MUNA ngonde a Yuni ya mvu wa 1970, va mfulu a lupitalu yakala, kuna Pennsylvania, Estados Unidos. Soladi dia mvu 20 yakala, kimbevo kiangolo yakala kiau. Mfelemi watalanga menga mame konso miniti 30. Mfelemi ndioyo wamvioka muna kimbuta, watokana kikilu. Wau vo menga mame kuluka kaka makulukanga, yayuvula mfelemi vo: “Nga wamona kala una muntu kefwilanga?” E ndose andi yasoba, i bosi wamvutula vo: “Ve, kiamwene wo ko.” Diamonekanga vo kivuluka ko, kansi yavuluka. Yambula yanuzayisa lusansu lwame.

Yabakama kimbevo ekolo yasadilanga muna suku dia vangila lupasu, vava kianwanang’e vita kuna Vietnã. Yazolanga sadisa mbevo ye avanguki, yakala ye kani dia kituka dotolo dia vanga lupasu. Muna ngonde a Yuli ya mvu wa 1969, yaluaka kuna Vietnã. Nze masoladi mawonso mampa, lumingu mosi yavanwa mu kulukilwa e nsungi.

Yasolwa mu kwenda sadila muna lupitalu lwawukanga masoladi, kuna Delta do Mekong. Ndeki zayingi zatwasanga ku lupitalu e masoladi malwalanga kuna vita. Wau vo yazolanga nsi ame ye salu kiame, yakala ye luzolo lwa sadisa akw’ame vana vau. Masoladi malwalanga makubikwanga kimana bavangwa lupasu yo filwa vana vau muna suku diakala ye masini mezizimisanga e nzo. E dotolo diavanganga lupasu, yo ndiona wasianga anestesia kumosi ye mfelemi miole, bavanganga mawonso muna vuluza mioyo mia wantu. Yamonanga nsaku za ndombe ke zakulumunwanga ko muna ndeki. Yavoveswa vo muna nsaku zazi yîkwa ya nitu za wantu bafwanga muna vita yakala mo. Ediadi i diambu diantete yamona muna mvu ame wantete muna vita.

E nkumbu antete yawá e ludi kwa Mbangi za Yave i vava yakala nleke. Ngudi ame Nkand’a Nzambi kalongokanga ye Mbangi za Yave, kansi kasidi vubwa ko. Kana una vo i wau, yazolanga kala vana balongokelanga. Lumbu kimosi, mono yo se diame dia nsansi twaviokela vana ndambu a Seka dia Kintinu. Yanyuvula vo: “Nkia fulu kiaki?” Wamvutula vo: “Kutezi nkutu finama wantu awaya ko!” Wau vo yatoma kunzolanga yo kumbund’e vuvu, yalemvokela  mvovo miandi, kiamokenanga diaka ye Mbangi za Yave ko.

Kansi, vava yatuka kuna Vietnã, ngindu zame zatokananga kikilu. Mu kuma kia mana yamona kuna vita, kiafwilanga diaka wantu nkenda ko. Yamonanga vo ke muntu ko wabakulanga mana mavangamanga kuna Vietnã. Isungamenanga vava yawá buka kia wantu bayikilanga masoladi ma Estados Unidos vo avondi a nsedia, mu kuma kia nsangu zamwangana vo yingiana-ngiana bavondanga. Mambu mama mawonso mamfila mu bakula o mfunu wa kala ye ngwizani ambote yo Nzambi.

Yayantika kwenda mu mabundu mayingi mu vava Nzambi. Nzambi yazolanga, kansi mana yamonanga muna mabundu mama ke mangiangidikanga ko. Kuna kwalanda, yayenda ku Seka dia Kintinu, kuna Delray Beach, Flórida. O lukutakanu lwantete yayenda lwavangama kina kia Lumingu muna ngonde a Fevelelo ya mvu wa 1971.

Vava yaluaka kuna Seka dia Kintinu, e longi dia nkangu ku mfoko diakala. Muna kuma kiaki, Longi di’Eyingidilu kaka yawá. Kisungamenanga ntu a diambu a longi ko, kansi isungamenanga vava yamonanga yingiana-ngiana bavavanga yau kibeni e sono muna Bibila yau. Yasivika kikilu! Wá kaka yawanga yo tala. Ekolo yavaikanga, mpangi mosi wakala ye kimbuta kia 80 lwa mvu, wayiza mokena yame. Nkumbu andi Jim Gardner. Wansonga nkanda Kedika Kitwalanga ku Moyo wa Mvu ya Mvu yo kungyuvula vo: “Nga ozolele tambula nkanda wau?” Yavutula vo, elo. Twawizana mu yantika longoka Nkand’a Nzambi kina Kiayá mu mene.

Vava yatuka kuna lukutakanu kina kia Lumingu, yayenda kuna salu. Kuna lupitalu yasadilanga lwa mbanza Boca Raton, Flórida. Muna lumbu kiakina, yasolwa mu yantika e salu muna ola ya 23 yo fokola muna ola ya 7. Muna fuku wauna ke mwayiza mbevo zayingi ko, muna kuma kiaki yalenda tanga nkanda Kedika. O mfelemi wakutumuna nkand’ame yo tala vana fukwa, wavava zaya kana vo Mbangi a Yave nzolele kituka. Yatunta nkand’ame yo kumvovesa vo kana una vo tini yakete kaka ntangidi ya nkanda wau, nzolele kikilu kituka Mbangi a Yave. Wansisa mono kaka, yafokola tanga nkanda muna fuku wauna.

Yayantika longoka Nkand’a Nzambi yo mpangi Gardner vava yanyuvula vo: “Nkia diambu tulongoka?” Wamvutula vo: “Tulongoka nkanda una yavene.” Yamvovesa vo: “Yatangidi wo kala wawonso.” Mpangi Gardner kuna zola kwawonso wavutula vo: “Diambote, kansi yambula twabadika kaka e kapu kiantete.” Yasivika kikilu kadi mambu mayingi kiabakula ko vava yatanga wo. Wandomba vo yatanga sono yayingi muna Bibila kiame, kia nsekola ya Rei Jaime. Owau, yayantika longoka oma ma Yave wa Nzambi aludi. Kapu tatu ya nkanda Kedika twalongoka yo Jim muna mene wauna. Tuka wauna, twayantika longoka kapu tatu konso Kiayá, mu mene. Yatoma yangalelanga mana twalongokanga. Lau diampwena kikilu yakala diau wau yalongoka yo mpangi ndioyo wakala vo kuswa, ona wazayana yo mpangi Charles T. Russell.

 Ke vavioka tumingu twayingi ko, yatondakana mu yantika samuna e nsangu zambote. O sila umbangi mu nzo ke nzo diampasi diakala kwa mono, kansi mpangi Jim wansadisa mu katula wonga. (Mavangu 20:20) Muna kuma kia lusadisu lwandi, yalongoka o yangalela e salu kia umbangi. Imonanga vo e salu kia umbangi i salu kisundidi o mfunu. Ngina ye kiese kia sala kumosi yo Nzambi.—1 Korinto 3:9.

Owau, yambula yanuzayisa diambu dimosi dina vo diamfunu kikilu kwa mono, i sia vo, e nzol’ame yantete muna Yave. (Lusengomono 2:4) O zola kwaku muna Yave kukunsadisanga mu zizidila mambu mansoki yamona muna vita ye mpasi zankaka.—Yesaya 65:17.

Muna mvu wa 1971, yalombwa vo yavaika muna nzo ina mase mame bampana kimana yazingilanga. Ekuma? E kuma kadi se diame dia nsansi kazolanga ko vo Mbangi a Yave kazingila mu nzo yayina. Muna kolo kiakina, kiakala ye nzimbu zayingi ko. Lupitalu yasadilanga nkumbu miole kaka bamfutanga muna ngonde, e nzimbu zawonso yasumbila zo mvuatu mu kuma kia salu kia umbangi, kadi yazola sunzula Yave una ufwene. Nzimbu zakete yalundisa kuna banco, kansi kuna mbanza yawutukila zakala, kuna Michigan. Muna kuma kiaki, diavava vo yalekanga muna kalu diame mu lumbu yayina. Yayowelelanga yo katula e nzevo muna nzo za vundila zakala muna fulu ya tekela gazolina.

Lumbu kimosi, ekolo yazingilanga muna kalu diame, yafokola e salu kuna lupitalu yo kwenda kuna Seka dia Kintinu vitila lwayantika o lukutakanu lwa mpaika muna salu kia umbangi. Ekolo yavuanda kuna nim’a Seka dia Kintinu kuna ke kwakala muntu ko, yayantika sungamena mana yamona kuna Vietnã. Diakala nze mono yawanga nsudi a nitu za wantu bayokwanga yo mona e menga mawonso, yayantika  zakama. Diakala nze mono yawanga yo mona aleke bampovesanga vo: “Nga vondwa ivondwa? Nga vondwa kikilu ivondwa?” Yazaya wo vo vondwa bevondwa, kansi yavavanga kubafiaulwisa vika sia vo ke bevondwa ko. Ekolo yakala kuna mpukulu a Seka dia Kintinu, yayantika dila.

Yasamba kwa Yave ekolo yadilanga. (Nkunga 56:8) Yayantika yindula e vuvu kia lufuluku. I bosi, yabakula vo e vuvu kiaki mfunu kikilu kina. Yave osinga fula aleke awaya, bevewa e lau dia longoka e ludi mu kuma kiandi. O lufuluku lufokola e ntantu ye mpasi zawonso tumonanga. (Mavangu 24:15) Vava yabakula e diambu diadi, o zola kwame muna Yave kwawokela. Yamu wau, kivilakananga lumbu kiakina ko. Tuka muna lumbu kiakina, konso ntangwa iwanananga ye diambu dia mpasi muna zingu, ivanganga mawonso mu sungamena e nzol’ame yantete muna Yave.

O wantu mambu mansoki bevanganga muna vita, mono mpe i mau yavanga. Kansi, vena ye sono yole itoma kumfiaulwisanga ekolo ibadikanga yo. Kiantete, Lusengomono 12:10, 11, kivovanga vo Nkadi ampemba ke sundwanga kaka mu kuma kia nsangu zambote ko tusamunanga, kansi mpe kwa menga ma Yesu. Kiazole, Ngalatia 2:20, kikunsungamesanga vo Yesu wafwa mu kuma kiame. Muna kuma kia kimenga kia Kristu, Yave wandoloka mu kuma kia mana yavanga. Owau, ngina ye ntona zavelela ye luzolo lwa zayisa kw’akaka oma ma Yave wa Nzambi eto ankenda.—Ayibere 9:14.

Vava iyindulanga mana yamona muna zingu kiame, ikalanga ye ziku vo Yave okundunga-ndunganga. Kasikil’owu, muna lumbu kina Jim kazaya vo mu kalu yazingilanga, wansonga kwa mpangi mosi ankento ona wakala ye masuku ma futila muna nzo andi. Ngina ye ziku vo Yave wasadila Jim ye mpangi ndioyo ankento mu kumpana nzo yambote. Yave wambote kikilu. Olunga-lunganga asambidi andi akwikizi.

Muna ngonde a Mayu ya mvu wa 1971, diavava vo ngienda kuna Michigan. Kansi, vitila yasisa Flórida, yazadisa e kalu diame ye nkanda, i bosi yavanga nkangalu wandá. Vitila yavioka e mbanz’a Geórgia, yakaya e nkanda miawonso. Yasamuna e nsangu zambote za Kintinu yo vema kwawonso mu konso fulu yayendanga. Yasila umbangi muna pelezo yo vana e nkanda kw’awana basadilanga muna nzo za vundila. Yakinu kiyuvula kana vo mosi mun’awana yasila umbangi wazaya e ludi.—1 Korinto 3:6, 7.

Dialudi vo vava yayantika longoka e ludi, kiakalanga ye ndekwa ko, musungula vava yamokenanga ye yitu yame. Ezak’e ntangwa kiasolanga mvovo ko. Wau vo itoma zolanga mpangi zame, John yo Ron, vava yabasilanga umbangi, yavavanga kubakomekena mu tambulwila mana yakwikilanga. Kuna kwalanda, yabalomba e ndoloki. Kansi, ikwamanananga samba kimana batambulwila e ludi. Tuka muna kolo kiakina, Yave okunsadisanga mu kala ye ndekwa vava isilanga umbangi yo longa wantu.—Kolosai 4:6.

Ikwamanananga sia e ngwizani ame yo Yave va fulu kiantete muna zingu kiame. Kansi, vena mpe ye akaka itoma zolanga, musungula nkaz’ame, Susan. Yazola vo yakala yo nkento okunsadisa mu kwamanana sadila Yave. O nkaz’ame Susan, i nkento ona otoma zolanga Yave. Lumbu kimosi vava twakala kinzitikila, yayenda kunkingula kuna nzo a mase mandi kuna Rhode Island. Wavuanda kakala vana mwelo, Eyingidilu katanganga kumosi ye Nkand’a Nzambi. E diambu diansivikisa i mona vo  watanganga sono yawonso kana una vo e longi katanganga ke dia longoka ko. Yabakula vo e ngwizani andi yo Yave i diambu diasunda o mfunu kwa yandi. Twakazala muna ngonde a Desemba ya mvu wa 1971. Ivutulanga matondo wau ngina yo nkento otoma kunsadisanga. Edi ditoma kungiangidikanga i dia sia vo kana una vo okunzolanga, kansi o muntu ketoma zolanga i Yave.

Yave watuvana wana wole ambote, Jesse yo Paul. Ekolo bakulanga, Yave wabafilanga. (1 Samuele 3:19) Wau vo ngwizani ambote bena yau yo yandi, ediadi dikutuyangidikanga. Besadilanga Yave mu salu kia ntangwa ke ntangwa se vioka 20 ma mvu. Bekwamanananga kunsadila kadi nze mono, yau mpe besungamenanga e nzol’au yantete muna Yave. Itoma yangalelanga mpe wan’ame a longo, Stephanie yo Racquel, ana ibadikilanga nze wan’ame kikilu. Ivutulanga matondo wau vo wan’ame basompa akento ana bezolanga Yave ye nsi a ntima yawonso yo sadila zingu kiau muna salu kiandi.—Efeso 6:6.

Mvu 16 yasadila kuna zunga kia Rhode Island, yikundi yayingi yavanga. Ikwamanananga sungamena akuluntu azikuka ana basalanga yame entwadi. Ivutulanga mpe matondo kwa akengi a zunga ayingi ana bansadisa. Lau diampwena kikilu dia sadila Yave kumosi y’awana bekwamanananga sungamena nzol’au yantete muna Yave. Muna mvu wa  1987, twayenda zingila kuna Carolina do Norte, kuna kwavuanga ateleki ayingi o mfunu, yikundi yayingi mpe twavanga kwakuna. *

Muna ngonde ya Agositu ya mvu wa 2002, Susan yo mono twatambulwila e mboka ya kwenda sadila kuna Vula dia Estados Unidos, Patterson. Muna Departamento italanga mambu ma salu kia umbangi yasadilanga. O Susan salu kia sukula e mvuatu kasalanga, watoma zolanga e salu kiaki! Muna ngonde ya Agositu ya mvu wa 2005, yavewa e lau dia kala mosi muna Buka kia Selo Yambuta. Yamona vo kiafwana ko mu tambula kiyekwa kiaki. O Susan watokana mpe mu kuma kia kiyekwa kiaki, wau vo salu kiayingi kivavanga ye nkangalu. Kezolanga kangalela mu ndeki ko, kansi nkumbu miayingi tukwendelanga mu ndeki. E malongi katambula kwa akento a mpangi ana besadilanga mu Buka kia Selo Yambuta mekunsadisanga kikilu. Mekunkasakesanga mu kungikama. Ediadi dikumfilanga mu toma kunzola.

Muna suku diame dia salu, mafoto mayingi mena mo mekunsungamesanga ntangwa za kiese mviokese kala muna zingu kiame. Nsambu zayingi itambulanga wau ivanganga mawonso mu sungamena e nzol’ame yantete muna Yave!