KUNA mbanza Queensland, Austrália, yawutukila muna mvu wa 1955. Ke vavioka kolo ko, ngudi ame, Estelle, wayantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave. Mvu mosi kaka wavioka wavubwa. Una vavioka mvu 13, se diame Ron watambulwila e ludi. Mono yavubwa muna mvu wa 1968 kuna zunga kia Queensland.

Tuka muna kileke kiame, itoma yangalelanga tanga e nkanda yo longoka ndinga zayingi. Vava twayendanga mu nkangalu ye mase mame, yavuandanga kuna nim’a kalu mu tanga e nkanda. Mase mame nanga ke bayangalalanga ko wau vo kiasianga sungididi mu lekwa yankaka ko. E fu kia zola o tanga yakala kiau kiansadisanga mu kala ye ngangu kuna sikola. Nkumbu miayingi yavewanga nsendo ekolo yatangilanga kuna mbanza Glenorchy, kuna sanga kia Tasmânia.

Muna kolo kiakina, diavava vo yabaka nzengo zamfunu. Nga mfwete tonda tanga sikola zandá? Kana una vo yazolanga e nkanda yo longoka, ngina ye kiese wau vo ngudi ame wandonga o mfunu wa zola Yave lutila konso muntu yovo lekwa. (1 Korinto 3:18, 19) Muna nswa wa mase mame, yabaka nzengo vo vava ifokola tanga sikola zasikidiswa muna nsiku, iyambula tanga sikola yo kota muna salu kia kimviti a nzila. Yabaka nzengo zazi  muna ngonde a Yanuali ya mvu wa 1971, vava yakala ye kimbuta kia mvu 15.

Muna mvu nana mialanda, yakala ye lau dia sala se mviti a nzila kuna Tasmânia. Muna kolo kiakina, yakazala yo mote a nkento wa mwisi Tasmânia, nkumbu andi Jenny Alcock. Muna mvu yá mialanda, twasala entwadi e salu kia kimviti a nzil’a espesiale kuna mbanz’a Smithton ye Queenstown.

Muna mvu wa 1978, mono yo nkaz’ame twayenda ku lukutakanu lwa nsi zayingi kuna Port Moresby, Papua-Nova Guiné. Yakinu sungamena misionario wafila e longi muna ndinga Hiri Motu. Kana una vo kiabakulanga ko mana kavovanga, yayantika yindula vo mono mpe ndenda kituka misionario, longoka ndinga yankaka yo fila longi muna ndinga bevovanga ampangi muna kubakasakesa. Yabakula una ndenda sadila zola yakala kwau muna ndinga mu salu kia Yave.

Vava twavutuka kuna mbanza twazingilanga, twasivika kikilu vava twawana e mboka ya yantika sala se misionario. Twalwaka kuna sanga kia Funafuti, kuna Tuvalu, muna ngonde ya Yanuali, 1979. Ateleki tatu kaka avubwa bakala kuna Tuvalu.

Diampasi diakala mu longoka e ndinga Tuvaluano. Nkanda mosi kaka wakala muna ndinga yayi, “Luwawanu Luampa.” Ke vakala ye disionario ko ngatu wantu balonganga e ndinga yayi. Muna kuma kiaki, twabak’e nzengo za longoka mvovo 10 yovo 20 konso lumbu. Kansi, ke vavioka kolo ko, twamona vo ke twabakulanga ko e nsas’a miaka mvovo twalongokanga. Vana fulu kia vovesa wantu vo o sadila mpandu vangu diambi, edi twavovanga vo ke bafwete sadila balanza ko ngatu diatila mu nti. Kana una vo i wau, twakwamanana longoka e ndinga yayi, kadi wantu ayingi balongokanga yeto Nkand’a Nzambi. Vioka mvu miayingi, mosi mun’awana twalongokanga yau Nkand’a Nzambi watuvovesa vo: “Kiese kiayingi tuna kiau wau vo nutoma vovanga e nding’eto owau. Entete, ke twabakulanga ko mana nwavovanga.”

Kansi, diambu dimosi diatusadisa mu longoka e ndinga yayi mu nzaki. Wau vo ke twasolola nzo ya futila ko, diavava vo twazingila mu nzo a mpangi. Diavavanga mpe vo twavova e ndinga Tuvaluano konso fulu twina, kiakala kuna nzo. Wau vo mvu miayingi twavanga lembi vova Kingelezo, e ndinga Tuvaluano yakituka se nding’eto.

Ke vavioka kolo ko vava twalwaka, wantu ayingi bayantika yangalela e ludi. Kansi, nkia nkanda twadi sadila muna longoka yau? Ke vakala ye nkanda ko muna ndinga yayi. Aweyi bevangila longi dia yau kibeni? Vava beyantika kwiza mu tukutakanu, nkia  nkunga beyimbila? Mu nkia ndinga befidila malongi? Aweyi bekubikila tukutakanu? Aweyi balenda kuyifwanisina muna vubwa? Wantu awaya nkanda bavuanga o mfunu muna nding’au ya kingutukila mu kubalonga oma ma Yave. (1 Korinto 14:9) Twakiyuvulanga: ‘Nga tusinga kala ye nkanda muna Tuvaluano, ndinga ivovuanga kaka kwa tezo kia 15.000 ma wantu?’ Yave wavana e mvutu za yuvu yayi muna lungisa mambu mole: (1) Ozolanga vo wantu muna “sanga in’o vala” balongoka mu kuma kiandi. (2) Ozolanga vo awana bebadikilwanga vo ‘mimbona-mpasi ye asukami’ batinina muna nkumbu andi.—Yeremiya 31:10; Sefaniya 3:12.

Muna mvu wa 1980, e vula diatuvana kiyekwa kia sekola nkanda muna Tuvaluano. Twayantika e salu kia sekola kana una vo twamonanga vo ke tutomene zaya ndinga yayi ko. (1 Korinto 1:28, 29) Kuna lubantiku, twasumba masini mankulu kwa luyalu twanietekenang’e nkanda mia tukutakanu. Kuna kwalanda, twasekola nkutu o nkanda Kedika Kitwalanga ku moyo wa Mvu ya Mvu muna Tuvaluano yo nieteka wo muna masini mama makete. Yakinu sungamena e nsudi ya tinta ye mbangazi yakitulanga dio diampasi mu nieteka nkanda miamina miawonso muna moko. Muna kolo kiakina, ke twakala ye kura ko.

Diampasi diakala mu sekola nkanda muna ndinga Tuvaluano kadi ke twakala ye disionario ko ngatu nkanda tulenda vavulwila mambu muna Tuvaluano. Kansi ezak’e ntangwa twatambulanga lusadisu mu mpila zankaka. Lumbu kimosi mu mene, lembi wo kana, yakingula nzo a muntu mosi kazolanga ludi ko. Muntu ndioyo nlongi kakala, watuvovesa vo ke tuvutuki diaka ku nzo andi ko. I bosi, wavova vo: “Dimosi kaka nzolele kunuzayisa. Muna nkanda nusekolanga, mvovo miayingi nusadilanga mina ke mitoma sadilwanga ko muna Tuvaluano.” Yafimpa diambu diadi kwa wantu ankaka yo bakula vo ndungidi kakala yau. Muna kuma kiaki, twavanga nsobani mu tomesa e mpil’eto ya sekolwela. Yasivika kikilu mu mona vo Yave watuvana lusadisu muna sadila muntu ona kazolanga ludi ko, kansi watanganga nkanda mieto.

 O nkanda wantete wa ndinga Tuvalu twakayanesa kwa wantu i mbok’a Luyindulu. I bosi, twasekola finkanda Nsangu za Kintinu No. 30, fiasunzulwa kolo kimosi ye Kingelezo. Ekwe kiese twamona wau twavana wantu e nkanda muna nding’au kingutukila! Kuna kwalanda, twavaikisa mpe yinkanda-nkanda yankaka ye nkanda muna Tuvaluano. Muna mvu wa 1983, e vula dia Austrália diayantika nieteka Eyingidilu muna ndinga Tuvalu. Eyingidilu diadi diakala ye makaya 24 ye diavaikiswanga vioka ngonde tatu. Nga esi Tuvalu bayangalelanga nkanda miami? Elo, kadi nkangu wau wazola o tanga. Konso ntangwa twavaikisanga nkanda wampa, e radio ya luyalu yamwanganga e nsangu, diakitukanga se moko kia lumbu. *

Aweyi e salu kia sekola kiasadilwanga? Entete, twasonekanga mawonso muna papela. I bosi, twavutukilanga soneka mawonso muna masini yavana kiafwananga e ntangwa ya twika mo kuna vula dia Austrália. Mpangi zole z’akento basonekanga mana twasekolanga muna Tuvaluano muna komputadore, kana una vo ke babakulanga ndinga yayi ko. Kansi, wau vo wantu wole basonekanga mambu mau mamosi yo tezanesa mo muna komputadore, ediadi diabasadisanga mu venga o vilwa. I bosi, e vula diabandulanga nkanda miami yo sia mo e fwaniswa yo kututwikila mo muna ndeki. Vava twatambulanga nkanda miami, twatoma mio fimpanga yo vutula mio kuna vula kimana mianietekwa.

Mambu mayingi matomeso muna salu kia sekola. Owau asekodi besonekanga mambu yo singika mo vana vau muna komputadore. Muna fulu yayingi, e nkanda mibandulwanga kwa mpangi osadilanga fulu kimosi ye buka kia asekodi. I bosi, asekodi besadilanga Internete mu twika mambu basekwele kuna mavula menietekanga nkanda. Ke divavanga diaka ko vo muntu kenda mu nzaki kuna fulu kitwikilwanga nkanda.

Ekolo mvu miaviokanga, mono yo Jenny twatambula malau mayingi ma salu mu fulu yayingi kuna Pacífico. Vava twakala kuna Tuvalu, twatwikwa kuna vula dia Samoa muna mvu wa 1985. Kwakuna, twasadisanga mu sekola muna ndinga Samoano, Tonganês ye Toquelauano. Twasadisanga mpe mu sekola muna ndinga Tuvaluano. * I bosi, muna mvu wa 1996 twafilwa kuna vula dia Fiji. Twasadisanga muna salu kia sekola muna ndinga Fijiano, Kiribati, Nauruano, Rotumano ye Tuvaluano.

Itoma sivikanga asekodi ayingi e mpila bezolelanga salu kiau kana una vo salu kiampasi kikilu. Nze Yave, ampangi awaya akwikizi bezolanga vo wantu bawá e nsangu zambote muna nding’au ya kingutukila. (Lusengomono 14:6) Kasikil’owu, vava twayantika sekola Eyingidilu muna Tonganês, yamokena y’akuluntu awonso kuna Tonga mu zaya kana nani olenda longwa e salu kia sekola. Mosi muna akuluntu, ona wakala ye salu kiambote kia vangulula makalu, wayambula salu kiandi muna lumbu kialanda yo yantika sala se nsekodi. Lukwikilu lwandi lwankasakesa kikilu, kadi nkento yo wana kakala yau  ye kazaya ko kuna kalenda bakila e nzimbu mu lunga-lunga esi nzo andi. Kansi, Yave wanlunga-lunga kumosi y’esi nzo andi yo kwamanana muna salu kia sekola mu mvu miayingi.

Nze asekodi awaya, ampangi za Buka kia Selo Yambuta bena kikilu ye tima dia vaikisa nkanda muna ndinga zawonso, kana nkutu zina ke zivovuanga kwa wantu ayingi ko. Muna bong’e nona, kiuvu kimosi kiavaikiswa kana vo mfunu kikilu diakala mu kwamanana sekola nkanda muna Tuvaluano. Yayangalala kikilu vava twatambula e mvutu za Buka kia Selo Yambuta oku vo: “Ke tumwene kuma ko nufwete yambulwila sekola e nkanda muna ndinga Tuvalu. Kana una vo wantu akete kaka bevovanga e ndinga Tuvalu avo tutezanese ye ndinga zankaka, diambote o wantu bawilanga e nsangu zambote muna nding’au ya kingutukila.”

Muna mvu wa 2003, mono yo Jenny twayambula sala e salu kia sekola kuna Fiji yo filwa kuna Patterson, Nova York mu kwenda sadila muna buka kitalanga oma ma salu kia sekola. Diakala nze ndozi yalungana! Twayantika sadila muna buka kiyikamanga e salu kia sekola nkanda mieto muna ndinga zayingi. Muna tezo kia mvu miole twasadila muna buka kitalanga oma ma salu kia sekola, twatwikwanga muna nsi zayingi mu longa buka y’asekodi.

Owau, yambula yanuzayisa dina diabwa muna lukutakanu lwamfunu mpovele kala kuna lubantiku. Muna mvu wa 2000, Buka kia Selo Yambuta bamona vo buka y’asekodi mu nza yawonso lusadisu bavuanga o mfunu muna lungisa salu kiau. Asekodi ayingi ke balongoka ndekwa za sekola ko. Vava kiafokoka lukutakanu lwalu ye Buka kia Asoneki, e Buka kia Selo Yambuta babak’e nzengo vo asekodi awonso mu nza bafwete longwa. Asekodi awonso belongwa una balenda bakulwila mvovo mia Kingelezo, una balenda sundila nkakalakani za salu kia sekola ye una balenda sadila entwadi muna buka.

Ediadi nkia nluta ditwasanga kwa asekodi? E mpila tusekolwelanga e nkanda mieto se yambote kikilu. Vana ntandu, lutangu lwa ndinga tusekolwelanga nkanda mieto mu wokela kaka lwina. Muna mvu wa 1979, vava twafilwa muna salu kia kimisionario, Eyingidilu mu ndinga 82 kaka diasekolwanga. Kana una vo i wau, muna ndinga zayingi, Eyingidilu ngonde zayingi zaviokanga muna vaika, nswaswani ye dina dia Kingelezo. Kansi owau, Eyingidilu divaikiswanga mu ndinga 240. Muna ndinga zayingi, kolo kimosi divaikanga ye dina dia Kingelezo. Owau, wantu balenda tanga kana nkanda umosi ulonganga ludi kia Nkand’a Nzambi mu ndinga vioka 700. Muna mvu miavioka diamonekenanga nze ndozi.

Muna mvu wa 2004, e Buka kia Selo Yambuta babak’e nzengo vo diamfunu kikilu mu kala ye Tradução do Novo Mundo mu ndinga zayingi. E salu kiaki kifwete salwa mu nzaki zawonso. E nzengo babaka zisadisanga wantu ayingi o unu mu tanga e Tradução do Novo Mundo muna ndinga zau. Muna mvu wa 2014, o Nkand’a Nzambi wawonso yovo ndambu wavaikiswa mu ndinga 128 kumosi ye ndinga zivovuanga kuna Pacífico Sul.

O lukutakanu lwa mvivu kisinga vilakana ko i luna lwavangamena kuna Tuvalu muna mvu wa 2011. Ke mwanokanga mvula ko muna nsi yawonso mu ngonde zayingi. Ampangi babanza vo o  lukutakanu ke luvangama diaka ko. Kansi diakiese vo, muna fuku una twalaka e mvula zangolo zayantika noka. Muna kuma kiaki, o lukutakanu lwavangama. Kuna kwa mono, lau diampwena kikilu diakala dia sunzula e Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs muna ndinga Tuvaluano. Kana una vo mpangi zakete kaka bevovanga e ndinga yayi, yau mpe batambula lukau lwalu lwatuka kwa Yave. Kuna mfoko a lukutakanu, mvula yakala ye tembwa kiangolo yanoka. Muna kuma kiaki, yau awonso batambula maza mayingi ma ludi kumosi ye maza ma mvula.

Diankenda kikilu vo nkaz’ame Jenny, kakala yame diaka ntwadi ko. Wafwa muna mvu wa 2009 ye kimbevo kia câncer. Wanuana ye kimbevo kiaki mu mvu kumi. Mvu 35 twazinga nze akazi. Vava kefuluka, kiese kekala kiau mu wá vo o Nkand’a Nzambi wasekolwa muna ndinga Tuvaluano.

Yave okunsambulanga kadi wampana nkento ankaka wambote una ye nkumbu a Loraini Sikivou. Loraini yo Jenny kumosi basadilanga kuna Betele ya Fiji. O Loraini nsekodi mpe kakala. Osadilanga mpe Yave ye kwikizi kiawonso ye ozolanga longoka ndinga nze i mono.

Muna mvu miami miawonso, imonanga una Yave wa Se dieto dianzodi kelunga-lungilanga e nsatu za wantu a ndinga zawonso kana nkutu vo e nding’au ke ivovuanga kwa wantu ayingi ko. (Nkunga 49:1-3) Imonanga una wantu bekadilanga ye kiese vava betambulanga mu nkumbu antete e nkanda muna nding’au yovo vava beyimbidilanga Yave muna nding’au a kingutukila. Muna ntangwa zazi, iyindulanga zola kwa Yave muna yeto. (Mavangu 2:8, 11) Yakinu sungamena e mvovo mia mpangi mosi anunu, Saulo Teasi wa mwisi Tuvalu. E nkumbu antete kayimbila e nkunga mia Kintinu muna nding’andi, wavova vo: “Nufwete zayisa kwa Buka kia Selo Yambuta vo e nkunga miami mia ndinga Tuvaluano mitomene simba kikilu o ntim’ame lutila nkutu muna Kingelezo.”

Muna ngonde a Setemba ya mvu wa 2005, yayangalala kikilu vava yavewa e lau dia kala mosi muna Buka kia Selo Yambuta kia Mbangi za Yave. Kana una vo kisalanga diaka salu kia sekola ko, ivutulanga matondo kwa Yave wau keyambulanga vo yakwamanana yikama e salu kia sekola kisalwanga mu nz’amvimba. Kiese kikilu imonanga mu zaya vo Yave olungisanga e nsatu za nkangu andi awonso kana nkutu awana bezingilanga mu sanga ke itoma silwanga umbangi ko kuna Mbu a Pacífico. Nze una ntozi a nkunga kavova vo: “O Yave oyalanga, e nza yamona kiese; e sanga yayangalala.”—Nkunga 97:1.