Nkanda Mialembi Vumunwinwa nga Ludi Kiaswekwa mu Kuma kia Yesu?

DA wamfunu usolokele. Wantu ayingi befunga makasi.” “Nkanda wau usobele lusansu lwa Kikristu.” I wau bavova akwa ngangu mu songa kiese kiau vava kiavaikiswa ‘Nkand’a Yuda,’ sono yavila se vioka funda ye nkama sambanu za mvu (usongelo va ntandu).

Ndonga bayantikidi yangalela nkanda miami mialembi vumunwinwa. Wantu ayingi bevovanga vo e nkanda miami misengomonanga mambu ye malongi mamfunu ma zingu kia Yesu maswekwa se tuka kolo. Amieyi i nkanda mialembi vumunwinwa? Nga milenda kutulonga e ludi mu kuma kia Yesu ye nsambila ya Kikristu kina ke tulendi solola ko muna Nkand’a Nzambi?

Nkanda Miavumunwinwa ye Mialuvunu

Tuka muna mvu wa 41 yamuna mvu wa 98 wa Tandu Kieto, Matai, Maku, Luka ye Yoane basoneka “lusansu lwa Yesu Kristu.” (Matai 1:1) Ezak’e ntangwa e nkanda miami miyikilwanga vo “nsangu zambote” za Yesu Kristu.​—Maku 1:1.

Kana una vo vena ye lusansu lwa mpova ye nkanda miakaka mu kuma kia Yesu, e nkanda miasoneka Matai, Maku, Luka ye Yoane miau kaka miavumunwinwa kwa Nzambi yo siwa muna Nkand’a Nzambi muna songa “ziku kia mambu” mu kuma kia zingu kia Yesu ova ntoto ye malongi mandi. (Luka 1:​1-4; Mavangu 1:​1, 2; 2 Timoteo 3:​16, 17) E nkanda nyá miami miyikwanga muna sono yankulu ya Sono ya Kingerekia ya Kikristu. Ka vena ye kuma ko kifwete kutufila mu katikisa e ziku kia nkanda miami ye kuma miasilwa muna Diambu dia Nzambi diavumunwinwa.

Kansi kuna kwalanda, nkanda miakaka miayantika vaika yo badikilwa mpe kw’akaka vo nsangu zambote. E nkanda miami miyikilwanga apócrifo. *

Kuna mfoko a tandu kiazole, Irineu wa mwisi mbanza Lyon kuna França wasoneka vo awana bavengomoka muna Kikristu “sono yayingi yalembi vumunwinwa” bakala yau, kumosi ye nkanda mina “yau kibeni basoka mu vunginika mazowa.” Muna kuma kiaki, e nkanda miyikilwanga vo apócrifo miayantika badikilwa vo mia vonza ke mu tanga kaka ko, kansi mpe muna kala miau.

Kansi, muna mvu wa 500 yakuna mvu wa 1500, e mfumu za dibundu dia Katolika y’asoneki akaka bakwamanana bandula yo lunda nkanda miami. Muna tandu kia 19, wantu ayingi bayantika yangalela nkanda miami. Muna kuma kiaki, sono yayingi ye nkanda mia akwa ngangu misasilanga nkanda miyikilwanga vo apócrifo miasololwa. O unu, miayingi muna nkanda miami mivaikiswanga mu ndinga zayingi.

Apócrifo: Lusansu Lwaluvunu mu Kuma kia Yesu

E nkanda miami mialuvunu nkumbu miayingi miyikanga wantu ana ke betoma yikwanga ko yovo ana nkutu balembi yikwa muna nkand’a Matai, Maku, Luka ye Yoane mina vo i nkanda mialudi. Ezak’e ntangwa miyikanga mambu ke mazayakene ziku ko mabwa vava Yesu kakala nleke. Badika eyaka nona.

▪“Nsangu za Yakobo,” ziyikilwanga mpe “Luwutuku lwa Maria,” ziyikanga luwutuku lwa Maria ye kileke kiandi kumosi ye longo lwandi yo Yosefe. Vena ye kuma kiasikila nkanda wau uyikilwanga vo lusansu lwaluvunu yovo savu. Usayanesanga e ngindu za sia vo Maria kasidi vidisa kimwenze kiandi ko ye wasonekwa y’ekani dia kunkembelela.​—Matai 1:​24, 25; 13:​55, 56.

▪ “Nsangu za Toma” ziyikanga Yesu vava kakala kindende. Tuka muna kimbuta kia mvu 5 yakuna mvu 12. Nkanda wau uyikanga vo Yesu masivi mayingi kavanga muna kolo kiakina. (Tala Yoane 2:11.) Yesu oyikilwanga vo nkolami, nkwa makasi, nlandi a kunda, ona wasadilanga nkum’andi wa vanga masivi mu bangika alongi, mfinangani zandi ye aleke akaka yo kitula akaka muna yau se mpofo, avanguki yo vonda nkutu akaka.

▪ Nkanda miakaka miyikilwanga vo apócrifo, nze “nsangu za Petelo,” miyikanga mpasi, lufwa ye lufuluku lwa Yesu. Emiaka nkanda nze “Mavangu ma Pilato,” una muna “Nsangu za Nikodemo,” miyikanga wantu bavanga mambu mama. Wau vo e nkanda miami miyikanga mambu mena vo maluvunu yo wantu ana ke bazinga nkutu ko, ke miafwana kwikilwa ko. E “Nsangu za Petelo” zivananga ndungidi kwa Pontio Pilato yo yika lufuluku lwa Yesu kuna luvezo lwawonso.

Nsangu Zaluvunu ye Vengomoka Muna Kikristu

Muna ngonde a Desemba, 1945, lukufi ye Nag Hammadi, kuna Engipito, avati a nsengo basolola 13 dia sono ya mawu mwakala ye nkanda 52. Divovwanga vo nkanda miami mia tandu kiayá, buka kimosi kia esi mabundu ye akwa ndongota (Gnosticismo) basoneka mio. Wau babunda malongi ma esi zula, ma ndongota za Kingerekia, ma Kiyuda, ma Kikristu, e buka kiaki kiavilakesa wantu ayingi bekuyiyikanga vo Akristu.​—1 Timoteo 6:​20, 21.

E nkanda miasonama “Nsangu za Toma,” ye “Nsangu za Filipo,” ye “Nsangu Zaludi” mina mun’elundilu dia “Nag Hammadi” malongi mayingi maluvunu miyikanga nze vika sia vo Yesu walonga mo. E nkanda wasonama “Nsangu za Yuda” owu wasolokele ke kolo ko, umosi mpe muna nkanda miyikilwanga vo Gnosticismo. Nkanda wau uyikanga vo Yuda muntu ambote kakala, muna ntumwa zawonso, yandi kaka watoma zaya Yesu. Nkwa ngangu mosi ofimpanga nkanda wau wavova vo e nsangu za Yuda zikiyikilanga Yesu vo “nlongi ye nsengomoni a ngangu yo zayi, ke mvuluzi ko ona wafwa mu kuma kia masumu ma nza.” Kansi, e Nsangu Zambote zavumunwinwa zilonganga vo Yesu wafwa nze kimenga mu kuma kia masumu ma nza. (Matai 20:28; 26:28; 1 Yoane 2:​1, 2) Kieleka, nkanda miami mialuvunu miasonekwa y’ekani dia fwasa lukwikilu lwa wantu muna Nkand’a Nzambi, vana fulu kia kumika lo.​—Mavangu 20:30.

Una Nsangu Zambote Zavumunwinwa Zisundidi

Lufimpu lwa nkanda miami miyikilwanga vo apócrifo lusonganga vo mialuvunu. Avo tutezanese mio ye nkanda mina miavumunwinwa, tubakula vo nkanda miami ke miavumunwinwa kwa Nzambi ko. (2 Timoteo 1:​13) Wau vo wantu basoneka mio ke bazaya Yesu ko ngatu ntumwa zandi, nkanda miami ke misengomonanga ludi kiaswekama ko mu kuma kia Yesu ye Kikristu. Mana masonama mo maluvunu, mambu mansoka ye savu yankatu ina ke ilendi kutusadisa ko mu toma zaya Yesu ye malongi mandi.​—1 Timoteo 4:​1, 2.

Kuna diak’e sambu, Matai yo Yoane amosi muna ntumwa 12, Maku yo Luka batoma zayana yo Petelo yo Paulu wa ntumwa. Basoneka nsangu zau muna lusadisu lwa mwand’avelel’a Nzambi. (2 Timoteo 3:​14-​17) Muna kuma kiaki, e nsangu zambote zasoneka Matai, Maku, Luka yo Yoane muna ye nsangu zina muntu kavwidi o mfunu mu kwikila vo “Yesu i Kristu, wa Mwan’a Nzambi.”​—Yoane 20:31.

[Mvovo Vana Yand’a]

 [Avwe a Foto 18]

Kenneth Garrett/​National Geographic Stock