1. Adieyi bevanganga e mfumu za mabundu za Katolika ye Protestante muna ntangw’a vita?

 NGA Nzambi ozolanga vo Akristu bendanga mu vita yo vonda wantu a nsi zakaka? Muna mvu 100 miviokele kala, ndonga mun’awana bekiyikilanga vo Akristu bevondaziananga muna vita. Esi Katolika bevondanga akwau esi Katolika, esi Protestante mpe bevondaziananga. E mfumu za dibundu dia Katolika ye Protestante besambulanga nkutu masoladi ye nkele. Muna kolo kia Vit’Anzole ya Nz’Amvimba, e diambu diadi diavangamanga nkumbu miayingi vana vena wantu ana bakiyikilanga vo Akristu.

2, 3. Adieyi Mbangi za Yave bavanga muna kolo kia vit’anzole ya nz’amvimba ye muna vita zakaka zalanda? Ekuma?

² Adieyi Mbangi za Yave bavanga muna kolo kia Vit’Anzole ya Nz’Amvimba? Bayivambula ye nza. Ke bayisia mu vit’a zula ko. Ekuma? E kuma kadi bazola lemvokela malongi ma Yesu yo tanginina e mpila kazolelanga akaka. Yesu wavova vo: “Muna wau i bezayil’o wantu awonso vo nu alongoki ame, ovo nzolani nuna yau.” (Yoane 13:35) Mbangi za Yave basungamena mpe nkanikinu una muna mvovo mia Paulu  kwa esi Korinto yo sadila nkanikinu wau muna diambu diababwila.—Tanga 2 Korinto 10:3, 4.

³ Akristu akieleka beyambulanga vo e Diambu dia Nzambi diabafila mu zaya swaswanesa edi diambote y’edi diambi. Muna kuma kiaki, e ntona zau ke zikubafilanga ko mu kwenda mu vita yovo nwana. Wau vo e Mbangi za Yave bevavanga zingila nze Akristu akieleka, ayingi muna yau bebangikwanga. Aleke ye ambuta, akala ye akento, bemweswanga mpasi muna pelezo yo sadiswa salu yangolo. Muna vit’anzole ya nz’amvimba vava Hitler kayalanga Alemanha, akaka nkutu bevondwa. Muna kolo kiaki kiawonso kia lubangamu muna nsi za Mputu, Mbangi za Yave ke bavilakana mbebe au ko ya samuna nsangu zambote za Kintinu kia Yave. Bakwamanana sila umbangi konso ntangwa bakalanga y’elau, kana nkutu vava basiwanga mu pelezo yo sadiswa salu yangolo ye vava banatwanga muna kinkole. * Vioka mvu miayingi, muna mvu wa 1994, Mbangi za Yave ke bayisia mu vita ko ina yanwanwa kuna Ruanda yavonda wantu ayingi. Ke bayisia mpe muna vita yakala kuna nsi ya Iugoslávia ko.

4. Adieyi wantu bevovanga vava bemonanga vo Mbangi za Yave ke bekuyisianga mu mambu ma nza ko?

⁴ Wau vo Mbangi za Yave bekuyivaulanga ye nza muna ntangw’a vita, wantu ayingi mu nza bevovanga vo Mbangi za Yave bezolanga kikilu Nzambi ye mfinangani zau, yau i Akristu akieleka. Ayeyi i kuma yakaka ikwikidisanga wantu vo Mbangi za Yave i Akristu akieleka?

5. Nkia nsobani bafwana vanga alongoki a Yesu?

⁵ Yesu watoma songa kwa wantu vo e salu kia samuna nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi, i salu kisundidi o mfunu ova nza. Vava kayantika uselo wandi, ke vavioka kolo ko wasola alongoki 12 mu yantika e salu kiaki kia samuna nsangu zambote, eki kiadi salwa mu nza yawonso. I bosi, Yesu wakubika diaka 70  lw’alongoki. (Luka 6:13; 10:1) Yesu walonga alongoki andi una balenda kadila alongi ambote. Entete wabazayisa vo balonga akwau Ayuda, kansi kuna kwalanda wabavovesa vo bayantika samuna e nsangu zambote kwa wantu a zula yakaka. Kuna kw’alongoki bakala vo Ayuda, o samuna e nsangu zambote kwa wantu bakala vo ke Ayuda ko, nsobani yampwena kikilu yakala.—Mavangu 1:8.

6. Adieyi dia sadisa Petelo mu kabakula vo Nzambi ke badikilanga zula kimosi ko vo kisundidi kiakaka?

⁶ O muntu antete walembi zengwa wakituka Nkristu i Koneleo ona wakala vo ke Nyuda ko. Yave watuma Petelo mu kwenda sila umbangi kwa Koneleo kuna nzo andi. I bosi, Petelo wabakula vo Nzambi ke badikilanga zula kimosi ko vo kisundidi kiakaka. Nzambi wazola vo wantu a zula bawá e ludi yo tambulwila kio. Muna kuma kiaki, Petelo wakanikina vo Koneleo y’esi nzo andi bavubwa. (Mavangu 10:9-48) Tuka muna lumbu kiakina, Petelo ye alongoki akaka a Yesu bayantika samuna e nsangu zambote kwa wantu a zula yawonso.

7, 8. Adieyi Mbangi za Yave bevanganga mu sadisa wantu mu wá e nsangu zambote? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lwa longi.)

⁷ Omu lumbu yeto, awana bevitang’o ntu muna nkubik’a Yave, kuna vema kwawonso beyikamanga yo kubika e salu kia samuna yo longa nsangu zambote mu nza yawonso. Owau tezo kia mafuku nana (8 milhões) ma Mbangi za Yave bena mu nza yawonso. Kuna vema kwawonso besamunanga nsangu zambote mu ndinga vioka 600. O lutangu lwalu luakinu wokela. Besilanga umbangi mu nzo ke nzo ye muna nzila. Muna salu kiau kia umbangi, ezak’e ntangwa besadilanga meza ye tandabala kiasiwa mapine mu songa nkanda mu ndinga zayingi. Wantu batomene zaya Mbangi za Yave kadi yau kaka besilanga umbangi mu mpila zazi.

⁸ E nkubika a Yave ilonganga vioka 2.900 dia mpangi z’akala ye z’akento mu sekola Bibila ye nkanda misasilanga Bibila. E nkanda miami misekolwanga kana nkutu muna ndinga zina ke zitomene zayakana ko. Kasikil’owu, Mbangi za Yave kuna Espanha owau besekolanga nkanda misasilanga Bibila mu ndinga Catalão. Muna mvu miavioka, wantu ayingi bayantika sadila e Catalão muna mbanz’a Valência ye Alicante, kuna ilhas Baleares ye muna nsi ya Andorra. O unu, vena ye ulolo wa watu bevovanga e ndinga ya Catalão. Mu kuma kia salu kia sekola besalanga Mbangi za Yave, o wantu bevovanga e nding’a Catalão bena ye nkanda ye nkutakani muna ndinga isimbanga ntima miau.

9, 10. Nkia nona isonganga vo e nkubik’a Yave izolanga vo wantu awonso balongoka e ludi?

⁹ E salu kiaki kia sekola e nkanda misasilanga Bibila yo longa wantu muna ndinga zau, kisalwanga mu nza yawonso. Kasikil’owu, kuna México wantu ayingi bevovanga ndinga Espanhol, kansi wantu ayingi ndinga zakaka bevovanga muna nzo zau vava besansukanga. Imosi muna ndinga zazi i Maya. E buka kisekolanga e ndinga Maya kiafilwa muna zunga kivovwanga e ndinga yayi. Wau vo asekodi bewanga yo vova e Maya lumbu yawonso, e nkanda misekolwanga mu mpila ina milenda toma bakulwilwa kwa nkangu a Maya. E nona kiakaka i kia nsi a Nepal. Tezo kia 120 ma ndinga zivovwanga kuna nsi yayi. Vioka mafuku 29 ma wantu bezingilanga kuna Nepal. Vioka mafuku  10 ma wantu bevovanga e nding’a Nepal nze nding’au ya kingutukila, akaka bevovanga e ndinga yayi nze nding’au yanzole. E mpangi zeto besekolanga nkanda misasilanga Nkand’a Nzambi muna nding’a Nepal.

¹⁰ E salu kia nsekola kisalwanga o unu mu ndinga zayingi, kisonganga vo e nkubik’a Yave itoma zitisanga e mbebe au ya samuna e nsangu zambote mu nza yawonso. Mbangi za Yave bekayanesanga ulolo wa yinkanda-nkanda, yinkanda, Eyingidilu ye Despertai! kansi ke betekanga mio ko. Mbangi za Yave beyikamanga e salu kiaki muna tukau twau twa mvevo. Belemvokelanga luludiku lwa Yesu vo: “Ngovo nutambwidi, nuvan’e ngovo.”—Matai 10:8.

11, 12. Wau vo tulonganga yo samuna e nsangu zambote mu nza yawonso, adieyi wantu ayingi bevovanga?

¹¹ Mbangi za Yave bena ye ziku vo mu ludi bena. Muna kuma kiaki, bevanganga mawonso mu longa wantu a zula yawonso ye fu ya kisi nsi yaswaswana. Mbangi za Yave zayingi bevevolanga zingu kiau, belongokanga ndinga yakaka yo kulukilwa e fu ya nsi zakaka. Wau vo tulonganga yo samuna e nsangu zambote mu nza yawonso, wantu ayingi bevovanga vo Mbangi za Yave i alandi akieleka a Yesu Kristu.

¹² Mbangi za Yave bevanganga mawonso mama kadi bena ye ziku vo basolola e ludi. Kansi, adieyi dikwikidisanga mpangi zeto vo mu ludi bena?—Tanga Roma 14:17, 18.

13. Adieyi Mbangi za Yave bevanganga kimana e nkubik’au yakala yavelela?

¹³ E mpangi zeto kuma yaswaswana beyikanga ikubakwikidisanga vo mu ludi bena. Mpangi mosi ayakala osadilanga Yave se mvu miayingi wavova vo: “Ngolo zivangwanga kimana nkubik’a Yave yakwamanana kala yavelela yo kondwa safu, ke betalanga ndose ko ya ndiona ofwete vewa longi yovo tumbu.” Adieyi disadisanga nkangu a Yave mu lungisa diambu diadi? Konso muntu mu yau ovanganga ngolo za lemvokela nkanikinu mia Nzambi yo tanginina Yesu ye alongoki andi. Akete kaka muna  Mbangi za Yave ke belandanga nkanikinu a Nzambi ko muna edi diambi ye diambote. Muna kuma kiaki, bevaikiswanga muna nkutakani. Ayingi muna Mbangi za Yave bezingilanga mu mpila yavelela vana meso ma Yave. Entete ayingi bavanganga mambu ke mayangidikanga Nzambi ko, kansi basoba. Owau belemvokelanga nkanikinu mia Nzambi.—Tanga 1 Korinto 6:9-11.

14. Nkia nsobani bevanganga akaka vava bevaikiswanga mu nkutakani? Nkia nluta ditwasanga?

¹⁴ Nkand’a Nzambi ukanikinanga Akristu mu vaikisa muna nkutakani awana ke belemvokelanga Nzambi ko. Diakiese mu zaya vo ayingi bevilukanga ntima yo vutuka muna nkutakani. (Tanga 2 Korinto 2:6-8.) Wau vo Mbangi za Yave besadilanga Diambu dia Nzambi nze mfidi au muna fu yau, e nkutakani zikwamanananga kala zavelela. Ediadi dikubakwikidisanga vo e nkubik’au i yau ketondanga Nzambi. Kana una vo mabundu mayingi beyambulanga vo minkwikizi miau bavanga konso dina bazolele, Mbangi za Yave bezingilanga mun’owu wa nkanikinu mia Yave. Ediadi dikwikidisanga wantu ayingi vo Mbangi za Yave ludi bena kiau.

15. Adieyi dikwikidisanga mpangi mosi vo mu ludi kena?

¹⁵ Ekuma Mbangi za Yave zakaka bekwikidilanga vo mu ludi bena? Mpangi mosi ayakala una ye mvu 54 osadilanga Yave tuka muna kileke, wavova vo mambu tatu yovo malunzi mesimbanga lukwikilu lwandi: (1) Nzambi una, (2) Bibila kwa Nzambi kiatuka ye (3) Mbangi za Yave i bevanganga luzolo lwa Nzambi o unu ova ntoto. Wavova vo: “Nze una ilongokanga tuka kolo, ivavanga fimpa malunzi mama yo kiyuvula kana vo matoma sikila kikilu mena. E ziku muna konso lunzi kiwokelanga ekolo mvu miviokanga, kikumikanga lukwikilu lwame yo kunkwikidisa vo mu ludi twina.”

16. Ekuma mpangi mosi ankento kekwikidilanga vo mu ludi kena?

¹⁶ Mpangi mosi ankento osadilanga kuna vula dia sina dia Mbangi za Yave kuna Nova York wavova dina diankwikidisa vo mu ludi kena. Wavova vo nkubik’a Yave kaka izayisanga nkumbu a Yave kw’akaka, eyi yasonama muna Bibila mu tezo kia nkumbu 7.000. Okasakeswanga mpe muna sono kia, 2 Tusansu 16:9, kivovanga vo: “O meso ma Yave mekwendanga ya kuku ya kuna ova nza yawonso kakumama muna diambu di’awana bena yo ntim’asikila oku kena.” Wavova vo: “E ludi kikunsonganga una ndenda kadila ye ntim’asikila kimana Yave kansonga nkum’andi. E ngwizani ame yo Yave i diambu disundidi o mfunu kwa mono. Iyangalelanga dina Yesu kavanga muna kutulonga e ludi mu kuma kia Nzambi eki kikunkumikanga.”

17. Adieyi diakwikidisa mpangi mosi kakwikilanga mu Nzambi ko vo wasolola e ludi?

 ¹⁷ Mpangi mosi ayakala ona kakwikilanga mu Nzambi ko wavova vo: “O nsema wankwikidisa vo Nzambi ozolele vo wantu bakala ye zingu kiakiese. Muna kuma kiaki, ke yambula ko vo e mpasi zakwamanana yakwele mvu. Ekolo wantu a nza ke bevuminanga diaka Nzambi ko, nkangu a Yave benungunukanga muna lukwikilu, vema yo zola. Mwand’a Yave kaka ulenda vanga masivi mama mu lumbu yeto.”—Tanga 1 Petelo 4:1-4.

18. Ekuma mpangi zole bekwikidilanga vo mu ludi bena? Aweyi omonanga mu kuma kia mambu mama?

¹⁸ Mpangi wakaka una mu ludi se mvu miayingi wayika dina dikunkwikidisanga vo mu ludi kena. Wavova vo: “Mana ilongokanga tuka kolo, mekunkwikidisanga vo Mbangi za Yave ngolo bevanganga mu landa e mbandu ya Akristu a tandu kiantete. Imonanga kintwadi kia Mbangi za Yave vava ikwendanga mu nsi zakaka. E ludi kia Diambu dia Nzambi kikumpananga kiese.” Mpangi mosi una ye mvu 60 wavova vo Mbangi za Yave besonganga kikilu lukwikilu kwa Yesu. Wavova vo: “Tulongokanga ye sungididi kiawonso oma ma zingu ye salu kia Yesu yo yangalela e mbandu andi. Tuvanganga nsobani muna zingu kieto kimana twafinama Nzambi muna Yesu Kristu. Tuzeye wo vo e kimenga kia lukûlu kia Yesu i kiau kaka kivuluza wantu. Tuzeye wo mpe vo wafulwa muna mafwa. Tuna ye kimbangi kia wantu bamona Yesu vava kafuluka.”—Tanga 1 Korinto 15:3-8.

19, 20. (a) Nkia mbebe kayika o Paulu muna nkand’andi kwa nkutakani a Roma? (b) Nkia diambu bafwete vanga e selo yawonso ya Yave?

¹⁹ Akristu akieleka bezolanga kikilu wantu akaka. Ekiaki i kuma tufwete zayisilanga akaka e ludi tulongokanga. Paulu wazayisa esi nkutakani a Roma vo alandi akieleka a Yesu mbebe bena yau ya samuna nsangu zambote. Wasoneka vo: “Ovo otambulwil’omo nu’aku vo Yesu i Mfumu, yo kwikil’omo ntim’aku ovo Nzambi wamfula muna mafwa, ovuluzwa: kadi muna ntima i mukwikidilw’e nkwikil’a ndungidi; muna nua mpe i mutambulwidil’e ntambulwil’a luvuluku.”—Roma 10:9, 10.

²⁰ Mbangi za Yave bena ye ziku vo mu ludi bena ye bazeye wo vo lau diampwena bena diau dia longa akaka e nsangu zambote za Kintinu kia Nzambi. Muna kuma kiaki, yambula diakala se kani diaku dia longa akaka e Diambu dia Nzambi yo kubasonga muna mpil’a zingu kiaku vo una ye ziku vo mu ludi una.