vava mpangi mosi a mwisi Suiça katuvovesa vo twaviokesela lumbu ya vundu kuna nzo andi. Tumingu tole twavioka ke twavanganga diaka ngolo ko mu longoka e ndinga Alemanha. Kansi, kiazaya ko dina Lowell kadi vanga. Ekolo twakala kuna, wasiandama vo twatanganga yo badika sono kia lumbu ke lumbu mu ndinga Alemanha. Ozevo, twalongoka diambu diamfunu. Tufwete lemvokelanga luludiku lw’awana betokanenanga ewete dieto kana una vo ezak’e ntangwa ke tuyangalele longi batuvene ko. Ovanganga owau, dikutusadisanga mu baka nluta miayingi ye diasazu dikalanga mu songa lusakalalu vava tuvewanga luludiku muna nkubik’a Nzambi.”

Akundi awaya balongoka mpe yangalela fu yambote ya muntu yo nkw’andi nze una tutanganga muna Filipi 2:3: “Muna lusakalalu lua ntima, konso muntu okubadika vo nkw’andi umviokele.” Muna kuma kiaki, akaka bazitisanga Bill yo kumvana kiyekwa kia sala salu ina vo yandi kaka watoma yo salanga. Lowell wasungamena vo: “Vava vabwanga diambu diampasi edi diavavwanga singikwa, twalombanga luludiku kwa Bill. Wakala ye ndekwa muna singika mambu mampasi oma twabakulanga, kansi ke twakala ye ngangu ko ngatu unkabu muna singika mo.”

LONGO LWAKIESE

I bosi, yau ayá babaka nzengo za kazala. Wau vo kikundi kiau kiatukanga muna zola kwau muna Yave ye muna salu kia ntangwa ke ntangwa, babaka nzengo za kazala y’ampangi ana basianga salu kia Yave va fulu kiantete. Muna salu kia ntangwa ke ntangwa balongoka vo edi diviokele nsambu dia vana ke mu tambula ko. Muna kuma kiaki, e salu kia Kintinu kifwete siwa va fulu kiantete ke mu zolela ya yeto kibeni ko. Ozevo, basola kazala y’ampangi ana basalanga salu kia ntangwa ke ntangwa muna luzolo lwa yau kibeni. Ediadi diabasadisa mu kala ye longo lwasikila ye lwakiese.

Muna kala ye longo lwasikila, Yave kafwete kala muna longo. (Kim. 4:12) Kana una vo Bill yo Ramon akazi au bafwa, bamona e kiese kia sadiswa kwa ankento au akwikizi. Lowell yo Richard bakinu mona e kiese kia sadiswa kwa akazi au. Kansi, Bill wasompa diaka nkento ambote yo kwamanana mu salu kia ntangwa ke ntangwa.

Muna mvu mialanda, bakala y’elau dia kwenda sadila mu nsi zakaka nze Alemanha, Áustria, Luxemburgo, Canadá ye Estados Unidos. Muna kuma kiaki, akundi awaya bakala y’elau dia sala ntangwa yayingi kumosi. Kansi, kana una vo ke bazingilanga diaka vamosi ko, bakwamanana mokena yo sungamena e nsambu batambulanga muna ntangwa kiese yo kendalala kumosi muna ntangw’a mpasi. (Roma 12:15) Tufwete badikilanga akundi a mpila yayi nze lusalu lwantalu ye  tufwete kubatatidila. Akundi awaya i lukau lwamfunu lutukanga kwa Yave. (Nga. 17:17) Diampasi dikalanga mu solola akundi akieleka mu nza yayi. Kansi, Akristu akieleka balenda kala ye akundi ayingi a mpila yayi. Wau vo tu Mbangi za Yave, tuna ye ngwizani ambote ye mpangi zeto mu nza yawonso, musungula yo Yave wa Nzambi yo Yesu Kristu.

Dialudi, akundi awaya nze yeto bawanana ye mpasi zayingi nze ntantu za fwila akazi, bakama kimbevo kia ngolo, tokanena mase ma anunu, mpasi za sansa mwana ekolo tusalanga salu kia ntangwa ke ntangwa, wonga watambulwila kiyekwa kiampa muna nkubik’a Yave ye mpasi za kinunu. Kansi, balongoka mpe vo akundi ana tuzinganga yau kumosi yovo ana bekalanga kwandá, besadisanga awana bezolanga Yave mu zizidila mpasi za lumbu ke lumbu.

KIKUNDI KIA KWELE MVU

Diakiese kikilu wau vo Lowell, Ramon, Bill yo Richard, bakiyekola kwa Yave vava bakala ye kimbuta kia mvu 18, 12, 11 ye 10, bakota mu salu kia ntangwa ke ntangwa vava bakala ye kimbuta kia mvu 17 yakuna 21. Balungisa sono kia Kimpovi 12:1 kivovanga vo: “Yindula Nsemi aku muna lumbu yaku ya kileke.”

Avo u nleke a Nkristu, tambulwila mbok’a Yave ya kota muna salu kia ntangwa ke ntangwa avo dilendakana. I bosi, nze akundi awaya, muna nsambu za Nzambi olenda kala ye kiese kia sala nze nkengi a zunga, nkengi a mvivu, nkengi okingulanga mavula, sadila ku Betele, sadila mu buka kia afidi a mavula; kala nlongi a Sikola ya Salu kia Kintinu ye Sikola ya Salu kia Kimviti a Nzila yo fila malongi muna tukutakanu twampwena ye twakete. Ampangi awaya beyangalalanga wau vo wantu ayingi babaka nluta muna salu kiau. Bemonanga kiese kiaki kadi vava bakala aleke batambulwila mbok’a Yave ya kunsadila ye nsi a ntima wawonso.—Kol. 3:23.

O unu, Lowell, Richard ye Ramon besalanga diaka kumosi kuna Betele ya Selters, Alemanha. Diankenda kikilu vo Bill wafwa mu mvu a 2010 vava kasalanga salu kia kimviti a nzila espesiale kuna Estados Unidos. Tezo kia mvu 60, kikundi kia mpangi zazi kiafokoka muna lufwa. Kansi, Yave wa Nzambi eto ke vilakananga akundi andi ko. Tulenda kala ye vuvu vo muna Kintinu kiandi, kikundi ki’Akristu awonso kiafokokela muna lufwa kisinga vutulwiswa.

Vitila lufwa lwandi, Bill wasoneka vo: “Muna mvu 60 mia kikundi kieto, kisungamene konso diambu ko diantwasila ntantu. Kikundi kieto i lusalu lwantalu kikilu kwa mono.” Muna kasakesa akundi atatu mu kwamanana ye ngwizani au yamuna nz’ampa, wakudikila vo: “Tusinga yantikila kikundi kieto.”

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Mvovo mia Sina mina muna lukaya lwa 18]

E kiese bamona muna salu kiau, kiabakwikidisa vo Yave ozeye edi disundidi owete

[Mvovo mia Sina mina muna lukaya lwa 21]

“Muna mvu 60 mia kikundi kieto kisungamene konso diambu ko diantwasila ntantu”

[Foto ina muna lukaya lwa 17]

Ku koko kwalunene: Richard, Lowell, Ramon ye Bill bakituka s’akundi muna Sikola ya Ngiladi

[Mafoto zina muna lukaya lwa 18]

Vana ntandu: Ramon una fila Sikola ya Salu kia Kintinu; ku koko kwalunene: Richard una sala e salu kia nieteka nkanda kuna Betele ya Wiesbaden

[Mafoto zina muna lukaya lwa 19]

Vana ntandu: mpangi Frost (ku koko kwalunene) y’akaka muna nkingula ya mpangi Knorr (ku koko kwalumonso); ku koko kwalunene: Vava bakala muna vundu kuna Suiça, 1952

[Foto ina muna lukaya lwa 20]

Ku koko kwalunene: Richard, Bill, Lowell ye Ramon bawanana muna lukutakanu lwa ziula e vula diampa kuna Selters, 1984

[Foto ina muna lukaya lwa 21]

Ku koko kwalunene: Ramon, Richard yo Lowell