1. Aweyi wantu ayingi bemonanga mu kuma kia ina bena yau?

 NGA wawá kala muntu wavova vo: “Olenda zaya kaka o mfunu wa lekwa avo kuna kiau diaka ko”? Nanga ngeye mpe wamona wo kala. Kasikil’owu, o muntu wasanswa kwa yitu bena yo mavwa mayingi, olenda vwa lekwa yawonso lembi vanga e ngolo. Ediadi dilenda fila nleke mu lembi bakula e diambu disundidi o mfunu muna zingu.

2, 3. (a) Nkia ngindu bafwete venga aleke Akristu? (b) Nki kilenda kutusadisa mu yangalela ina tuna yau?

² Avo u nleke, adieyi disundidi o mfunu kwa ngeye? Aleke ayingi mu nza o unu, betoma zitisanga mavwa ke mu yikundi yau ko. Balenda kala ye tima dia solola salu kiambote, nzo yambote yovo komputadore ye telefone za ntalu ye makaka mpe. Avo bakivene emvimba mu vava e lekwa yayi muna zingu kiau, ediadi dikubafila mu lembi bakula diambu disundidi o mfunu, i sia vo, ngwizani au yo Nzambi. Avo kwa mase m’Akristu wasanswa, zaya wo vo lukau lwamfunu lwa mwanda watambula. (Matai 5:3)  O lembi songa luyangalalu muna vwa diaku dia mwanda, dilenda kutwasila mfwilu miayingi muna zingu kiaku kiawonso.

³ Kansi, olenda venga e mfwilu miami. Tubadika yaka nona ya Nkand’a Nzambi ikusadisa mu yangalela vwa diaku dia mwanda. E nona yayi ke isadisa kaka aleke ko, kansi isadisa yeto awonso mu zaya o mfunu wa lekwa ina Yave kekutuvananga.

4. E sono kia 1 Samuele 8:​1-5 aweyi kiyikilanga wan’a Samuele?

⁴ O wantu akaka beyikwanga muna Nkand’a Nzambi batambula vwa dia mwanda kansi ke bayangalela dio ko. Samuele wa ngunza wayantika sadila Yave vava kakala kindende ye wakwamanana songa kwikizi kwa Yandi. (1 Samuele 12:1-5) Samuele wasonga mbandu ambote, kansi wan’andi, Yoele yo Abiya ke bantanginina ko. Bakituka wantu ambi.—Tanga 1 Samuele 8:1-5.

5, 6. Adieyi diabwila wan’a Yosiya yo ntekelo andi?

⁵ Diau dimosi mpe bavanga wan’a Yosiya wa Ntinu. Yosiya, ntinu akwikizi kakala ona wazolanga Yave yo kunsambila. Vava nkand’a Nsiku a Nzambi wasololwa yo tangwa, Yosiya walemvokela luludiku lwa Yave. Wafwasa e nsambil’a teke ye mavangu ma mpandu muna nsi, wawondelela nkangu balemvokela Yave. (2 Ntinu 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Ekw’e vwa dia ntalu dia mwanda batambula wan’andi! Kansi, vava ntatu muna wan’andi ye mosi muna atekelo andi bakituka se atinu, ke mosi ko muna yau wayangalela vwa katambula.

⁶ Vava Yoakazi wa mwan’a Yosiya kakituka se ntinu, “owu wambi kavanga muna meso ma Yave.” Ngonde tatu kaka kayala, Faro wansia mu pelezo. Kuna kwalanda, wafwa nze mbakami ku fulu kiakala vala ye nsi andi. (2 Ntinu 23:31-34) I bosi, Yoyakime wa mpangi andi wayala mu mvu 11. Yandi mpe kayangalela ko e vwa katambula kwa s’andi. Muntu ambi kikilu kakala, Yeremiya wavova mu kuma kiandi vo: “Nzikw’ebuluku kezikwa.” (Yeremiya 22:17-19) Sedekiya wa mwan’a Yosiya ye Yoyakine wa ntekelo andi, wantu ambi mpe bakala, ke balanda mbandu akwikizi ya Yosiya ko.—2 Ntinu 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Aweyi Solomo kavidisila e vwa diandi dia mwanda? (b) Adieyi tulenda longoka muna nona ya Nkand’a Nzambi y’awana bavidisa e vwa diau dia mwanda?

 ⁷ Solomo wa Ntinu walongoka kwa Davidi wa s’andi una kalenda sadila Yave. Kansi, kuna kwalanda kasonga luyangalalu ko muna vwa diandi dia mwanda. “O Solomo vava kanunuvini, akazi andi bamvilwidi o ntima, kalanda nzambi zakaka: o ntim’andi ke wasikila yo Yave wa Nzambi andi ko, e nsikila wasikil’o ntim’a Davidi w’es’andi.” (1 Ntinu 11:4) Muna kuma kiaki, Solomo wavidisa edienga dia Yave.

⁸ Wantu awaya yau awonso bakala ye lau dia zaya Yave yo vanga edi diansongi. Diankenda kikilu vo bavidisa elau diau. Kansi, ke aleke awonso ko bavidisa e vwa diau dia mwanda. Owau, tubadika yaka nona ya aleke ana tulenda tanginina.

9. Aweyi wan’a Noa basongela mbandu ambote? (Tala e fwaniswa kuna lubantiku.)

⁹ O wan’a Noa mbandu ambote basisa. Bakala ye lau dia sadisa Noa mu tunga e nzaza muna vuluza wantu. Bazaya wo vo o lemvokela Yave mfunu kwakala ye bakota muna nzaza vitila kizalu kiayantika. (Etuku 7:1, 7) Nkia nluta babaka? E sono kia Etuku 7:3 kivovanga vo bakotesa e bulu muna nzaza muna ‘zingisa mbongo va nza yawonso.’ O wantu mpe bavuluzwa. Wau vo wan’a Noa bayangalela e vwa diau, bakala ye lau dia vuluza e kanda dia wantu yo sadisa mu vutulwisa e nsambil’a ludi ova ntoto.—Etuku 8:20; 9:18, 19.

10. Aweyi matoko yá m’Ayibere basongela luyangalalu muna vwa diau dia mwanda vava bakala kuna Babele?

¹⁰ Vioka mvu miayingi, matoko yá m’Ayibere ke bazola landa mpil’a zingu kia esi Babele ko. Kananiya, Misaele, Azareya yo Daniele banatwa muna kinkole kuna Babele muna mvu wa 617 vitila tandu kia Kristu. Miote bakala ye akwa ngangu, badi kala ye zingu kiasikila kuna Babele. Kansi, ke bavilakana ko e mpil’a wantu bakala ye mana balongoka. Muna kuma kiaki, Yave wabasambula kikilu.​—Tanga Daniele 1:8, 11-15, 20.

11. Aweyi akaka babakila nluta muna vwa dia mwanda dia Yesu?

¹¹ Yesu una se mbandu isundidi, kadi wasonga luyangalalu muna vwa diandi dia mwanda. Wazolanga kikilu mana kalongwa kwa S’andi. Tulenda bakula diambu diadi vava kavova vo: “Wauna yalongwa kaka kwa Se, i nsamuna mama.” (Yoane 8:28) Wasamunanga kw’akaka mana kalongoka kimana oyau mpe babaka e nluta. Wavova vo: “Nkwend’asamwin’e nsangu zambote za kintinu kia Nzambi: e kuma i ntuminu diodio.” (Luka 4:18, 43) O wantu a nza ke bezayanga mfunu a ludi ko  mu kuma kia Nzambi. Ekiaki i kuma Yesu kalukisila alongoki andi vo balembi kala “a nza.”—Yoane 15:19.

12. (a) E sono kia 2 Timoteo 3:14-17 aweyi kilenda sadilwa mu kuma kia aleke ayingi o unu? (b) Nkia yuvu aleke Akristu bafwete kiyuvula?

¹² Avo mase maku Yave besadilanga, vwa dia mwanda watambula. Dina Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia Timoteo dilenda sadilwa mpe mu kuma kiaku. (Tanga 2 Timoteo 3:14-17.) Mase maku balonga oma ma Yave ye una olenda kunyangidikila. Nanga bayantika kulonga vava wakala nsedia. Ediadi diasadisa mu kala ye “ngangu yamuna luvuluku muna lukwikilu luna muna Kristu Yesu” yo ‘toma kubama’ muna sadila Nzambi. Nga oyangalelanga kikilu e vwa diaku? Ukiyuvula: ‘Aweyi imonanga mu kuma kia selo yayingi ya Yave ana basonga kwikizi vitila mono? Nga iyangalalanga wau vo i Mbangi a Yave? Aweyi imonanga wau vo i mosi vana vena nkangu uzayakene kwa Nzambi? Nga ibadikilanga dio se lau diampwena?’

13, 14. Awana basanswa kwa mase m’Akristu adieyi bevukumunwanga mu vanga? Ekuma dinina dia uzowa? Yika e nona.

¹³ Aleke akaka ana basanswa kwa mase m’Akristu ke bebakulanga mfunu a ludi ko ye ke bazeye ko una nza yayi ya Satana inina yambi. Akaka bevukumunwanga mu vava zaya una wina e zingu kia nza. Kansi, nga olenda kwenda kuna ntwal’a kalu dikangalanga mu zaya kana vo dilenda kudiata yovo kuvonda? O vanga wo dia uzowa. Muna kuma kiaki, ke dina mfunu ko mu  teza mambu mambi ma nza yayi muna bakula e mpasi malenda kututwasila.​—1 Petelo 4:4.

¹⁴ Gener, nleke mosi kuna Asia, wasanswa kwa mase m’Akristu. Wavubwa vava kakala ye kimbuta kia mvu 12. Kansi, vava kakala nleke, wavukumunwa mu vava zaya una wina e zingu kia nza ye vuvu kia sia vo ovevoka. Gener wayantika vuna mase mandi yo kubaswekela e mbumba. Vava kakala ye kimbuta kia mvu 15 wayantika vanga mambu mambi mana akundi andi bavanganga nze kolwa malavu yo sadila mvovo mia malevo. Wavutukanga ku nzo muna dingi-dingi vava kafokolanga vanga e nsaka za nsoki muna komputadore. Kuna kwalanda, wabakula vo mambu mama ke mantwasilanga kiese ko, e zingu kiandi ke kiakala ye nsasa ko. Owau, wavutuka muna ludi. Wavova vo, ezak’e ntangwa e nza ivavanga kumvukumuna, kansi o vwa nsambu za Yave i diambu disundidi o mfunu kwa yandi.

15. Adieyi tufwete yindulanga yeto awonso kiakala vo kwa mase m’Akristu twasanswa yovo ve?

¹⁵ Kana nkutu vo mase maku ke bena mu ludi ko, yindula lau diampwena una diau dia zaya yo sadila Mvangi eto! Vana vena ulolo wa wantu bezingilanga ova nza, Yave wayisengomona kwa ngeye. Ekwe lau diampwena una diau! (Yoane 6:44, 45) Kiala vo kwa mase meto twalongokela e ludi yovo ve, tulenda kala ye kiese kia zaya kio. (Tanga 1 Korinto 2:12.) Gener wavova vo: “Omono i nani yazayakana kwa Yave wa Mfumu a nsema?” (Nkunga 8:4) Mpangi mosi ankento wavova vo: “Alongoki bekuyisananga wau vo bazayakene kwa alongi au. Ekwe lau diampwena tuvwidi dia zayakana kwa Yave wa Nlongi Anene!”

16. Nkia nzengo zambote balenda baka aleke Akristu?

¹⁶ Yindulanga e vwa diaku dia mwanda, kitula dio se kani diaku dia sadila Yave. Tanginina e mbandu ambote ya  selo yakwikizi kuna nz’ankulu. Kukadi nze aleke a nza ko ana befwasanga e zingu kiau ye ke bena ye vuvu kia kusentu ko.—2 Korinto 4:3, 4.

17-19. Ekuma dinina diangangu mu kala waswaswana ye nza?

¹⁷ Dialudi vo, ke ntangwa zawonso ko dikalanga diasazu mu kala waswaswana ye nza. Kansi, i diambu diangangu olenda vanga. Yindula muntu una muna nkula wa nsaka za Olímpico. Muna fokola e nkula wau kafwete kala waswaswana ye akaka. Kafwete venga mambu mayingi malenda yiya e ntangwa ye sungididi kiandi. Kafwete kala ye tima dia kala waswaswana. Muna mpila yayi, otoma longoka yo lungisa e kani diandi.

¹⁸ Wantu ayingi mu nza, ke betoma yindulanga ko una mavangu mau malenda kubatwasila e mfwilu. Kansi selo ya Yave bazeye ziku kia diambu diadi. Avo tukala twaswaswana ye nza, tuvenga fu nze zumba eyi ilenda fwasa e ngwizani eto yo Yave yo ‘simb’o moyo wina vo moyo kikilu.’ (1 Timoteo 6:19) Mpangi ankento tuyikidi kala, wavova vo: “Avo otatididi mana okwikilanga, kuna mfoko a lumbu okala ye kiese. O songa vo una yo nkuma wafwana mu lembi vukumunwa kwa nza ya Satana. Vana ntandu, dikala nze ngeye omonanga Yave wa Nzambi okuyisananga yo yangalala mu kuma kiaku. I wau omona mu kuma kia kala waswaswana ye nza.”

¹⁹ Kufwasi zingu kiaku ko muna yindula kaka mana olenda vwa owau. (Kimpovi 9:2, 10) Ozeye e kuma twinina ova ntoto ye una ye lau dia zinga yakwele mvu. Ediadi dikusadisanga mu baka nzengo zambote yo venga ‘kangadila nze una bekangadilanga azula.’ E zingu kiaku kina ye nsasa.—Efeso 4:17; Malaki 3:18.

20, 21. Avo tubakidi nzengo zambote, aweyi ukala e zingu kieto kuna sentu? Kansi adieyi Yave kevavanga kwa yeto?

²⁰ Avo tubaka nzengo zambote, tukala ye zingu kiakiese owau yo zinga yakwele mvu muna nz’ampa ya Nzambi. Yave okusambula lutila nkutu una olenda yindula. (Matai 5:5; 19:29; 25:34) Kuna diak’e sambu, e nsambu zazi ke zivewa kwa wantu awonso ko. Yave ovavanga vo twanlemvokela. (Tanga 1 Yoane 5:3, 4.) Kansi e ngolo tuvanganga mu sadila Yave ye kwikizi kiawonso, nluta zikututwasila.

²¹ Yamu wau, Yave mayingi katuvene kala. Tuna yo zayi wakieleka wa Diambu diandi, tuzeye e ludi mu kuma kiandi ye makani mandi. Wau vo tu Mbangi za Yave, tuvwidi e lau dia yikilwa muna nkumbu andi. Nzambi okutusianga nsilu vo okala yeto muna kutusadisa. (Nkunga 118:7) Yambula yeto awonso, kiakala aleke yovo mbuta, twayangalelanga e vwa dieto dia mwanda yo vana Yave “nkembo yakwele mvu.”—Roma 11:33-36; Nkunga 33:12.