Sansa Wana mu nza eyi Yiwokelanga e fu kia Lutula Wana

NGA wamona kala kindende kikwamanananga lomba lekwa kia sakanena kina o se kazolele sumba ko? Nga wamona kala kindende kisakananga e nsaka za lundumuka e ntinu ekolo o se diandi kekunsimanga vo, “Sakana malembe”? Nze una lenda mona muna nona yayi, o se wete dia mwan’andi kevavanga. Kansi, o se lenda yambula mwana kavanga dina kazolele. Vava mwana kedilanga kimana ese diandi kanyambula kavanga dina kazolele, o se lenda soba e ve diandi se elo.

Mase mayingi bekwikilanga vo ese diambote i ndiona ovananga kwa wan’andi yawonso ina bazolele. Kasikil’owu, kuna Estados Unidos 750 ma yindende bafimpwa bena ye kimbuta kia mvu 12 yakuna 17. Vava bayuvulwa kana adieyi bevanganga kele vo mase mau ke bazolele kubavana ko kina bavwidi o mfunu, tezo kia 60 muna nkama yindende bavova vo bekwamanana lomba. Tezo kia yindende 55 muna nkama bavova vo e fu kiaki kifilanga mase mu kubavana kina belombanga. Mase mayingi beyindulanga vo o lutula wana mu mpila yayi i kubasonga o zola, nga dialudi?

Badika kingana eki kia nz’ankulu: “On’olutula ntaudi tuka kuna kileke, oku kukwiziwa, okituka se ntokozi.” (Ngana 29:​21, NW) Elo, o mwana ke ntaudi ko. Kansi, nga kukwikidi ko vo e kingana kiaki kilenda sadilwa mpe muna sansa wana? Olutula wana muna kubavananga yawonso ina bazolele, vava bekola dilenda kubakitula se “ntokozi,” akwa ntima mia mbadi y’akw’eloko.

Nswaswani ye fu kiaki, Nkand’a Nzambi ulukisanga mase vo: ‘Nulonga wana muna nzila bekwenda.’ (Ngana 22:⁠6) Mase bena ye ngangu betoma sadilanga elongi diadi muna sikidisa e nkanikinu miakiá, mialeboka. Ke beyindulanga ko vo e mpila ya songela zola kwa wan’au i kubalutula; yovo kubavana konso lekwa bavwidi o mfunu vava bedilanga. Kansi, besadilanga e mvovo mia ngangu mia Yesu: ‘E mpov’eno, mbula yakala vo, Elo, elo; Ve, ve.’ (Matai 5:​37) Kansi, adieyi divavwanga muna longa o wana? Badika nona eki.

 ‘Nze Nzanza Vana Koko’

Nkand’a Nzambi nona kiamfunu kesadilanga mu songa e ngwizani ya mase yo wana ye una bevwilanga luludiku lwa mase o mfunu. Muna Nkunga 127:​4, 5 tutanganga vo: “Owu wina nzanza vana koko kw’ekesa, I un’o wan’a toko. Akwa nsambu ana bena ye kutu kizele yau.” Wana bena nze nzanza, o mase bena nze ekesa ozeye nonga. Nze nkongo ozeye vo e nzanza ka ilendi tela bulu ko, kele vo katomene yo nonga ko, amase manzodi bazeye wo vo o wana kabalendi sanswa ko kuna kinsalukisa. Bezolanga vo wan’au batoma sanswa kimana bakala ye zingu kiakiese vava bekola. Bezolanga vo wan’au basola oma mambote, bakala ye ngangu, basala e salu ilenda kubatwasila nluta yo venga mambu makondwa mfunu. Kansi, mambu mama muna lungisa mo muna zingu kia wana, mase bafwete vanga ngolo.

Adieyi divavwanga kimana nzanza yatela e bulu? Divavanga vo yatoma kubikwa, singikwa yo toma nongwa. Diau adimosi mpe, o wana avo bazolele kala ye zingu kiambote vava bekola bafwete kubikwa, taninwa yo singikwa. Yambula twafimpa mambu matatu mevavwanga muna sans’o wana.

Toma Kubika e Nzanza

Kuna nz’ankulu, e nzanza zasadilanga e nkongo, zatoma kubikwa. E nti a nzanza nanga mu moko wavadilwanga kimana watoma singikwa. Ntu a nzanza watoma songwa. Kuna sina dia nzanza kwasiwa e nsala, kimana yalembi vengomonwa kwa tembwa.

Amase bazolele vo wan’au bakala nze nzanza zatoma singikwa, ka zifwete vengomonwa ko. Muna kuma kiaki, avo akwa ngangu, ke bezimanga meso ko muna fu yambi yisonganga o wana, kansi muna zola kwawonso bekubasadisanga mu singika yo. Ngolo zayingi bafwete vanga mase muna singika konso mwana, kadi ‘uzowa wakangama muna ntim’a mwana.’ (Ngana 22:​15) Nkand’a Nzambi ukasakesanga mase mu longa yovo tumba wan’au. (Efeso 6:⁠4) Elo, elongi mfunu dina muna singika ngindu ye fu ya wana.

Muna kuma kiaki, muna Ngana 13:24 tutanganga vo: “On’oyimina lubamba, mwan’andi kesaula: Ona unzolele obat’o kunlonga.” Lubamba luyikwanga mu sono kiaki i konso tumbu kilenda vewa kwa mwana. Muna longa yovo tumba wan’au kuna zola, amase besingikanga fu yambi ilenda kubatwasila mpasi vava bekola. Kieleka, lembi tumba mwana ovangidi o bi i kondwa zola; kansi kuntumba i vangu dia zola.

Ese dianzodi osadisanga mwan’andi kazaya ekuma kesilwanga nsiku. O longa mwana ke kunsia kaka nsiku ye tumbu ko, kansi edi disundidi o mfunu i kunsadisa kazaya ekuma kasidilu e nsiku. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “On’olunda nsiku, mwan’ambakuzi.”​—⁠Ngana 28:⁠7.

E nsala kesianga e nkongo muna nzanza, zisadisanga nzanza yalembi vengomoka. Diau adimosi mpe, malongi ma Nkubiki a zingu kia nzo mena muna Nkand’a Nzambi, malenda kala muna ngindu za wana, kana nkutu vava bevaika mu nzo amase, malenda kubatwasila nluta muna zingu. (Efeso 3:​14, 15) Amase, aweyi balenda kadila ye ziku vo malongi mama mena muna ngindu za wan’au?

Tala elongi kavana o Nzambi kwa mase ma Isaele muna lumbu ya Mose: “O mambu mama, mana ikukanikin’o unu, makala muna ntim’aku: watoma mo longel’o wan’aku.” (Nsiku 6:​6, 7) Amase mambu mole bafwan’o vanga. Diantete, yau kibeni bafwete longoka yo sadila e Diambu dia Nzambi muna zingu kiau yo zola nsiku mia Nzambi. (Nkunga 119:​97) Diazole, bafwete ‘longa’ e nsiku mia Nzambi kwa wan’au. Ediadi divavanga vo babalonganga ntangwa zawonso muna kubasonga o mfunu a nsiku miami.

Kieleka, e nkanikinu mia Nkand’a Nzambi mu kuma kia longa wana yovo kubatumba  kuna zola kwawonso ke miaviokela ntangwa ko. E yayi i mpila yambote ya kubika “e nzanza” yovo wana kimana bakumama yavana bekola.

Tanina e Nzanza

Yambula twafimpa diaka nona kiyikwanga muna Nkunga 127:​4,5. Sungamena vo nkongo ‘ozadisanga kutu kiandi’ ye nzanza. E nzanza zatoma lungwa-lungwa mpe. Muna kuma kiaki, nkongo wanatanga zo muna kutu kimana zalembi toloka. O Nkand’a Nzambi uyikilanga Masia vo nzanza yatoma lengwa ina S’andi ‘kasweka muna kutu kiandi.’ (Yesaya 49:⁠2) Nze una wasakulwa, Yave wa Nzambi, w’Ese dianzodi walembi tezakana, watanina Yesu wa Mwan’andi anzolwa muna mbi yawonso yavana kiafwana e ntangwa yasikidiswa mu kwiza fwa nze Masia. Kansi, Nzambi watanina Mwan’andi muna lembi kunyambula mvimba muna lufwa, wamvutulwisa kun’ezulu mu zinga yakwele mvu.

Diau adimosi mpe, mase mambote betaninanga wan’au muna vonza ya nza yayi yambi. Ezak’e ntangwa, mase balenda sima wan’au mu mambu makaka malenda kubavukumuna yo kubasia mu vonza. Kasikil’owu, mase bena ye ngangu besadilanga nkanikinu owu: “E yikundi yambi ifwasa fu yambote.” (1 Korinto 15:​33) Tanina o wana mu lembi vanga kikundi y’awana kebelemvokelanga nsiku mia nkal’ambote ko mia Nkand’a Nzambi, dilenda kubatanina yo lembi vanga vilwa ulenda yivisa zingu kiau yovo kubatwasila lufwa.

O wana ke ntangwa zawonso ko beyangalelanga malongi ma mase mau. Kana una vo balenda kendalala​—⁠muna tanina wan’aku diambote mu kubavovesanga vo, ve. Nsoneki mosi otoma zitiswanga wavova mu kuma kia longa o wana vo: “Kana una vo ke bevovanga wo ko yo lembi vutula matondo, o wana etininu y’elongi dia mase mau bezolanga muna zingu kiau. Muna lenda wo vanga tufwete kala nze mase masikididi ana bazeye sia tezo muna mambu ma zingu.”

 Elo, otanina wan’aku muna konso diambu dilenda fwasa luvuvamu lwau, zayi yovo ngwizani au ambote yo Nzambi i mpila yambote lenda songela vo zola okubazolanga. Kuna kukwiziwa, bebakula ekuma okubavaninanga nkanikinu yo tonda luludiku lwaku.

Singika e Nzanza

E sono kia Nkunga 127:​4, 5 kitezanesanga ese ‘y’ekesa.’ Nga diadi disonganga vo ese kaka lenda longa o wana? Ve kikilu. Dialudi, e ngana yayi isadilwanga kwa mase ye angudi​—⁠kumosi mpe yo mase yovo ngudi zampumpa. (Ngana 1:⁠8) E mvovo wau “ekesa” usonganga vo ngolo zivavwanga muna tuba nzanza. Kuna nz’ankulu, ezak’e ntangwa matá mbodi mavindwanga. Vava ekesa kakanikinwanga vo ‘kafumbika e tá’​—⁠nanga muna vanga wo una ufwene, diavavanga vo kafukama yo sia e tá vana ntandu a kulu. (Yeremiya 50:​14, 29) Kieleka, ngolo zavavwanga muna tuba e nzanza yo nonga zo.

Diau adimosi mpe, ngolo zivavwanga muna sansa wana. Nze una nzanza kayilendi kituba ko, o wana mpe ke balendi kisansa ko yau kibeni. Diankenda kikilu, kadi mase mayingi o unu ke bevanganga ngolo ko mu sansa yo longa wan’au. Besadilanga e mpila ya sazu. Beyambulanga vo wan’au balongokela oma ma nkal’ambote, ye kikento ye kiyakala, edi diambote y’edi diambi muna televizau, kuna sikola ye kw’akundi au. Beyambulanga wan’au bavanga konso dina bazolele. Vava bemonanga vo balenda kendeleka wan’au mu kubasima, beyambulanga bavanga konso dina bazolele. Kansi, olutula wana dilenda kubatwasila mpasi muna zingu kiawonso.

Sansa wana i salu kisundidi e mpasi. Kana una vo ngolo zivavwanga muna landa luludiku lwa Diambu dia Nzambi mu sala e salu kiaki ye nsi a ntima wawonso, nsambu zayingi kitwasanga. Nkanda Parents uvovanga vo: “Lufimpu lumosi . . . lusonganga vo wana basanswa kwa mase manzodi ana bekadilanga ye wisa kiau una ufwene, besadisanga wan’au yo kubasonga dina bafwete vanga ye dina ke bafwete vanga ko​—⁠bekalanga ye ngangu muna sikola, ngwizani ambote y’akaka, bebundwanga e vuvu, basundidi e kiese ke mu wana ko besanswanga kwa mase ma mbadi yovo bena ye fu kia lutula wana.”

Vena ye nsambu zayingi. Tutekele fimpa e tini kiantete kia Ngana 22:6: ‘Long’o mwana muna nzila kekwenda.’ E mvovo miansuka mia tini kiaki mia lukasakeso: “Vava kenunuva, kekatuka mo ko.” Nga ngana yayi yavumunwinwa, ziku kiasikila itwasanga? Ve kikilu. Wana bavwidi nswa wa kisolela yo sadila wo vava bekola. Kansi, e tini kiaki vuvu kiambote kivananga kwa mase. Nkia vuvu?

Avo sadidi luludiku lwa Nkand’a Nzambi muna longa wan’aku, nzila oziulanga mu vwa e nsambu kuna sentu. Osinga mona vo wan’aku bekala ye zingu kiasikila ye kiese vava bekola. (Ngana 23:​24) Muna sadila elongi diadi, okubika e “nzanza” yovo wan’aku, kubatanina, yo kubafila. Kusinga kibanza ko kuna sentu.

[Foto ina muna muna lukaya lwa 13]

Nga mase zola besonganga kwa wan’au muna kubavana konso lekwa bazolele?

[Foto ina muna muna lukaya lwa 15]

Se dianzodi osonganga ekuma kesilanga e nsiku muna nzo

[Foto ina muna muna lukaya lwa 15]

Mase mambote betaninanga wan’au muna vonza ya nza yayi yambi

[Foto ina muna muna lukaya lwa 16]

Sansa wana salu kiampasi, kansi nsambu zayingi kitwasanga