Elongi dia Lunungunuku nga Ngwizani Dina ye Nkand’a Nzambi?

NGA Nzambi lunungunuku lwa bulu kasadila muna vanga muntu? Nga Nzambi mumvidi kavanga ona wakituka se nioka, i bosi e nioka yakituka se nkewa, e nkewa yayi yanungunuka se wantu? Akwa ngangu za nza ye mfumu zakaka za mabundu bekwikilanga mun’elongi dia lunungunuku ye dia Nkand’a Nzambi divovanga vo o muntu kwa Nzambi kavangwa. Bevovanga vo lusansu luna muna nkanda Etuku, savu kwandi. Nanga wakiyuvula kala, ‘nga elongi dia lunungunuku dia sia vo muntu mu bulu katuka ngwizani dina ye Nkand’a Nzambi?’

O bakula etuku dia zingu kieto mfunu dina, ekuma kadi dilenda kutusadisa mu bakula mpe kana vo tu akinani, akweyi tukwendanga ye una tufwete zingila. Avo tuzeye etuku dia muntu, tulenda bakula ekuma Nzambi keyambulwilanga e mpasi, y’ekani diandi dia kusentu mu kuma kia wantu. Ka tulendi kala ye ngwizani yambote ko ye Nzambi avo ka tukwikilanga ko vo yandi i Mvangi eto. Muna kuma kiaki, yambula twafimpa dina kevovanga o Nkand’a Nzambi mu kuma ki’etuku dia muntu, zingu kiandi owau ye kia kusentu. I bosi tuzaya kana vo elongi dia lunungunuku ngwizani dina ye Nkand’a Nzambi.

O Muntu Vava Kakala Yandi Mosi

Ana belonganga elongi dia lunungunuku bevovanga vo bulu yanungunukanga malembe malembe i bosi yakituka se wantu. Ke bekwikilanga ko vo kuna lubantiku o muntu yandi mosi kakala. Kansi, o Nkand’a Nzambi ke diau ko kelonganga. Ulonganga vo yeto awonso mu Adami twatuka. Ukutuzayisanga nkumbu a nkaz’andi ye wan’andi. Utoma kiesesanga mana kavanga, mana kavova, mvu kazinga ye mvu una kafwa. Yesu kabadikila lusansu lwalu ko nze savu kia muntu walembi longoka. Vava kamokena ye mfumu za mabundu batoma longwa, wavova vo: “Nga ke nwatanga wo ko, ovo, ona wabavanga kuna lubantiku eyakala yo nkento kabavang’e?” (Matai 19:​3-5) I bosi, Yesu wayika e mvovo miavoveswa kw’Adami yo Eva muna Etuku 2:24.

Luka wa nsoneki a Nkand’a Nzambi ye mfimpi a tusansu, wasonga vo Adami wazinga kieleka nze Yesu. Luka wasoneka luvila lwa Yesu tuka muna Adami wa muntu antete. (Luka 3:​23-​38) Diau adimosi mpe, vava Paulu wa ntumwa kamokena yo nkangu kumosi y’akwa ndongota ana balongoka muna sikola za Kingerekia zatoma zayakana, wabavovesa vo: “O Nzambi, ona wayivangila nza ye ma yawonso ina mo. . . muna muntu mosi i kavangila zula ya wantu yawonso ina in’ova ndose a nza.” (Mavangu 17:​24-26 NW) Kieleka, o Nkand’a Nzambi ulonganga vo mu ‘muntu mosi’ twatuka. Nga dina kelongang’o Nkand’a Nzambi mu kuma ki’etuku dia muntu ngwizani dina y’elongi dia lunungunuku?

 O Muntu Wavidisa Nkal’andi Yalunga

O Nkand’a Nzambi usonganga vo, muntu antete kavanga o Yave walunga kakala. Nzambi kalendi vanga lekwa yalembi lunga ko. Lusansu lwa nsema lusonganga vo: “O Nzambi osemene muntu muna mpw’andi. . . O Nzambi omwene yawonso kavangidi, yambote kikilu.” (Etuku 1:​27, 31) O muntu alunga aweyi kakala?

O muntu alunga wakala ye nswa wa kuyisolela ye fwana tanginina fu yawonso ya Nzambi. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: ‘Nzambi [aludi] osemene muntu se wansongi.’ (Kimpovi 7:​29) Adami wasola kolamena Nzambi. Muna kuma kia ukolami wandi, Adami wavidisa moyo andi alunga ye wa wan’andi. Olembi lunga kusonganga ekuma tukendalelanga nkumbu miayingi, vava tuzolanga vanga edi diansongi. Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “Ke dina nzolele i mvanga ko; dina nsawidi kaka, i mvanga.”​—⁠Roma 7:15.

Mun’owu wa Nkand’a Nzambi, muntu alunga wadi zinga yakwele mvu yo vimpi wambote. Eziku kia diambu diadi kimonekanga mu dina kavova Nzambi kw’Adami. O muntu antete kele vo kakolamena Nzambi ko, kadi fwa ko. (Etuku 2:​16, 17; 3:​22, 23) O Yave kadi vova ko vo yawonso kavanga “yambote kikilu,” kele vo muntu kakala walembi lunga yo vangwa mu mpila kalenda yelela yovo kolama. E kimuntu kialunga kavidisa o muntu antete kisonganga ekuma nitu a muntu yavangwa mu mpil’esivi inuninanga yo yela. Muna kuma kiaki, elongi dia lunungunuku ke dina ngwizani ko ye Nkand’a Nzambi. Disonganga vo muntu mu bulu katuka. Nkand’a Nzambi usonganga vo o wantu mu luvila lwa muntu alunga batuka.

E ngindu za sia vo Nzambi lunungunuku kasadila mu vanga muntu, ke zina ngwizani ko ye dina kevovanga o Nkand’a Nzambi mu kuma kia Nzambi. Kele vo Nzambi kasadila lunungunuku, ediadi diadi songa vo yandi wasia wantu mu vonza kia mpasi ye mayela. Kansi Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia Nzambi vo: “Etadi, o mavangu mandi malunga; Kadi ngyenda zandi zawonso zansongi. O Nzambi nkwa ziku, yo kondw’o vilwa, Wansongi kwandi yo singama. Batumbukidi, ke wan’andi ko, i twangu kiau.” (Nsiku 32:​4, 5) Muna kuma kiaki, e mpasi bemonanga o wantu ke zisonganga ko vo Nzambi lunungunuku kasadila mu vanga o wantu. Kansi mu kuma kia muntu mosi wa kolamena Nzambi yo vidisa e moyo andi alunga y’owu wa wan’andi. Wau tufimpidi oma ma Adami, yambula twafimpa diaka oma ma Yesu. Nga dina kevovanga o Nkand’a Nzambi mu kuma kia Yesu, ngwizani dina y’elongi dia lunungunuku?

Nga Lenda Kwikila Mun’elongi dia Lunungunuku Kumosi Ye dia Kikristu?

“Kristu wafwila muna masumu meto.” Nanga zeye wo vo, ediadi i longi diasina dia  Kikristu. (1 Korinto 15:3; 1 Petelo 3:​18) Muna bakula ekuma elongi dia lunungunuku ke dinina ngwizani ko ye mvovo miami, tufwete zaya ekuma Nkand‘a Nzambi kekutuyikilanga vo tu asumuki ye una divanganga esumu muna yeto.

Wau vo yeto awonso tu asumuki, ka tulendi tanginina ko e fu ya Nzambi una ufwene, nze i zola yo unsongi wandi. Muna kuma kiaki, Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Awonso basumuka, yo funga muna nkembo a Nzambi.” (Roma 3:​23) Nkand’a Nzambi usonganga vo esumu i tuku dia lufwa. Muna 1 Korinto 15:56 tutanganga vo: “O mang’a fwa, esumu.” E sumu twasambukila i tuku dia mayela. Yesu wasonga vo usumuki weto ukututwasilanga mayela. Wavovesa mbevo evola vo: “O masumu maku mayambulwilu,” ibosi mbevo wasasuka. ​—⁠Matai 9:​2-7.

Lufwa lwa Yesu aweyi lulenda kutusadisila? Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia Adami yo Yesu Kristu vo: “Wau vo muna Adami awonso befwila, i una muna Kristu awonso bevaninw’e mioyo.” (1 Korinto 15:​22) Muna vana moyo andi, Yesu wafuta ntalu esumu twasambukila kwa Adami. Muna kuma kiaki, awonso bekwikilanga muna Yesu yo kunlemvokela balenda tambula kina kavidisa Adami​—⁠vuvu kia moyo a mvu ya mvu. ​—⁠Yoane 3:16; Roma 6:23.

Nga omwene nswaswani a longi dia lunungunuku ye dia Kikristu? Avo ke tukwikilanga ko vo “muna Adami awonso befwila,” aweyi tulenda kadila ye vuvu vo “muna Kristu awonso bevaninw’emioyo”?

Ekuma Wantu Ayingi Betambulwilanga Elongi dia Lunungunuku

Nkand’a Nzambi usonganga una malongi mama masayanena kumosi y’elongi dia lunungunuku. Uvovanga vo: “E ntangwa ikwiza, ina vo ke bezizidil’elongi diavimpi ko; kansi wau bena yo matu mamfisi, bekubìdikil’alongi muna mau maketo; yo venges’o matu muna ludi, yo bendomokena yingana.” (2 Timoteo 4:​3, 4) Kana una vo elongi dia lunungunuku akwa ngangu za nza betoma dio sadilanga, dilongwanga mpe kwa esi mabundu. Belonganga ndongota za wantu mu kuma kia moyo yo Nzambi. Awana bekwikilanga mun’elongi diadi bevunginikwanga kw’akw’eloko ye fu kia kuyitumina. Wantu awaya bevovanga mpe vo bekwikilanga muna Nzambi. Kansi, bevovanga vo ke Nzambi ko wasema e lekwa, ke vanga diambu ko muna zingu kia wantu, ke kubafundisa ko. Mama i malongi mesianga mfisi muna matu.

Awana belonganga elongi dia lunungunuku nkumbu miayingi ke bezayanga ziku kia diambu ko. Kansi, belonganga dio mu lungisa “maketo ma yau kibeni”​—⁠nanga luzolo lwa tondwa kw’akwa ngangu ana bekwikilanga mun’elongi dia lunungunuku muna zunga kiau. Michael Behe wa nlongi a bioquìmica, olongokanga esivi dia má yamoyo muna nitu a muntu se mvu miayingi, wavova vo, awana belonganga vo má yamoyo muna nitu a muntu yau mosi ya nungunuka, elongi diau ke diasikila ko. Nga má yayi yamoyo i yau ya nungunuka? Wasoneka vo: “Vena ye akwa ngangu za nza ke bekwikilanga ko vo e má yayi yamoyo nungunuka inungunukanga. Ka vena nkanda ko mia ngangu za nza miyikanga lunungunuku lw’esivi lwa má yamoyo muna nitu a muntu. . . . Elongi dina kasoneka Darwin mu kuma kia lunungunuku lwa má yamoyo muna nitu a muntu ke dia ludi ko.”

Wau vo awana belonganga elongi dia lunungunuku ke bena ye ziku ki’elongi diau ko, ekuma bekomekenanga wantu mu kwikila e ngindu zau? Michael Behe wavova vo: “Wantu ayingi kumosi ye akwa ngangu za nza ana betoma zitiswanga ke bazolele kwikila ko vo vena ye ndiona osundidi muna nsema wawonso.”

Elongi dia lunungunuku diyangidikanga mfumu zayingi za mabundu ana bezolanga kuyisonga vo akwa ngangu. Bafwanana y’awana kayika o Paulu muna nkanda kasonekena Akristu  a esi Roma. Paulu wasoneka vo: “Dina dia Nzambi dizayakana dimonekene muna yau.  . . Kadi, oma ma yandi malembi monakana, matomene moneka tuka kun’esemo dia nza, wau mazayakenene muna lekwa yavangwa, i nkum’andi a mvu ya mvu, yo unzambi; balembi kala ye vinza: e kuma kadi, wau vo bazeye Nzambi, ke basidi kunkembela nze Nzambi ko, ngatu tonda; batumpalele kaka muna mbalu zau, ntima miau miazengi mibubalele. Wau bekuyika vo akwa ngangu, bakitukidi se mazowa.” (Roma 1:​19-​22) Aweyi lenda vengela vunginikwa kw’alongi aluvunu?

Eziku Tufwete Kwikidila muna Mvangi

Nkand’a Nzambi usonganga mfunu wa ziku vava uyikanga e nsasa lukwikilu. Uvovanga vo: “Lukwikilu, i lusikidisu lua mana mesiwang’e vuvu, e nton’a lekwa ilembele moneka.” (Ayibere 11:⁠1) Lukwikilu lwakieleka muna Nzambi lufwete kala ye ziku kisonganga vo o Mvangi una kikilu. Nkand’a Nzambi usonganga una tulenda zayila e ziku kiaki.

Davidi wa nsoneki a Nkand’a Nzambi wavumunwinwa mu vova vo: “Ikuvana matondo; kadi e mpanga yavangwa yambubu, yesivi.” (Nkunga 139:​14) Muna vaulanga e ntangwa yo badika e mpil’esivi yavangilwa e nitu eto ye vangwa yakaka ya mioyo, diwokesa o vumi weto muna ngangu za Nsemi eto. E mpil’esivi isadilanga kumosi e yikwa yeto ya nitu isonganga vo nkwa ngangu wavanga yo. E mpila yatoma kubikilwa e nsema yisonganga mpe ziku vo vena ye Mvangi angangu. Davidi wasoneka vo: “Ezulu ditelekanga nkembo a Nzambi; E ngambwila isonganga salu kiandi kia moko.”​—⁠Nkunga 19:⁠1.

Nkand’a Nzambi ziku yayingi usonganga mu kuma kia Mvangi. Vaul’e ntangwa mu fimpa e ngwizani ya nkanda 66 mina mo, ye nsiku miandi mia nkal’ambote ye ndungana ungunza, dilenda kusadisa mu zaya ziku vo ndiona wasonekesa wo i Mvangi. O bakula malongi ma Nkand’a Nzambi, dilenda song’eziku vo Nkand’a Nzambi i Diambu dia Mvangi kikilu. Kasikil’owu, vava obakula malongi mama ma Nkand’a Nzambi, y’etuku diampasi, ye Kintinu kia Nzambi, ye zingu kia kusentu ye una lenda kadila ye zingu kiakiese, obakula kieleka e ngangu za Nzambi. Lenda bakula una Paulu kamona vava kasoneka vo: “Kuna kwa sina kwa umvwama wa ngangu yo zayi wa Nzambi, e mfundisa zandi, kuna kwa lembi fimpakana, ngyenda zandi mpe, kuna kwa lembi tongonokakana!”​—⁠Roma 11:33.

Ekolo fimpang’e ziku yayi yo kumika lukwikilu lwaku, okala ye ziku vo, vava otanganga Nkand’a Nzambi, ndinga Mvangi owanga. Ovovanga vo: “Yavanga nza, yasema wantu bena vo: omono, o moko mame mananini ezulu, nkanikini vu kiandi kiawonso.” (Yesaya 45:​12) Kieleka, kukibanza ko mu kuma kia ngolo ovanga mu zaya vo Yave i Mvangi a lekwa yawonso.

[Mvovo mia Sina 14]

Paulu wa ntumwa wavovesa Mingerekia miatoma longwa vo: ‘Nzambi . . . muna muntu mosi i kavangila zula ya wantu yawonso’

[Mvovo mia Sina 15]

Elongi dia lunungunuku disonganga vo muntu mu bulu katuka. Kansi, Nkand’a Nzambi usonganga vo wantu mu luvila lwa muntu alunga batuka

[Mvovo mia Sina 16]

“Akwa ngangu za kieleka ke bekwikilanga ko muna lunungunuku lwa má yamoyo muna nitu a muntu”

[Mvovo mia Sina 17]

E mpil’esivi yavangilwa e lekwa yamoyo yilenda wokesa o vumi weto muna ngangu za Mvangi eto