1, 2. (a) Nkia lukau Nzambi kavana Adami? (b) Ekuma Nzambi kavanina Adami o nkento? (Tala e fwaniswa ova ntandu.)

 YAVE kani kakala diau vava kasema e nza. Wasema yo kimana “yakala kak’o wantu.” (Yes. 45:18) Adami wa muntu antete kasema, walunga kakala. Nzambi wamvana fulu kiambote kia zingila muna mpatu a Edene. Wayangalelanga e nti miakala mo, nkoko ye bulu. Kansi, lekwa kimosi kiankondwanga. Yave wayika kina kiakondwanga vava kavova vo: “Ke diambote ko vo o yakala kakala yandi amosi; ikumvangila nsadisi wa nkw’andi.” I bosi, Nzambi walekesa Adami e wosola kia tulu, wabonga luvati lua mpati zandi. O “luvati, luna kakatwidi . . . i kavangidi nkento.” Vava Adami kasikama, wayangalala kikilu mu mona nkento andi. Wavova vo: “Ndioyù tu, i visi kia visi yame, ye nitu a nitu ame: ndioyu oyikilwa vo, nkento, kadi muna yakala kabongwa.”—Etu. 2:18-23.

² Nzambi wavana nkento kwa Adami se lukau. Nsadisi ambote kikilu kakala kwa yandi. O nkento wakala mpe y’elau dia wuta wana. Diambu dia Nzambi divovanga vo: “O yakala ovene nkaz’andi nkumbu vo, Eva; kadi yandi i ngudi a mioyo miawonso.” (Etu. 3:20) Ekwe lukau lwamfunu Adami yo Eva bavewa kwa Nzambi! Badi zadisa ntoto ye wantu alunga. O mase meto mantete yo wan’au bakala y’elau dia kitula e nza  yawonso se paradiso yo lunga-lunga vangwa yakaka ya moyo.—Etu. 1:27, 28.

3. (a) Adieyi Adami yo Eva bafwana vanga mu sambulwa kwa Nzambi? Nkia diambu diabwa? (b) Nkia yuvu tubadika?

³ Muna vwa nsambu za Nzambi, diavavanga vo Adami yo Eva balemvokela Yave yo tambulwila kimfumu kiandi. (Etu. 2:15-17) Muna sikila kaka ye kwikizi muna Nzambi i badi yambulwilwa vo bavanga mawonso kakana Nzambi mu kuma kiau. Diankenda kikilu vo, Adami yo Eva bavukumunwa kwa Satana wa “niok’ankulu,” yo sumukina Nzambi. (Lus. 12:9; Etu. 3:1-6) O ukolami wau nkia mfwilu watwasa kw’akento? Nkia mambu balungisa akento ana bavuminanga Nzambi kuna nz’ankulu? Ekuma akento Akristu mu lumbu yeto balenda yikilwa vo “vu kiayingi”?—Nku. 68:11.

4. Nani i nkwa kuma muna sumu bavanga akazi antete?

⁴ Vava Yave kayuvula Adami e kuma kakolamena, wavutula vo: “O nkento wampana kakala yame, i yandi umpene kio [bundu] kia nti, ndidi.” (Etu. 3:12) Adami katambulwila sumu diandi ko, wavana ngielele kwa Eva yo Nzambi ona wamvana o nkento. Adami yo Eva yau awole basumuka, kansi Adami i nkwa kuma muna sumu bavanga. Muna kuma kiaki, Paulu wa ntumwa wasoneka vo “muna muntu mosi [Adami] i mwakotel’esumu muna nza, o lufwa mpe mun’esumu.”—Roma 5:12.

5. O luyalu lwa wantu nkia mfwilu lutwasanga?

⁵ Satana wafila Adami yo Eva mu yindula vo ke bavwidi mfunu wa yalwa kwa Yave ko. Ediadi diavaikisa kiuvu kiamfunu: Nani una ye wisa kia yala o wantu? Muna vana e mvutu za kiuvu kiaki, Yave wayambula vo wantu bakiyala mu fikolo. Wazaya wo vo luyalu lwa wantu ke lusikila ko. Luyalu lwalu mpasi za mpila mu mpila lutwasanga. Mu mvu nkama miviokele, tezo kia 100.000.000 ma wantu bafwa muna vita. Ekiaki i ziku kisonganga vo “ke dia muntu ko dia singikila ntambi zandi.” (Yer. 10:23) Ekiaki i kuma Akristu akieleka betambulwilanga vo Yave kakala Mfumu au.—Tanga Ngana 3:5, 6.

6. Aweyi wan’amakento bebadikilwanga muna nsi zakaka?

⁶ Akala ye akento mpasi zayingi bemonanga mu nza yayi iyalwanga kwa Satana. (Kim. 8:9; 1 Yoa. 5:19) Kansi, akento yau beluta mweswanga e mpasi. Kasikil’owu, mu nza yawonso 1 vana vena akento 3 owandwanga kwa nkaz’andi yovo kwa makangu mandi. Muna fu yakaka ya kisi nsi, wan’amakala betoma sadiswanga. E kuma kadi vava bekola balenda sadisa mase mau yo lembi vidisa nkumbu a kanda diau. Muna fulu yakaka, wan’amakento bebadikilwanga vo ke bena mfunu ko. Muna kuma kiaki, vava mase bezayanga wo vo mwan’ankento bewuta, bekatulanga e vumu.

7. Nkia mpil’a lubantiku Nzambi kavana kw’akala ye akento?

⁷ Yave ke yangalelanga fu kia bangika akento ko. Yave okadilanga ye akento kuna unsongi yo zitu. Vava Yave kavanga Eva, kamvanga ko mu kala mbundu a Adami. Walunga kakala ye wakala ye fu yayingi yankitula se nsadisi ambote kuna kwa nkaz’andi. Ekiaki i kuma Nkand’a Nzambi uvovelanga vo vava Nzambi kafokola salu kiandi kia sema, ‘wamona vo yawonso kavanga, yambote kikilu.’ (Etu. 1:31) Elo, “yawonso” kavanga o Yave “yambote kikilu” yakala. Adami yo Eva lubantiku lwambote bavewa kwa Nzambi!

8. (a) Nkia fu besonganga wantu ayingi? (b) Muna lusansu lwawonso lwa wantu, aki nani Yave kesonganga e dienga?

⁸ Kuna nim’a ukolami muna mpatu a Edene, wantu bakwamanana kolamena Yave. Mu lumbu yeto, ukolami mu saka kaka wina. Ka lukatikisu ko vo eyayi i “lumbu yambaninu” yasakulwa muna Nkand’a Nzambi. (2 Tim. 3:1-5) Muna lusansu lwawonso lwa wantu, o “Mfumu Yave” osonganga e dienga kw’akala ye akento ana bekumbundanga e vuvu, belemvokelanga nsiku miandi yo kunsakalela nze Mfumu au.—Tanga Nkunga 71:5.

9. Wantu akwa bavuluka muna Kizalu? Ekuma?

⁹ Vava Yave kafwasa wantu ambi muna Kizalu muna lumbu ya Noa, wantu akete kaka bavuluka. Avo yitu ya Noa moyo bakala muna kolo kiakina, yau mpe bafwa muna Kizalu. (Etu. 5:30) Kansi, lutangu lw’akala ana bavuluka muna Kizalu lwafwanana ye lw’akento. Noa, nkaz’andi, wan’andi tatu ye akazi au i bavuluka. Bavuluzwa kadi balemvokelanga Nzambi yo vanga luzolo lwandi. Wantu awonso bezinganga o unu mu wantu nana awaya batuka, ana basadiswa yo taninwa kwa Nzambi.—Etu. 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Ekuma Yave kasadisila yo tanina akento ana bakala y’akazi akwa kwikizi kuna nz’ankulu?

¹⁰ Vioka mvu miayingi, akento ana bakala ye akazi akwa kwikizi batambula mpe lusadisu ye lutaninu lwa Nzambi. Ke bayidimanga ko mu kuma kia mpil’a zingu kiau. Muna kuma kiaki, Yave wabasambula. (Yuda 16) Mosi mun’akento awaya i Sara. Vava kazayiswa vo kasisa e nzo andi yambote kuna Ure yo kwenda zingila muna saba, kayidima ko. Kansi, “walemvokela Abarayama, kakunyikila vo mfumu.” (1 Pet. 3:6) Badika mpe Rebeka ona wasambulwa kwa Yave yo kituka nkento ambote. Nkand’a Nzambi uvovanga vo Isaki “unzolele . . . ofiaulwisu muna mfw’a ngw’andi.” (Etu. 24:67) Mu lumbu yeto, nkangu a Yave una y’elau dia sala entwadi ye ulolo w’akento akwa kwikizi bena nze Sara yo Rebeka.

11. Aweyi akento wole Ayibere basongela unkabu?

¹¹ Vava Aneyisaele bakala muna ubundu kuna Ngipito, lutangu lwau lwawokelanga kaka. Muna kuma kiaki, Faro wakanikina vo wan’awonso amakala Ayibere bafwete vondwa vana vau vava bewutuka. Kansi, badika dina diavanga Sifera yo Puwa, Ayibere ana bakala ye kiyekwa kia wutisa akento. Wau vo Yave bavuminanga, kuna unkabu wawonso ke balemvokela nkanikinu a Faro ko wa vonda e nsedia. Kuna kwalanda, Yave wabasambula yo kubavana o wana.—Luv. 1:15-21.

12. Debora yo Yaele nkia diambu dia unkabu bavanga?

¹² Muna lumbu y’afundisi a Isaele, Nzambi wasola nkento mosi wakala ye nkumbu Debora mu kala ngunza. Wakasakesa Baraki wa mfundisi yo sadisa nkangu a Isaele mu vevoka vana moko ma mbeni zau. Wasakula vo ke Baraki ko otambula o nkembo wa sunda Anekenani. Kansi, Nzambi ovana Sisera wa mfumu a makesa ma esi Kenani “vana koko kwa nkento.” Ediadi diavangama vava Yaele wakala vo ke mwisi Isaele ko kavonda Sisera.—Afu. 4:4-9, 17-22.

13. Adieyi Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia Abingaile?

¹³ Badika mpe Abingaile wa nkento akwikizi ona wazinga muna tandu kia 11 Vitila Tandu Kieto. Nkwa umbakuzi kakala, kansi Nabale wa nkaz’andi nkwa ntim’ambâdi, kimpumbulu ye zowa dia  muntu. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Davidi ye wantu andi batanina mavwa ma Nabale mu fikolo. Kansi vava banlomba madia, “ubasawidi” yo lembi kubavana kana lekwa. Ediadi diafungisa kikilu Davidi makasi, wabaka e nzengo za vonda Nabale yo wantu andi. Vava Abingaile kawá wo, wabonga madia ye vinyu yo vana yo kwa Davidi yo wantu andi kimana kalembi bwa muna nkanu a menga. (1 Sam. 25:8-18) I bosi, Davidi wamvovesa vo: “Matondo kwa Yave wa Nzambi a Isaele ona utumini kwa mono o unu wawanana yame.” (1 Sam. 25:32) Vava Nabale kafwa, Davidi wasompa Abingaile.—1 Sam. 25:37-42.

14. Mu nkia salu bayivana o wan’amakento a Salumi? Aweyi akento bena vo Akristu bevangilanga diau dimosi o unu?

¹⁴ Akala ayingi ye akento yo wana bafwa vava esi Babele bafwasa Yerusaleme ye tempelo andi muna mvu wa 607 Vitila Tandu Kieto. E yaka ya mbanza yatungululwa muna mvu wa 455 Vitila Tandu Kieto, muna lutumu lwa Nekemiya. Akaka mun’awana basadisa mu tungulula eyaka i wan’amakento a Salumi wa nkuluntu a kati kwa zunga kia Yerusaleme. (Nek. 3:12) Wan’amakento awaya bayivananga muna salu yasakalala. Ediadi dikutusungamesanga akento ayingi bena vo Akristu ana bekuyivananga muna salu kia tunga fulu ya nsambila mu nza yawonso.

15. Nkia lau Nzambi kavana kwa Maria?

¹⁵ Kuna nz’ankulu, Yave wasambula akento ayingi muna kubavana malau mampwena muna salu kiandi. Mosi muna yau i mwenze Maria. Ekolo kakala nzitikil’a Yosefe, wayimita muna mwand’avelela. Ekuma Nzambi kansolela mu kala ngudi a Yesu? Ka lukatikisu ko vo i mu kuma kia fu yambote kakala yau, ina yavavwanga muna sansa mwan’andi walunga yavana kadi kituka mbuta. Ekwe lau kakala diau dia kituka ngudi a muntu osundidi o mfunu muna wantu awonso bazinga kala ova ntoto.—Mat. 1:18-25.

16. Aweyi Yesu kakadilanga ye akento? Yik’e nona.

¹⁶ Yesu wasonganga e ngemba kw’akento. Kasikil’owu, badika nkento mosi wavaikwanga menga mu mvu 12. Wafinama Yesu vana vakala ndonga yo simba mvwatu andi. Vana fulu kia kuntumba, kuna ngemba zawonso Yesu wavova vo: “E mwana, lukwikilu luaku luvulwizi; wenda yo luvuvamu, wakala mvimpi muna nsongo aku.”—Maku 5:25-34.

17. Nkia diambu diavangama muna lumbu kia Pentikosti ya mvu a 33 wa Tandu Kieto?

¹⁷ Akaka mun’akento ana bakala alongoki a Yesu, bansadilanga kumosi ye ntumwa zandi. (Luka 8:1-3) Kina kia Pentikosti ya mvu a 33 wa Tandu Kieto, tezo kia 120 m’akala ye akento batambula mwand’a Nzambi muna mpila yasivi. (Tanga Mavangu 2:1-4.) Vitila mvu miayingi, Yave wavova vo: “Bungula mbungula mwand’ame muna nitu yawonso; o wan’eno amakala y’amakento besakula, . . . Muna ntaudi zamakala y’ezi zamakento . . . mbungula mwand’ame.” (Yoe. 2:28, 29) E sivi diavangama muna lumbu kia Pentikosti i ziku kisonganga vo Yave wasonga e dienga kw’akala ye akento ana bakituka “Isaele a Nzambi.” (Ngal. 3:28; 6:15, 16) Akaka mun’akento akwikizi basamunanga e nsangu zambote muna tandu kiantete, i wana yá a Filipo wa nteleki.—Mav. 21:8, 9.

18, 19. (a) Nkia lau kevananga Yave kwa akala ye akento? (b) Aweyi ntozi a nkunga kayikila akento ana besamunanga e nsangu zambote?

¹⁸ Muna kolo kia mvu wa 1875, vakala ye akala ye akento bayangalelanga e nsambil’aludi. Yau bavita awana besamunanga e nsangu za Yesu o unu yo lungisa ungunza wa Yesu vo: “E nsangu zazi zambote za kintinu zisamunwa muna nza yawonso, muna umbangi kwa zula yawonso; i bosi iluak’e mbaninu.”—Mat. 24:14.

¹⁹ E buka kiakete kia Alongoki a Bibila kiawokela yo lwaka tezo kia 8.000.000 ma Mbangi za Yave o unu. Vioka 11.000.000 ma wantu balungananga yeto muna Luyindulu lwa lufwa lwa Yesu. Muna nsi zayingi, ayingi mun’awana bakala muna Luyindulu akento. Vena mpe ye vioka 1.000.000 dia mpangi bena muna salu kia ntangwa ke ntangwa mu nz’amvimba. Ayingi muna yau akento. Nzambi ovananga akento akwikizi elau dia kunsunzula. Ediadi dilungisanga ungunza wa ntozi a nkunga oku vo: “O Mfumu ovene e diambu, akento batelekele dio, vu kiayingi.”—Nku. 68:11.

20. Nkia malongi mambote tulenda badika muna nsambila ya esi nzo yovo muna longi dia yeto kibeni?

²⁰ Ke dilendakana ko dia vovela akento awonso akwa kwikizi beyikwanga muna Bibila. Kansi, tulenda longoka mu kuma kiau muna Diambu dia Nzambi ye muna malongi mevaikiswanga muna nkanda mieto. Kasikil’owu, tulenda badika e kwikizi kia Rutu. (Rutu 1:16, 17) O tanga nkanda uyikilwanga muna nkumbu a Esete wa Ntinu ankento ye malongi makaka mevovelanga Esete, dilenda kumika lukwikilu lweto. Tulenda vwa nluta muna badikanga malongi mama muna fuku wa Nsambil’eto ya Esi Nzo. Avo yeto mosi kaka tuzinganga, tulenda badika malongi mama muna longi dia yeto kibeni.

21. Aweyi akento akwa kwikizi besongelanga kwikizi kiau kwa Yave muna ntangw’a mpasi?

²¹ Ka lukatikisu ko vo Yave osambulanga e salu kia umbangi ki’akento akwikizi yo kubasadisa muna ntangw’a mpasi. Kasikil’owu, muna lusadisu lwandi, akento ana bavuminanga Nzambi basikila ye kwikizi muna luyalu lwa Hitler ye muna luyalu lwa comunismo vava ayingi muna yau bamweswanga mpasi, akaka nkutu bavondwa mu kuma kia lemvokela Nzambi. (Mav. 5:29) Nze muna tandu yavioka, o unu mpe mpangi zeto z’akento ye akwau minkwikizi betambulwilanga Nzambi kakala Mfumu au. Kieleka, nze Aneyisaele kuna nz’ankulu, Yave okubasimbanga muna moko yo kubavovesa vo: ‘Ke numoni wonga ko; ikunusadisa.’—Yes. 41:10-13.

22. Nkia nsambu tuvingilanga kuna sentu?

²² Ke kolo ko, akala ye akento ana bevuminanga Nzambi bekitula ntoto se paradiso yo sadisa ulolo wa wantu ana befuluka mu zaya makani ma Yave. Ekolo tuvingilanga e ntangwa yayi, yambula yeto awonso twayanglelanga lau tuna diau dia sadila Yave “kumosi.”—Sef. 3:9.