Nga Olenda Kwikila Muna Mvangi?

“VAVA nyindulanga oma ma Mvangi, makasi kikilu dikumpananga mu zaya vo vena ye ndiona olenda sukisa e mpasi za wantu, kansi kevanganga diambu ko.” U kavova mundembi kwikila mosi, wafwilwa e yitu mu vita. Ka lukatikisu ko vo ke yandi kaka ko oyindulanga mpila yayi.

Vava wantu bekalanga mu mpasi, ke belendanga kwikila mu Nzambi ko. Befiaulwiswanga ye ngindu za sia vo Nzambi kena ko. Nkia mambu mefilanga wantu mu lembi kwikila mu Nzambi? Nga wantu balenda kwau zinga kiambote kondwa Nzambi yovo mabundu nze una uyindulanga akaka? O mundembi kwikila ng’olenda kwandi kala ye lukwikilu muna Mvangi anzodi?

Mabundu Mafunga

Diankenda kikilu vo mabundu i mefilanga wantu mu kituka se mindembi kwikila. Alister McGrath wa nsoneki a lusansu wavova vo: “Diambu ditoma filanga wantu mu lembi kwikila muna Nzambi i makasi bemonanga mu kuma kia mabundu ke melendanga vanga diambu ko.” Nkumbu miayingi, mabundu i tuku dia vita ye nsoki uvangamanga. Michel Onfray wa nkwa ngangu za nza ye mundembi kwikila wabadika diambu diadi ye kiyuvula: E nkanda wau umosi usadilwanga kwa mabundu aweyi ulenda vumunwina wantu wole, mosi “ozolele kituka wavauka” vo i wakaka “kavangang’evangu diangemi.”

Wantu ayingi ntantu bemonanga mu kuma kia mana bavangwa kwa mabundu. Ekolo kakala mu salu kia kisoladi, Bertil, etoko dimosi wa mwisi Suécia, wawá mfumu a makesa walungisanga evangu dia nsoki yo yika mvovo mia Yesu vo awonso bebonga nsosolo, muna nsosolo befwila. Wavova vo vafwete kala ye muntu osadila e nsosolo wau, i kuma vo e soladi, selo kia Nzambi.​—⁠Matai 26:52.

Bernadette ona wafwilwa ese muna kolo kia Vita Anzole ya Nz’amvimba kuna França, osungamenanga e mpila ina e mvovo mia tata mpelo miankendelekela muna luziku lwa mbunzi andi ankento wakala ye kimbuta kia mvu ntatu, vava kavova vo: “Nzambi obokele kingyana-ngyana kiaki kiakala se mbasi.” I bosi, Bernadette wawuta mwan’amvanguki, kasidi tambula konso lufiaulwisu ko muna dibundu diandi.

Ciarán ona wasansuka mu lumbu ya nsoki ayingi kuna nsi ya Irlanda, wamenganga kikilu elongi dia bilungi bia tiya. Kazolanga konso Nzambi ko una vo i nkwa kuma muna mambi mama yo vova vo kele vo Nzambi una, kamponda. Ka Ciarán kaka ko ofunganga makasi mu kuma kia malongi mama mansoki ma mabundu. Elo, malongi mama mefilanga wantu mu kwikila mun’elongi dia lunungunuku. Alister McGrath wavova vo e “kitantu” mun’elongi dia bilungi bia tiya i kiafila Darwin mu katikisa kana vo Nzambi una, ka longi dia lunungunuku ko. McGrath wavova mpe vo Darwin “wakendalala kikilu vava mwan’andi ankento kafwa.”

Akaka bevovanga vo awana besambilanga, ku bubu bevangilanga wo ye kuna yenge-yenge. Irina ona wayoya o wá malongi makondwa mfunu ye sambu yau ayimosi ntangwa zawonso wavova vo: “Kuna kwa mono, awana besambilanga ke bena ye zayi ko.” Louis ona wakendalalanga mu kuma kia mavangu ma ngemi mevangwanga kwa esi mabundu wavova ye nkenda zawonso vo: “Tuka kolo e dibundu yoyesa dikungyoyesanga, kansi owau yamwene o vilwa wau. Isianga mabundu mawonso e kitantu.”

 Nga Wantu Balenda Zinga Kiambote Kondwa Nzambi?

Ke diasivi ko vo ulolo wa wantu bevovanga vo mabundu i mekakidilanga lunungunuku ye luvuvamu vana ven’o wantu. Akaka nkutu bebadikanga vo wantu balenda zinga kiambote kondwa Nzambi yovo mabundu. O yambula mvimba mabundu nga ke diadi twasa mpasi ko?

Voltaire wa ndongota a nza wa tandu kia 18, wakatikisa mavangu ma nsoki mavangwanga muna mabundu ma lumbu yandi. Kansi wavova vo Nzambi tuvwidi o mfunu mu longwa e fu yambote. I bosi, o Friedrich Nietzsche, ndongota a mwisi Alemanha wavova vo Nzambi wafwa kwandi, kansi wonga kemonanga vo mindembi kwikila balenda kala ye fu yambi yo twasa mpasi zayingi. Nga vena y’ekuma kia mona wonga wau?

Keith Ward, nsonekesi a nkanda mosi wavova vo, omu tandu kieto e nsoki ka ukulukanga ko kansi, “wokela kaka uwokelanga.” Vana ntandu, o lembi kwikila muna Nzambi ka kuvevolanga wantu ko muna mpilakanu ye mpasi. E ziku kia diambu diadi kiafila ulolo w’akwa ngangu kumosi ye mindembi kwikila mu zaya o mfunu wa kwikila muna Nzambi.

Keith Ward wasonga mfunu a kwikila muna Nzambi vava kavova vo: “O lukwikilu lusadisanga muntu mu kala ye fu yambote yo lunga-lunga e nza ina kasema o Nzambi.” Lufimpu lwayingi luvangamanga lusonganga vo e fu kia ngemba mu wokela kina vana vena asambidi. E fu kiaki kiese kitwasanga kwa wantu. E ziku kiaki kikwikidisanga e mvovo mia Yesu vo: “Edi diviokele e nsambu, dia vana, ke mu tambula ko.”​—⁠Mavangu 20:⁠35.

Muntu mosi wakala mundembi kwikila osadilanga muna luyalu wasivika kikilu mpila ina Nkand’a Nzambi usobelanga zingu kia wantu. Wavova vo: “Mvu miayingi twasala mu sadisa wantu mu soba e fu yambi yababangikanga yo bangika mpe akaka, kansi ke twalenda kubasoba ko. Yasivika kikilu e mpila ina Nkand’a Nzambi walendela soba e fu yambi ya wantu mu nzaki zawonso. Yazaya wo mpe vo e nsobani itwasanga Nkand’a Nzambi, yakwele mvu.”

Kansi kadi, mindembi kwikila miakaka bevovanga vo lukwikilu muna Nzambi lwafila wantu mu mavangu mayingi ma nsoki ka mu wete ye ngemba ko. Nanga bezayanga vo lukwikilu nluta lutwasanga kw’akaka, kansi yau kibeni ke bezolanga kwikila ko. Ekuma?

Kuma Yakaka mu Lembi Kwikila

Ndonga belongwanga vo elongi dia lunungunuku dialudi. Muna bong’e nona, Anila wasansukila kuna Albânia ina vo i nsi yazala ye mindembi kwikila wavova vo: “Kuna sikola twalongwanga vo ndiona okwikilanga muna Nzambi kazeye diambu ko. Yalongokanga mambu mayingi masivi mu kuma kia nti ye má ya moyo, kansi yakwikilanga vo mawonso mama nungunuka manungunuka nze una ulonganga elongi dia lunungunuku.” Kansi o unu, “akete kaka balenda kwikila mu mana twalongwanga.”

E kuma kiakaka kifilanga wantu mu lembi kwikila i lukendalalu. Nkumbu miayingi vava Mbangi za Yave besianga umbangi mu nzo ye nzo mu songa wantu e vuvu kina  mu Nkand’a Nzambi, bewanananga ye wantu a mpila yayi. Bertil ona tuyikidi kala, mosi muna awana bakingulwa kwa Mbangi za Yave. Osungamenanga dina kayindulanga vava kakingulwa yo vova muna ntima vo: ‘Ekwe nkenda, kukundenda ko.’ Wavova vo: “Yayambula kakota mu nzo eto, i bosi yanzadisa ye yuvu mu kuma kia Nzambi, Nkand’a Nzambi ye mabundu.”

Gus wa mwisi Escócia watokananga mu kuma kia kondwa unsongi. Kuna lubantiku vava kamokenanga ye Mbangi za Yave wakatikisanga mana bavovanga. E yuvu kayuvula yilenda kutusungamesa Kabakuke wa ngunza Nyibere ona wayuvula Nzambi vo: “Nkia kum’okunsongela bi yo tadila nsoki?”​—⁠Kabakuke 1:⁠3.

Tuka kolo, e ngindu za sia vo Nzambi ketokananga ko mu kuma kia mpasi, wantu ayingi zitokanesanga. (Nkunga 73:​2, 3) Simone de Beauvoir, nsoneki wa mwisi França wavova vo: “Diambote kwa mono mu zaya vo ke vena mvangi ko, ka mu zaya ko vo vena yo mvangi otumbwanga muna mawonso mevangamanga mu nza.”

Wau vo mabundu mayingi ke melendanga songa ko etuku dia mambi mevangamanga ova nza, nga disongele vo diambu diadi ka dilendi sasilwa ko? Gus wavova vo “wabakula ekuma Mvangi wa mpungu-ngolo kayambulwila vo wantu bamona e mpasi mu fikolo.” Ozaya ediadi “diamfunu kikilu kwa mono.” *

Dilendakana kw’awana bekiyikilanga vo mindembi kwikila mu katikisa elongi dia lunungunuku yo zaya e nsatu zau za mwanda yo lwaka mu tezo kia sambila Nzambi. Yambula twatala dina diafila mindembi kwikila ye minkondwa ziku kia Nzambi mu vava fimpa mayingi mu kuma kiaki yo siamisa lukwikilu lwau muna Mvangi.

Nki Kiabasadisa mu Kala ye Lukwikilu Muna Mvangi?

Nleke mosi wakingulanga Bertil, wansonga e nswaswani ina vana vena Akristu akieleka y’awana bekuyiyikilanga vo Akristu. Vana ntandu a dina kasongwa dia nkal’a Mvangi, Bertil oyikanga mpe maka mambu mansivikisa: “O luzindalalu lwa nleke  ndiona lwatoma kunsivikisanga, kadi wangwilanga kana una vo mpaka zayingi yafilanga mu mana kavovanga. . . . Nlembami kakala, ntangwa zawonso wantwasilanga e nkanda yo toma kubama mu kundonga.” *

Svetlana ona wavukumunwa kw’elongi dia lunungunuku ye luyalu lwa comunista wakwikilanga vo e bulu kisundanga e ngolo i kisalanga ye moyo. Kansi, e ngindu zazi zatekama mu kuma kia zingu, zantokanesanga kikilu. Mana kalongokanga kuna faculdade ya medecina masakisa kuntokanesa: “Muna malongi mekatikisanga nkal’a Nzambi, twalongwa vo e bulu kisundanga e ngolo i kisalanga ye moyo. Kansi muna malongi ma nguka za yimbevo tulongwanga vo tufwete sadisa atovoki.” Wakatikisanga mpe ekuma wantu bebadikilwanga vo basundidi e nkewa, beyelelanga kimbevo kina kekibakanga nkewa ko. Kansi, wasasilwa etuku dia ngindu zazi zaswaswana muna nkanda kasidi yindula ko: “O nkak’ame, wansasila muna Nkand’a Nzambi vo usumuki weto ukutufilanga mu kala ye ngindu zalembi songa.” Svetlana wayangalala mpe mu zaya e mvutu za Nkand’a Nzambi mu kuma kia kiuvu kiaki: Ekuma wantu ambote bemwenanga e mpasi?

Leif wa mwisi escandinava wakwikilanga mun’elongi dia lunungunuku yo badikila Nkand’a Nzambi vo nkanda wa savu kwandi. Lumbu kimosi nkundi andi wakatikisa lukwikilu lwandi wamvovesa vo: “Ng’ozeye wo vo mvovo mia wantu akaka okwikilanga, kansi kuzeye kwaku oma ma Nkand’a Nzambi ko?” Leif wavova una kamona vava kawá e mvovo miami vo: “Yabakula vo kiavavanga zaya ziku ko mu kuma ki’elongi dia lunungunuku, kansi yabadikilanga mawonso nze maludi. . . . Yazaya wo mpe vo vana ntandu a zaya mambu makaka, obakula ungunza wa Nkand’a Nzambi ulenda sadisa mundembi kwikila mu soba e ngindu zandi.”​—⁠Yesaya 42:​5, 9.

Vioka mvu miayingi mia salu, Ciarán ona tuyikidi kala, wadimbula e vuvu muna luyalu. Lumbu kimosi vava kabadikanga oma ma zingu, wabakula vo Nzambi ampungu kaka ye wanzodi olenda singika mambu ma nza mu sukisa mpasi zawonso ova ntoto. Wavova vo, ‘nzolele zaya Nzambi ndioyo.’ Wasamba vo: “E Nzambi avo wina ye avo mu kungwa una, yambula yazaya ye unsadisa yavevoka mu mpasi zazi ye fokola e mpasi za wantu.” Ke vavioka kolo ko, Mbangi mosi a Yave wadodela muelo a nzo andi. Wansonga muna Nkand’a Nzambi, kana nki kifilanga ayadi mu vanga oma mambi. (Efeso 6:​12) Mana kazayiswa mu kuma ki’ayadi makwikidisa Ciarán yo sikamesa luzolo lwandi lwa vava zaya makaka. Ekolo kalongokanga Nkand’a Nzambi, lukwikilu lwandi muna Mvangi anzodi lwawokela.

Nsemi a Wantu ye Ngwizani Aku yo Yandi

Kivunina kia esi mabundu, elongi dikatikisanga nkal’a Nzambi nze i longi dia lunungunuku yo wokela kwa umpumbulu i kufilanga wantu ayingi mu katikisa kana vo Mvangi una. Kansi, avo zolele Nkand’a Nzambi ulenda kuvana e mvutu zasikila za yuvu yaku. Usonganga mpe ngindu za Nzambi vo, “ngindu za luvuvamu, ke za bi ko, yanuvan’e vuvu muna mbaninu eno.” (Yeremiya 29:​11) Kuna kwa Bernadette wawuta mwan’amvanguki ona wakatikisanga nkal’a Mvangi, e vuvu kiaki kiamfiaulwisa yo kumvuvika o ntima muna mpasi zawonso kamonanga.

Nkand’a Nzambi uzayisanga ekuma Nzambi kayambulwila e mpasi. Elongi diadi, disimbanga e ntima mia ulolo wa mindembi kwikila y’awana bekatikisanga e nkal’a Nzambi. Avo ovawidi e ntangwa mu zaya e mvutu zasikila, ngeye mpe ozaya e ziku vo vena ye Nzambi ona “kavavukidi muna konso muntu vava twina ko.”​—⁠Mavangu 17:⁠27.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 13]

Yuvu Yilembi Vaninwanga e Mvutu Kw’elongi dia Lunungunuku

[Foto ina muna lukaya lwa 13]

• E moyo aweyi wadi kwizila tuka mu má kiakondwa moyo?​—⁠NKUNGA 36:⁠9.

• Ekuma e bulu ye nti miwutilanga muna diau kanda? ​—⁠ETUKU 1:​11, 21, 24-28.

• Avo wantu mu nkewa batuka, ekuma ke vena nkewa mosi ko iyikilwanga vo (homem-macaco) yasala ye moyo?​—⁠NKUNGA 8:​5, 6.

• Elongi dia sia vo e bulu kisundanga e ngolo i kisalanga ye moyo aweyi dikwikidisanga e fu kia songa e ngemba?​—⁠ROMA 2:​14, 15.

• Nga wantu bena ye vuvu kiasikila kia kusentu?​—⁠NKUNGA 37:⁠29.

[Foto ina muna lukaya lwa 12]

Aweyi Nzambi anzodi kadi semena e nza imwesanga yingyana-ngyana e mpasi?

[Foto ina muna lukaya lwa 13]

Kuvunina kw’akwa mabundu kuvavulanga ulolo wa wantu ye Nzambi