“KE KILENDI vilakanwa ko!” I wau wantu ayingi bayikilanga e fuka “Drama da Criação.” Mu ntangwa yambote kikilu kiavaikiswa, awana batala kio ke besinga kio vilakana ko. Kieleka, e fuka “Drama da Criação” kiasia umbangi wanene, owu wavana nkembo kwa Yave vitila luyalu lwa Hitler lwayantika bangika nkangu a Yave kuna Europa. Kansi, nki i fuka “Drama da Criação”?

Muna mvu wa 1914, evula diasina dia nkangu a Yave kuna Brooklyn, Nova York, Estados Unidos, diavaikisa fuka kiayikilwanga vo “Fotodrama da Criação.” E fuka kiaki i filme yazingilanga ola nana, yasonganga fwaniswa ye wantu banikukanga kumosi ye zú dia ndinga mu se ya mpila mu mpila. Wantu ayingi mu nza yawonso batala “Fotodrama” yayi. Muna mvu wa 1914, vavaikiswa diaka fuka kiankufi kiayikilwa vo “Drama Eureka.” Muna mvu mia 1920, e slide, filme ye lekwa ina basadilanga mu songa fuka ke yakala diaka yambote ko. Kansi, wantu ayingi bakala y’etima dia tala e “Fotodrama.” Kasikil’owu, esi mbanza Ludwigsburg, Alemanha bayuvula vo: “Nkia lumbu diaka kisinga songwa e Fotodrama?” Adieyi difwete vangwa?

Muna lungisa ekani dia songa e Drama, muna mvu mia 1920, awana bavitang’o ntu kuna Betele ya Magdeburg, Alemanha, basumba filme kuna agência de notícias kuna Paris, França ye masini mesonganga slide kuna kompani za nieteka e nkanda (gráfica) kuna mbanza Leipzig ye Dresden. E salanganu yayi yayantika sadilwa kumosi ye masini mankulu masongelwanga “Fotodrama” makala vo mambote.

Mpangi Erich Frost, ona watoma zaya miziki, wasonekanga nkunga mina miasikwanga muna filme ye muna slide. Emiaka mvovo muna nkanda Criação miabongelwa. Ekiaki i kuma e “Fotodrama” yampa yavaninwa e nkumbu “Drama da Criação (Fuka kia Nsema).”

E Fuka kiaki kiampa ola zimosi kiavanganga ye Fotodrama, i sia vo, ola nana. Yasongwanga muna fuku mu fulu yayingi. Yasonganga mambu mayingi mu kuma kia lumbu ya nsema, lusansu lwa Nkand’a Nzambi ye lwa wantu a nza yo songa vo nsambil’a luvunu ke ilungisanga nsatu za wantu ko. E “Drama da Criação” yasongwa kuna Áustria, Alemanha, Luxemburgo ye kuna Suiça ye kwa wantu bavovanga e ndinga ya esi alemanha bazingilanga mu fulu yakaka.

Erich Frost wavova vo: “Vava kiasongwanga e Drama, yakasakesa akundi ame a sikola musungula ana twayimbilanga yau, mu sadila e ntangw’a vunda mu kwenda muna konso nlonga mu kaya e nkanda ye yinkanda-nkanda yeto kwa wantu. Twakaya nkanda miayingi vioka nkutu muna salu kia nzo ye nzo.” Johannes Rauthe, ona wavitang’o ntu muna nkubika za songa Drama da criação kuna Polônia ye kuna nsi iyikilwanga o unu vo República Tcheca, osungamenanga vo wantu ayingi mun’awana batala yo batuzayisanga e fulu bezingilanga kimana twenda kubakingula. Twayenda kingula wantu awaya yo kala ye mbokena zambote mu kuma kia Nkand’a Nzambi.

Muna mvu mia 1930, konso ntangwa kiasongwanga e fuka “Drama da Criação,” e fulu yazalanga ye wantu. Awonso muna mbanza bamokenanga mu kuma kia Mbangi za Yave. Muna mvu wa 1933, tezo kia fuku dimosi (1.000.000) dia wantu balungana mu tala e fuka kiasongwanga kw’ampangi za vula dia Alemanha. Käthe Krauss osungamenanga vo: “Muna kwenda tala e Drama, konso lumbu twadiatanga kilometa 10 kwenda yo vutuka mu lumbu tanu, twakangalanga muna mfinda, tomboka yo kulumuka miongo.” Else Billharz wavova vo: “E fuka ‘Drama da Criação’ kiasiamisa kikilu zola kwame muna ludi.”

Alfred Almendinger wavova vo vava ngudi andi katala e Drama, kuna “kiese kiawonso wayenda sumba Nkand’a Nzambi kimana kavava o mvovo ‘purgatório.’” Wau vo kamona wo ko muna Nkand’a Nzambi, wayambula kwenda kuna dibundu diandi, i bosi, wavubwa. Erich Frost wavova vo: “Wantu ayingi bazay’e ludi muna lusadisu lwa ‘Drama da Criação.’”—3 Yoane 1-3.

E kolo wantu ayingi bayangalelanga tala e fuka “Drama da Criação,” luyalu lwa Nazi lwayantika twasa mvwanga kuna Europa. Kuna lubantiku lwa mvu wa 1933, e salu kia Mbangi za Yave kuna Alemanha kiasimwa. Tuka muna kolo kiakina yakuna mfoko a vit’anzole ya nz’amvimba muna mvu wa 1945, selo ya Yave kuna Europa babangikwanga kwayingi. Erich Frost wasiwa mu pelezo tezo kia mvu nana. Kansi wavayika, I bosi, wayenda sadila kuna Betele ya Wiesbaden, Alemanha. Diakiese kikilu wau vo e fuka “Drama da Criação,” eki ke kilendi vilakanwa ko kiavaikiswa mu ntangwa yambote mu vana unkabu kwa ulolo wa Akristu ana bazizidilanga e ntonta za lukwikilu muna kolo kia Vit’anzole ya Nz’amvimba.​— Muna malundilu meto kuna Alemanha.