‘O Zowa Okwikilanga Konso Diambu’

“O zowa i ndiona ke zolanga tanga zulunalu ko; kansi oyu osundidi kizowa i ndiona okwikilanga muna mawonso masonama muna zulunalu.” —August von Schlözer, nsoneki a mwisi Alemanha (1735-1809).

VIOKA 200 za mvu, wantu ke babundanga vuvu ko muna mambu masonama muna zulunalu. O unu ke tufwete kwikila mu mawonso ko tutanganga yovo tutalanga muna Internete. Nsangu zayingi zisiwanga muna Internete. Umbangu wampa ukitulanga dio diasazu mu solola e nsangu zazi. Zayingi muna nsangu zazi zaludi, zamfunu ye zambote. Kansi, zayingi mpe zaluvunu, zakondwa o mfunu ye za vonza. Kiaki i kuma tufwete toma solelanga mana tuzolele tanga. Vava akaka beyantikanga sadila Internete, balenda yindula vo e nsangu zawonso zaludi wau vo muna Internete zina yovo wau vo akundi au babatwikidi zo. Balenda kwikila muna lusansu kana nkutu vo lwa nzenza. Kansi, Nkand’a Nzambi ukutulukisanga vo: “O tunga, konso diambu, kwikila: O nlungaladi otadiziela lutambi.”—Ngana 14:15.

Nswaswani ye mazowa ana bekwikilanga muna konso diambu bawidi, tufwete kala akwa ngangu. Avo tukala akwa ngangu, tukuyikenga yo kwikila kaka muna mana tuzeye vo maludi. Ke tuvukumunwa ko yovo kwikila muna lusansu lwa luvunu tutangidi muna Internete, kana nkutu vo wantu ayingi bekwikilanga lo. Adieyi dilenda kusadisa mu kala nkwa ngangu? Entete, ukiyuvula vo: ‘Nga nsangu zazi mu site yazayakana zina, ina ilenda bundwa vuvu? Nga mu site ina ivanang’e nzila kwa konso muntu kasoneka mana kazolele zitukidi yovo mu tuku ke dizayakene ko? Nga vena ye nzil’a Internete ibundwanga e vuvu yavunisa kala e nsangu zazi?’ * I bosi, sadila e ntona zaku. (Ngana 7:7) Avo lukatikisu una lwau mu kuma kia nsangu otangidi, dilenda kala vo zaluvunu kikilu. Kuna diak’e sambu, avo otangidi e nsangu zambi mu kuma ki’akaka, yindula kana nani oyangalala avo e nsangu zazi zimwangane ye ekuma kazolele vo zamwangana.

NGA WAZOLA TWIKA E NSANGU?

Akaka betwikanga e nsangu kwa akundi au awonso  lembi teka zaya kana vo lusansu lwalu lwa ludi ngatu teka yindula dina dilenda bwa avo batwikidi lo. Nanga bevanganga wo kimana bayangalelwa kwa wantu yo zola kala wantu antete muna mwanganesa e nsangu. (2 Samuele 13:28-33) Kansi, o nkwa ngangu oyindulanga e vonza dilenda twasa. Kasikil’owu, dilenda yivisa e nkumbu a muntu yovo nkumbu a nkubika.

O muntu otwikanga e nsangu nanga ke teka vavululanga ko mu zaya kana vo zaludi, wau vo ntangwa ye ngolo divavanga. Edi keyindulanga vo awana betambula e nsangu zazi yau bafwete vavulula. Kansi, kwa yau mpe e ntangwa mfunu ina. (Efeso 5:15, 16) Muna kuma kiaki, vana fulu kia twika e nsangu zina tulembi zay’e ziku, diambote twayindula: “Avo lukatikisu ngina lwau, kifwete zo twika ko!”

Ukiyuvula: ‘Nga yazola twika email? Nga yalomba kala ndoloki kwa muntu wau yantwikila nsangu zambi yovo zaluvunu? Nga vena ye muntu wampovesa kala vo kintwikila diaka nsangu mu Internete ko?’ Sungamena vo avo akundi aku bena ye email, balenda mpe sadila Internete, ke bevava lusadisu lwaku ko mu zaya mambu bavuidi o mfunu. Ke bavuidi mfunu wa tambula nsangu zayingi ko muna Internete ezi zina ye mambu, video yovo mafoto ma tusevo. Ke diangangu ko mpe mu twika malongi mabandulwa yovo mambu ma malongi ma Nkand’a Nzambi. * Sungamena vo avo muntu ovavulwidi, otangidi e sono ya Nkand’a Nzambi yovo okubikidi e mvutu za lukutakanu yandi kibeni, nluta miayingi kevua ke mu kuntwikila zo ko.

Adieyi ofwete vanga avo omwene diambu muna Internete divovanga luvunu mu kuma kia nkubik’a Yave? Venga dio vana vau! Kukwikila luvunu lwalu ko. Ke diangangu ko mu twikila akaka mana otangidi yo vava zaya e ngindu zau, kadi ediadi disayanesa diaka nsangu zaluvunu. Avo diambu omwene muna Internete ditokanese e ngindu, lomba ngangu kwa Yave yo mokena ye mpangi zazikuka. (Yakobo 1:5, 6; Yuda 22, 23) Ke tufwete sivika ko vava wantu bevovanga luvunu mu kuma kieto. O wantu bavova mpe luvunu mu kuma kia Yesu. Muna kuma kiaki, walukisa alongoki andi vo  atantu au bekubabangika yo ‘kubayikila bi wawonso kuna luvunu.’ (Matai 5:11; 11:19; Yoane 10:19-21) Ozevo, avo okedi ye ngangu yo toma yindula, obakula vava muntu kevovanga luvunu mu vava vukumuna akaka.—Ngana 2:10-16.

ZITISANGA AKAKA

Tufwete kebanga mpe mu kuma kia mwanganesa nsangu mu kuma kia mpangi zeto yovo vova diambu tuwidi mu kuma kiau. Ezak’e ntangwa, ke dikalanga diambote ko mu mwanganesa e nsangu kana nkutu vo zaludi. (Matai 7:12) Kasikil’owu, ke dia zola ko ngatu dialukasakeso mu mwanganesa e nsangu zaluvunu mu kuma ki’akaka. (2 Tesalonika 3:11; 1 Timoteo 5:13) E nsangu zankaka za mbumba. O wantu yau mosi balenda zo sengomona vava ntangwa ifwana yovo mu mpila ina bazolele. Muna kuma kiaki, tufwete zitisa e nzengo zau mu kuma kia ntangwa ye una besengomwena e diambu diau. Avo tuvovele diambu diangani kw’akaka vitila yau kibeni bavova dio, diambi kikilu tuvanga.

O unu, e nsangu mu nzaki zimwangananga, zakala zaludi yovo zaluvunu, zamfunu yovo zakondwa o mfunu, zambi yovo za vonza. Kana nkutu vo kwa muntu mosi kaka otwikidi e nsangu, o muntu ndioyo olenda zo mwanganesa kwa wantu awonso mu nza mu segundu zakete. Venga e fu kia twika e nsangu mu nzaki kwa konso muntu ozeye. Kana una vo o zola “kukwikila mawonso” ye kubundanga e vuvu, ke tufwete kala mazowa ko bekwikilanga e nsangu zawonso. (1 Korinto 13:7) Ke tufwete kwikilanga mambu ma luvunu ko ngatu mambu malenda kota nkubik’a Yave e nsoki yovo mpangi zeto ana tuzolanga. Sungamena vo awana beyantikanga luvunu yo mwanganesa lo, Satana wa Nkadi ampemba beyangidikanga una vo i ‘se dia luvunu.’ (Yoane 8:44) Muna kuma kiaki, yambula twakala ye ngangu yo toma teka yindula dina tuvanga muna ulolo wa nsangu tutambulanga lumbu ke lumbu. Nze una Nkand’a Nzambi uvovanga, “atunga uzowa bevingila, alungaladi bevwata zayi se kolowa.”—Ngana 14:18.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 32]

YUVU OFWETE KIYUVULA VITILA WATWIKA E NSANGU:

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 32]

❑ Nga ngina ye ziku vo e nsangu zazi zaludi?

❑ Nga e nsangu zazi za mbumba?

❑ Nga e nsangu zazi nkumbu a muntu ziyivisa?

❑ Nga vena ye muntu wanzayisa kala vo kintwikila diaka nsangu ko?