1-2. Nkia nswaswani yakala vana vena Akabi yo Manase? Nkia yuvu tufimpa mu longi diadi?

YAMBULA twavovela atinu wole ana bazinga kuna nz’ankulu. Omosi wayala makanda kumi ma kintinu kia Isaele. Wankaka wayala makanda mole ma kintinu kia Yuda. Kana una vo ke bazinga mu kolo kimosi ko, mambu mayingi mafwanana bavanga. Atinu wole awaya bakolamena Yave yo fila nkangu a Nzambi mu sumuka. Yau wole basambila e teke yo vonda wantu. Kansi, vakala ye diambu diaswaswana muna yau awole. Mosi muna yau wakwamanana vanga mambu mambi yamuna lufwa lwandi. Kansi, wankaka waviluka o ntima yo lolokwa. Aki nani i atinu awaya?

² Mosi nkumbu andi Akabi, ntinu a Isaele. Wankaka nkumbu andi Manase, ntinu a Yuda. Mayingi tulenda longoka muna diambu diaswaswanesa wantu wole awaya, i sia vo, luviluku lwau lwa ntima. (Mav. 17:30; Roma 3:23) Ozevo, nki i luviluku lwa ntima? Aweyi o muntu kesongelanga vo ovilukidi kikilu o ntima? Diamfunu mu zaya e mvutu za yuvu yayi kadi avo tusumukini tuzolele vo Yave katuloloka. Owau, muna zaya e mvutu za yuvu yayi, yambula twafimpa lusansu lwa atinu wole awaya yo zaya mana tulenda longoka muna nona yau. I bosi, tufimpa dina Yesu kalonga mu kuma kia luviluku lwa ntima.

3. Nkia mpila ntinu kakala Akabi?

³ Akabi i ntinu wansambwadi ona wayala makanda kumi ma kintinu kia Isaele. Wasompa Izebele wa mwan’a ntinu a Sidone, zula kiakala ye mavua mayingi kuna node. E longo lwalu nanga lwatwasa malau mayingi kimana Isaele yakala mpe ye mavua. E longo lwalu mpe lwafila e zula kia Isaele mu sumukina  Yave. Wau vo Izebele Bale kasambilanga, wavukumuna Akabi muna sayanesa e nsambila yayi yangemi, ina yafilanga wantu mu tá zumba muna tempelo yo yoka wan’au se kimenga vana tiya. Ekolo Izebele kakala ntinu ankento, ngunza zawonso za Yave mu vonza zakala. Wavondesa ayingi muna yau. (1 Nti. 18:13) Akabi ‘wasunda awonso ana bamvita muna vang’o bi vana meso ma Yave.’ (1 Nti. 16:30) Yave kazima meso ko muna mambu Akabi ye Izebele bavanganga. Watoma zaya mawonso bavanganga. Muna nkenda zandi, vitila kabatumba, Yave wafila Eliya wa ngunza muna kasakesa o nkangu kimana basoba mavangu mau yo kunsadila. Kansi, Akabi yo Izebele ke bazola tamba matu ko.

4. Aweyi Yave kavova ketumbila Akabi? Adieyi Akabi kavanga?

⁴ Kuna kwalanda, e ntangwa yafwana kimana Yave kabatumba. Wafila Eliya wa ngunza mu zayisa kwa Akabi ye Izebele e mpila kekubatumbila. Esi nzo au yawonso vondwa bevondwa. E mvovo mia Eliya miakendeleka kikilu Akabi. Diasivi kikilu mu mona vo, o nkwa lulendo ndioyo ‘wayikulula.’—1 Nti. 21:19-29.

5-6. Aweyi tuzayidi wo vo Akabi kasonga luviluku lwa ntima lwakieleka ko?

⁵ Kana una vo Akabi wayikulula muna kolo kiakina, mana kavanga kuna kwalanda, masonga vo kaviluka kikilu ntima ko. Kasikil’owu, kavanga diambu ko muna fokola e nsambila ya Bale muna kintinu kiandi. Kakasakesa nkangu ko mu sambila Yave. Vena mpe ye mambu mankaka Akabi kavanga masonga vo kaviluka kikilu ntima ko.

⁶ I bosi, vava Akabi kabokela Yosafate wa ntinu a Yuda kimana kanyikama muna nuanisa esi Suria, Yosafate walomba Akabi vo bavava ntete luludiku kwa ngunz’a Yave. Kuna lubantiku, Akabi katonda ngindu zazi ko yo vova vo: “Vena ye muntu mosi ona tulenda yuvulwila Yave; kansi kikunzolanga ko, kadi ke sakulanga mambu mambote ko mu kuma kiame, mambu mambi kaka.” Kana una vo i wau, bayuvula Mikaya wa ngunza. Kieleka, Akabi ndungidi kakala yau, kadi o ngunz’a Nzambi mambu mambi kasakula mu kuma kiandi. Kansi, vana fulu kia viluka o ntima yo lomba ndoloki kwa Yave, Akabi wasia ngunza ndioyo muna pelezo. (1 Nti. 22:7-9, 23, 27) Kana una vo Akabi wasia ngunz’a Yave muna pelezo, kalenda kakidila e ndungan’a ungunza ko. Vava Akabi kayenda muna vita wavondwa.—1 Nti. 22:34-38.

7. Vava Akabi kafwa, adieyi Yave kavova mu kuma kiandi?

⁷ Vava Akabi kafwa, Yave wasonga una kabadikilanga muntu ndioyo. Vava Yosafate wa ntinu katuka kuna vita yo kwenda kuna nzo andi, Yave watuma Yeu wa ngunza muna semba Yosafate wau kasadisa Akabi. Ngunz’a Yave wavova vo: “Nga ofwete sadisa yimpumbulu yo zola awana bemenganga Yave?” (2 Tus. 19:1, 2) Owau, yindula diambu edi: Avo Akabi waviluka kikilu o ntima, ngunz’a Yave kadi kunyikila kimpumbulu ko ona omenganga Yave. Kieleka, kana una vo Akabi wakendalala mu kuma kia mavangu mandi, kasonga luviluku lwakieleka ko lwa ntima.

8. E nona kia Akabi, adieyi kitulongele mu kuma kia luviluku lwa ntima?

⁸ Adieyi tulenda longoka muna nona kia Akabi? Kuna lubantiku, vava kawá e mvovo mia Eliya mu kuma kia lufwasu lulwakila esi nzo andi, Akabi wayikulula. Diambu diambote kavanga. Kansi, kuna kwalanda, mavangu mandi masonga vo, kaviluka ntima ko. Ediadi disongele vo, muna songa vo tuvilukidi kikilu ntima, mayingi tufwete vanga ke kendalala kaka ko. Owau, yambula twabadika nona kiankaka kikutusadisa mu bakula kana nki i luviluku lwakieleka lwa ntima.

9. Nkia mpila ntinu Manase kakala?

⁹ Vioka 200 za mvu vava Akabi kafwa, Manase wakituka se ntinu a Yuda. Nanga mambu mayingi mambi kavanga lutila nkutu Akabi. Muna Bibila tutanganga vo: “Ovangidi mambu mayingi mambi vana meso ma Yave muna kunkendeleka.” (2 Tus. 33:1-9) Manase watunga maziku mu kuma kia nzambi zaluvunu yo sia nkutu teke kiavalwa kia vindi diavauka muna tempelo a Yave. E vindi diadi diavauka nanga nsambila ya kiyakala ye kikento diasunzulanga. Wavanda e nkisi, watesesa e ngombo yo nîka kindoki. “Manase mpe wabungula menga mayingi ma minkondwa-kuma.” Wantu ayingi kavondesa yo ‘yoka mpe wan’andi vana tiya,’ se kimenga kwa nzambi zaluvunu.—2 Nti. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Aweyi Yave katumbila Manase? Adieyi Manase kavanga?

¹⁰ Nze Akabi, Manase kazola wa lulukisu lwa Yave ko muna ngunza zandi. Kuna kwalanda ‘Yave otwikidi [esi Yuda] mfumu za vu kia makesa ma ntinu a Asuri, babakidi Manase muna luvaku, bankangidi muna tuvambu tole yo kunata kuna Babele.’ Vava kakala muna pelezo kuna Babele, Manase nanga wayindula o bi wawonso kavanga. “Uyikulwidi kikilu vana ndose a Nzambi a mase mandi.” Kansi, mayingi diaka kavanga. “Ododokele Yave wa Nzambi andi.” Manase “okwamanene samba kwa Nzambi.” Kieleka, o muntu ndioyo wambi wasoba emvimba. Wayantika badikila Yave se “Nzambi andi” yo kwamanana samba kwa yandi.—2 Tus. 33:10-13.

11. Landila e sono kia 2 Tusansu 33:15, 16, aweyi Manase kasongela vo waviluka kikilu o ntima?

¹¹ Kuna kwalanda, Yave wawá e sambu ya Manase. Mu kuma kia mambu mana kayika muna sambu yandi, Manase wasonga vo waviluka kikilu o ntima. Muna kuma kiaki, Yave waloloka Manase yo yambula vo kavutuka vana kunda kiandi kia kintinu. Manase wasadila e lau diadi muna songa vo waviluka kikilu o ntima. Wavanga dina Akabi kavanga ko. Wasoba mavangu mandi. Watelamena e nsambil’aluvunu yo kasakesa o nkangu mu sambila Yave. (Tanga 2 Tusansu 33:15, 16.) Kieleka, unkabu ye lukwikilu diavavanga kwa Manase mu vanga e diambu diadi, kadi mu mvu miayingi, mbandu ambi kasonganga kwa esi nzo andi, kwa mbanda-banda zandi ye kwa nkangu wawonso. Kansi, muna kinunu kiandi, Manase wavanga mawonso muna singika mambu mankaka mambi kavanga. Nanga wakituka se mbandu ambote kwa Yosiya wa ntekelo andi ona wakituka se ntinu ambote muna mvu mialanda.—2 Nti. 22:1, 2.

12. E nona kia Manase, adieyi kitulongele mu kuma kia luviluku lwa ntima?

¹² Adieyi tulenda longoka muna nona kia Manase? Kayikulula kaka ko, kansi mayingi mpe kavanga. Manase wasamba kwa Yave yo  lomba e ndoloki. Wasoba mavangu mandi. Wasia e ngolo muna singika e mambu mambi kavanga yo yantika sambila Yave yo kasakesa akaka bavanga diau dimosi. E nona kia Manase kivananga e vuvu kana nkutu kwa awana bevanganga e mambu masundidi o bi. E nona kiaki, i ziku kisonganga vo Yave wa Nzambi “wambote, wakubama muna loloka.” (Nku. 86:5) Kieleka, Yave ololokanga awonso bevilukanga kikilu o ntima.

13. Yika e nona kisonganga o mfunu wa luviluku lwa ntima.

¹³ Manase mayingi kavanga, kakendalala kaka ko mu kuma kia masumu mandi. Ediadi diambu diamfunu dikutulonganga mu kuma kia luviluku lwakieleka lwa ntima. Badika e nona eki: Yindula vo wele sumba e mbolo kuna padaria. Vana fulu kia kuvana e mbolo, o nteki uvene farinha. Aweyi omona, nga oyangalala? Ve. Kansi, adieyi tuvova avo nteki usasidi vo e farinha i lekwa kisundidi o mfunu muna vanga e mbolo. Nga oyangalala? Ve kikilu. Diau dimosi mpe, Yave ovavanga vo o nsumuki kaviluka kikilu o ntima. Avo nsumuki okendalele mu kuma kia sumu diandi, diambu diambote kikilu. O lukendalalu diambu diamfunu muna songa vo muntu ovilukidi o ntima, kansi ke diau kaka ko divavuanga. Adieyi diaka o nsumuki kafwete vanga? Tala dina tulenda longoka muna kingana kina Yesu kata.

14. Muna kingana kia Yesu, nkia diambu mwan’ankolami kavanga diasonga vo waviluka ntima?

¹⁴ Yesu kingana kialukasakeso kata kia mwana wavila yovo mwan’ankolami, kina kiasonama muna Luka 15:11-32. O mwana ndioyo wakolamena se diandi yo sisa e nzo yo kwenda “kuna nsi yandá.” Okwakuna, wakivana muna zingu kia umpumbulu. Kansi, vava e zingu kiandi kiakituka se kiampasi, wayindula e nzengo zambi kabaka. Wabakula vo zingu kiambote kakala kiau muna nzo a se diandi. Yesu wavova vo mwana ndioyo ‘wakibanza.’ Wabaka e nzengo za vutuka kuna nzo yo lomba e ndoloki kwa se diandi. Diamfunu diakala kwa mwana ndioyo mu bakula vo mambu mayingi mambi kavanga. Nga i diau kaka kafwana vanga? Ve. Diavava mpe vo kasoba mavangu mandi.

15. Nkia ziku kisonganga vo mwan’ankolami waviluka kikilu o ntima?

¹⁵ Mana kavanga, masonga vo o mwan’ankolami waviluka kikilu o ntima. Kasikil’owu, wavanga nkangalu wandá muna vutuka ku nzo. I bosi, vava kalwaka kwa se diandi, wavova vo: “Nsumukini Nzambi kuna zulu, y’oku ndose aku. Kifweno yikilwa diaka mwan’aku ko.” (Luka 15:21) O mwan’ankolami wafunguna masumu mandi yo songa vo wazola vutulwisa e ngwizani andi yo Yave. Wabakula mpe vo mavangu mandi, makendeleka se diandi. Wazola vanga mawonso muna vutulwisa e  ngwizani yo se diandi. Muna kuma kiaki, wazola kituka se mosi muna asadi a se diandi. (Luka 15:19) E kingana kiaki kia mwan’ankolami, ke mpasi lusansu ko. O lusansu lwalu lwamfunu kikilu kwa akuluntu muna nkutakani. Lulenda kubasadisa mu zaya kana vo o mpangi ovolele sumu diampwena ovilukidi kikilu ntima yovo ve.

16. Ekuma dilenda kadila diampasi kwa akuluntu mu bakula kana vo o nsumuki ovilukidi kikilu o ntima?

¹⁶ Ke diambu diakete ko kwa akuluntu mu zaya kana vo o muntu ovolele sumu diampwena ovilukidi kikilu o ntima yovo ve. Ekuma? Akuluntu ke bazeye mana mena muna ntim’a muntu ko. Muna kuma kiaki, bevavanga zaya e ziku kana vo o nsumuki oyambwidi kikilu vanga mambu mamfididi mu sumuka. Ezak’e ntangwa, dilenda kala diampasi kwa akuluntu mu kala ye ziku vo o nsumuki ovilukidi kikilu o ntima musungula avo diambu disundidi o bi kavanga kondwa kwa nsoni.

17. (a) Nkia nona kisonganga vo okendalala ke kwau kaka ko i sinsu kia luviluku lwa ntima? (b) Nze una usonganga 2 Korinto 7:11, aweyi o nsumuki kesongelanga vo ovilukidi kikilu o ntima?

¹⁷ Yambula twabadika nona kimosi. Mpangi mosi ayakala otanga e zumba mu mvu miayingi. Vana fulu kiavava lusadisu, oswekele sumu diandi kwa nkento andi, akundi ye akuluntu. Kuna kulanda, e sumu diandi disengomokene. Vava akuluntu bamvovese vo vena ye ziku kisonganga vo zumba ketanga, o nsumuki otambulwidi e sumu diandi yo kendalala nkutu. Nga ediadi disongele vo ovilukidi kikilu o ntima? Akuluntu ana befundisanga e diambu diadi, bafwete vava diaka e ziku yankaka, ke sia kaka sungididi muna lukendalalu lwandi ko. Kadi o muntu ndioyo ke nkumbu mosi kaka ko kavolele e sumu, kansi mu mvu miayingi. Ke yandi mosi mpe ko wafungwini, kansi muntu ankaka wazayisi e sumu diandi kwa akuluntu. Muna kuma kiaki, akuluntu bafwete kala kikilu ye ziku vo o nsumuki osobele ngindu, mavangu ye kadilu kiandi. (Tanga 2 Korinto 7:11.) Nanga ntangw’ayingi divava kwa muntu ndioyo mu vanga e nsobani zisonga vo ovilukidi kikilu o ntima. Nanga divava mpe vo kavaikiswa mu nkutakani yavana kesonga vo ovilukidi o ntima.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Aweyi muntu ovaikisu mu nkutakani kesongelanga vo ovilukidi kikilu o ntima? Adieyi divangama avo ovilukidi kikilu o ntima?

¹⁸ Muna songa vo ovilukidi kikilu o ntima, o muntu ovaikisu mu nkutakani kafwete kwendanga mu tukutakanu, sadila luludiku kaveno kwa akuluntu, lwa sambanga yo longoka e Bibila. Kafwete sianga mpe e ngolo muna venga mambu malenda kumfila mu sumuka diaka. Avo vangidi mawonso mu vutulwisa e ngwizani andi ambote yo Yave, o nsumuki olenda kala ye ziku vo Yave okunloloka emvimba  ye akuluntu bekumvutulwisa muna nkutakani. Vava akuluntu bevavanga zaya kana vo nsumuki ovilukidi kikilu o ntima yovo ve, bafwete sungamena vo konso muntu waswaswana. Muna kuma kiaki, akuluntu ke bafwete songa ntim’ambadi ko.

19. Nki i luviluku lwakieleka lwa ntima? (Yezekele 33:14-16)

¹⁹ Nze una tulongokele, mayingi mevavuanga kwa nsumuki muna songa luviluku lwakieleka lwa ntima ke vova kaka ko vo okendalele mu kuma kia sumu kavolele. Divavanga vo kasoba ngindu yo ntim’andi yo yantika vanga mambu mansongi. Muna kuma kiaki, kafwete yambula mavangu mambi yo lemvokela e nkanikinu mia Yave. (Tanga Yezekele 33:14-16.) E diambu disundidi o mfunu o nsumuki kafwete tokanena, i vutulwisa e ngwizani andi yambote yo Yave.

20-21. Aweyi tulenda sadisila muntu ovolele sumu diampwena?

²⁰ Muna salu kiandi kia umbangi, Yesu wasasila diambu dimosi diamfunu vava kavova vo: “Kizidi bokela ansongi ko, kansi asumuki, kimana baviluka o ntima.” (Luka 5:32) Yeto mpe kani diadi tufwete kala diau. Yindula vo tubakwidi vo nkundi eto sumu diampwena kavolele. Adieyi tufwete vanga?

²¹ Nga tutatidila kikundi kieto muna lembi zayisa e sumu diandi kwa akuluntu? Ke dilendakana ko mu sweka e sumu kadi Yave omonanga mawonso. (Nga. 5:21, 22; 28:13) Olenda sadisa nkundi aku, muna kunsungamesa vo akuluntu bakubama bena muna kunsadisa. Avo nkundi aku kazolele funguna sumu diandi ko kwa akuluntu, ngeye kibeni zayisa e sumu diadi kwa akuluntu. Muna mpila yayi osonga vo ozolele kikilu sadisa nkundi aku. Ediadi diamfunu kadi e ngwizani andi yo Yave mu vonza yina.

22. Nkia diambu tulongoka muna longi dilanda?

²² Adieyi tuvova avo nsumuki diambu disundidi o bi kavangidi ye akuluntu babakidi e nzengo za kumvaikisa mu nkutakani? Nga ediadi disongele vo ke bamfwididi nkenda ko? E longi dilanda, divovela una Yave kesongelanga e nkenda zandi muna mpila ketumbilanga asumuki ye una tulenda kuntanginina.