MU NGONDE ya Malusu ya mvu wa 1930 yawutuka kuna vata dia Namkumba, Malaui, mase mame selo yakwikizi ya Nzambi bakala. Muna mvu wa 1942 yayekola zingu kiame kwa Yave yo vubwa muna umosi muna nkoko mieto miambote. Se vioka 70 lwa mvu, ivavanga vanga dina ntumwa Paulu kakasakesa Timoteo kavanga, ‘Samuna e diambu; kwamanana dio samuna muna ntangw’ambote ye muna ntangw’ampasi.’—2 Timoteo 4:2.

Muna mvu wa 1948, mpangi Nathan H. Knorr yo Milton G. Henschel bakingula nsi ya Malaui, e nkingula yayi yankasakesa mu sadila Yave muna salu kia ntangwa ke ntangwa. Kuna kwalanda, yazayana yo Lidasi, mpangi ankento anzolwa ona wakala ye kani dia sadila Yave mu salu kia ntangwa ke ntangwa nze mono. Mu mvu wa 1950 twakazala, i bosi yamuna mvu wa 1953 twawuta wana wole. Kana una vo mbebe yayingi twakala yau muna nzo, twabaka nzengo vo mono yakota mu salu kia kimviti a nzila a ngonde ke ngonde. Vioka mvu miole, yavewa lau dia kituka se mviti a nzil’a espesiale.

Ke vavioka kolo ko, yakituka se nkengi a zunga yo yantika kingula nkutakani. Wau vo Lidasi watoma kungikamanga, yalendanga lungisa e nsatu za esi nzo ame yo kwamanana muna salu kia ntangwa ke ntangwa. * Kansi, yeto wole twakala ye luzolo lwa sadila Yave muna salu kia ntangwa ke ntangwa. Muna kuma kiaki, twavanga nkubika yambote ye muna lusadisu lwa wan’eto, Lidasi wakota muna salu kia ntangwa ke ntangwa muna mvu wa 1960.

Muna mvu wa 1962, twayenda muna Lukutakanu lwa Mvivu lwakala yo ntu a diambu vo “Selo ya Unkabu.” Vioka mvu mosi, Mpangi Henschel wayiza diaka ku Malaui mu kuma kia lukutakanu lwa mvivu lwavangamena lukufi ye mbanz’a Blantyre. Vioka 10.000 ma wantu bakala mu lukutakanu lwalu. Vava isungamenanga malongi ma lukutakanu lwalu, ibakulanga una matukubikila yo kutukumika yeto awonso ku Malaui mu zizidila ntangw’ampasi yafinamanga.

Muna mvu wa 1964, Mbangi za Yave babangikwanga mu kuma kia lembi kuyisia mu mambu ma luyalu. Muna kuma kiaki, vioka 100 za Maseka ma Kintinu ye tezo kia 1.000 dia nzo z’ampangi zafwaswa. Lidasi yo mono twakwamanana mu salu kia kinkengi a zunga yavana luyalu kasima salu kia Mbangi za Yave muna mvu wa 1967. Luyalu lwakutumuna vula dieto, lwayinga misionario muna nsi yo sia Mbangi za Yave zayingi muna pelezo kumosi yo mono yo Lidasi. Vava twavaika muna pelezo, twakwamanana mu salu kia kinkengi a zunga muna sweki.

Lumbu kimosi muna ngonde ya Okutoba ya mvu wa 1972, matoko ma buka kimosi kiayikilwanga vo Buka kia Matoko ma Malaui bayiza ku nzo eto. Kansi, mosi muna yau watikuna mu kwiza kundukisa vo yaswekema kadi matoko mama makala ye kani dia kumponda. Yavovesa nkaz’ame yo wan’ame baswama kunim’a nti mia mankondo. I bosi, mono yamanta ku nti a manga wandá yo mona vava aleke awaya bafwasanga nzo ye lekwa yeto yawonso.

Vava lubangamu lwawokela, ayingi muna Mbangi za Yave bayaluka muna nsi ya Malaui. Twayenda zingila kuna zunga kia mintayila mia vita kuna Moçambique yamuna ngonde a Yuni ya mvu wa 1974. Muna kolo kiakina, mono yo Lidasi twavewa e lau dia sala se aviti a nzil’a espesiale kuna mbanz’a Domue, Moçambique. Twakwamanana muna salu kiaki yamuna mvu wa 1975 vava twayingwa kuna Moçambique yo vutuka ku Malaui. Yamuna mvu wauna Mbangi za Yave kuna Malaui bakwamanana bangikwa.

Vava twavutuka, yavewa e kiyekwa kia kingula nkutakani za mbanz’a Lilongwe. Kana una vo lubangamu ye mpasi zakwamanananga, lutangu lwa nkutakani lwawokelanga muna zunga twasadilanga.

Lumbu kimosi, twayenda ku vata dimosi yo wana lukutakanu lwa luyalu. Akaka muna vata diadina babakula vo tu Mbangi za Yave. Muna kuma kiaki, batuyekola kwa Buka kia Matoko ma Malaui yo kutuvuandisa vana ndambu au. Twalomba lusadisu yo luludiku kwa Yave muna sambu. Vava lukutakanu lwafokoka, bayantika kutuwanda. Vana vau, nkento mosi wa nunu wayiza ntinu vana twakala yo kaza vo: “Dodokolo dieno, nubayambula! Muntu ndioyo mwan’a mpangi ame. Nunyambula kenda mu nkangalu andi!” O mfidi a lukutakanu wavova vo: “Nubayambula benda!” Ke tuzeye ko e kuma nkento ndiona  kavovela mambu mama, kadi kakala yitu kieto ko. Tukwikilanga vo Yave wawá e sambu kieto.

Muna mvu wa 1981, twawanana diaka ye Buka kia Matoko ma Malaui. Matoko mama babaka o mvelo mieto, funda, nkanda mieto kumosi ye nkanda miamfunu miakala ye nkumbu za mpangi za zunga. Twatina yo swekamena mu nzo ya nkuluntu mosi. Kansi, twatokananga mu kuma kia mambu mamfunu makala muna nkanda miamina. Vava buka kia matoko mama baziula e nkutu, basolola nkanda mina ampangi a nsi yawonso ya Malaui bantwikila. Ediadi diabamwesa wonga yo yindula vo mono i mfumu anene muna luyalu. Muna kuma kiaki, bavutula nkanda miawonso kwa akuluntu a zunga.

Lumbu kimosi, vava twasaukanga nkoko muna nzaza, o mfumu a nzaza ona wakala vo mfumu muna luyalu, walomba vo konso muntu kasonga kalati kiandi kia kimvuka. Vava kafinama vana twakala, wasolola muivi mosi ona wasoswanga kwa mapolisia. Ediadi diafwisa wantu awonso e diya, o mfumu a nzaza wayambula yuvula e kalati. Twabakula diaka vo Yave watutanina.

Muna ngonde ya Fevelelo ya mvu wa 1984, ku mbanz’a Lilongwe yayenda mu nata e nsangu zatuka kuna vula dia Zâmbia. Soladi dimosi wandingamesa yo fimpa nkutu ame. Wasolola nkanda misasilanga Nkand’a Nzambi. Muna kuma kiaki, wankanga yo kundata kuna nzo ya mapolisia yo yantika kungwanda. I bosi, wankanga muna nsinga yo kunsia mu suku dimosi ye awana bakangwa mu kuma kia wivi.

Muna lumbu kialanda, mfidi a mapolisia wandata mu suku diankaka yo kundomba vo yasina papela yasonekwa vo: “Mono Trophim R. Nsomba, kizolele diaka kala Mbangi a Yave ko kimana yavaikiswa mu pelezo.” Kiatambulwila sina papela yayina ko, yamvovesa vo: “Yakubama ngina mu kangwa yo fwa. Yakinu Mbangi a Yave.” Ediadi diamfungisa makasi yo wanda meza muna ngolo zawonso, soladi dimosi diakala muna suku diankaka wayiza nswalu muna zaya dina diabwa. Mfidi a mapolisia wamvovesa vo: “Muntu ndioyo kazolele yambula kala Mbangi a Yave ko. Muna kuma kiaki, yambula kasina vo wakinu Mbangi a Yave, i bosi tukumfila kuna mbanz’a Lilongwe kimana kamweswa e mpasi.” Muna kolo kiaki kiawonso, nkaz’ame, kazaya ko kuna yakala. Vioka lumbu 4, ampangi banzayisa mana mambwila.

Mapolisia kuna mbanz’a Lilongwe bansonga ngemba. O mfidi a mapolisia wavova vo: “Baka longa dia loso kadi mu kuma kia Diambu dia  Nzambi wakangilwa. Wantu ankaka bena mwamu mivi.” I bosi, wamfila kuna pelezo ya Kachere kuna yakala ngonde tanu.

O mfidi a pelezo yayina wayangalala vava kambona kadi wazola vo yakala “nlongi” awana bakala mu pelezo. Wakatula kiyekwa kiaki kwa tata nlongi ona walonganga muna pelezo, wanzayisa vo: “Kulongi diaka Diambu dia Nzambi mwamu ko, kadi nzimbu wayiya kuna dibundu diaku!” Konso lumingu, yavanganga lukutakanu muna longa Bibila kw’abakami.

Kuna kwalanda mambu mawokela diaka. Afidi a pelezo bangiuvula mu zaya kana Mbangi za Yave kwa bakala kuna Malaui. Wau vo kiabavana mvutu zina bavingilanga ko, bayantika kungwanda yavana yafwa kiambu. Lumbu kiankaka bazola zaya e fulu kiakala e vula dieto diasina. Yabavovesa vo, “e kiuvu kiaki ke kiampasi ko, yambula yanuzayisa.” Yabavovesa vo e vula dieto diasina muna Bibila dina. Basivika yo kungiuvula, “Nkia kapu muna Bibila?”

Yabavovesa vo “muna Yesaya 43:12.” Baziula yo tanga ye sungididi kiawonso vo: “‘Nu mbangi zame, i Yave wau, omono i Nzambi.’” Batanga sono kiaki nkumbu tatu. I bosi, bangiuvula, “Aweyi vula diasina dia Mbangi za Yave dinina mu Bibila, ke ku América ko?” Yabavovesa vo: “E Mbangi za Yave kuna América bebadikilanga mpe sono kiaki vo vula diau diasina kiyikanga.” Wau vo kiabazayisa dina bazola ko, bamfila kuna pelezo ya Dzaleka kuna node ya mbanz’a Lilongwe.

Vava yalwaka kuna pelezo ya Dzaleka muna ngonde ya Yuli ya mvu wa 1984, Mbangi za Yave 81 yawana mo. Wau vo pelezo yazala yakala, 300 ma abakami balekanga va ntoto. Kuna kwalanda, Mbangi za Yave bayantika kutakana mu buka yakete konso lumbu mu mokena sono ya Nkand’a Nzambi, ediadi diatoma kutukasakesanga.

Muna ngonde ya Okutoba ya mvu wa 1984, yeto awonso twanatwa kuna mbazi a nkanu yo vewa tumbu kia mvu miole muna pelezo. Twasiwa diaka mu pelezo kumosi yo wantu ke bakala Mbangi za Yave ko. O mfidi a pelezo wazayisa awonso vo: “Mbangi za Yave ke benuanga fomo ko. Ozevo ayingidi, ke nubatokanisa ko ngatu kubatuma banubakila sinza kia tiya mu kwika fomo zeno. Yau, nkangu a Nzambi! Mbangi za Yave zawonso bafwete vewa madia nkumbu miole muna lumbu, kadi ke bavolele nkanu ko kansi basiwa mu pelezo mu kuma kia lukwikilu lwau muna Bibila.”

Batusonganga ngemba mu kuma kia kadilu kieto kiambote. Muna fuku yovo vava mvula  yanokanga, ayingidi ke bayambulanga ko vo abakami bavaika. Kansi, bayambulanga vo yeto twavaika kadi batubundanga e vuvu ye bazaya wo vo ke tutina ko. Muna bonga e nona, lumbu kimosi vava twasalanga kuna kiana kuna mbazi a pelezo, o nyingidi wayela. Kansi, twanata kuna pelezo. Wau vo twakwamanana songa fu yambote, ayingidi bayantika kembelela nkumbu a Yave.—1 Petelo 2:12. *

Muna lumbu kia 11 kia ngonde ya Mayu, 1985, yavaikiswa muna pelezo ya Dzaleka yo mona diaka e kiese kia kala vamosi ye esi nzo ame. Twavutula matondo kwa Yave wau katusadisa mu sikila ye kwikizi muna yandi muna kolo kiakina kiampasi. Tukuyimwenanga nze Paulu wa ntumwa ona wasoneka vo: “Abunzi, ke tuzolele nwalembi zay’owu wa mpasi zina zitubwìdidi . . . Twadimbwila nkutu e vuvu kia moyo: Kinga! yeto kibeni twakedi ye mvutwilu za fwa, omu yeto kibeni, kimana ke twakusi’e vuvu, Nzambi kaka, on’ofula mafwa: Ndiona watuvuluza muna mfwa ina wau.”—2 Korinto 1:8-10.

Ezak’e ntangwa diamonekanga vo ke tuvuluka ko. Kansi, twasambanga ntangwa zawonso kwa Yave katuvana unkabu, ngangu yo lulembamu kimana twakwamanana kembelela nkumbu andi anene.

Yave wasambula e salu kieto ‘muna ntangw’ambote ye muna ntangw’ampasi.’ O unu, tuna ye kiese kia mona vula diampa diatungwa kuna mbanz’a Lilongwe ye tezo kia 1.000 dia Maseka ma Kintinu mampa kuna Malaui! E nsambu zazi za Yave zikutusivikisanga kikilu, zina nze ndozi kwa mono yo Lidasi! *