Tanginina Lukwikilu Lwandi

Watanina, Walunga-lunga esi nzo, Wazindalala

YOSEFE ezitu diakaka kakala diau vana ntandu ebuluku. Yindula ekolo kazunganga meso muna tombe kiakala muna mbanza Beteleme yo sia e funda vana ntandu ebuluku. Nanga wayindulanga o nkangalu wandá bekwenda. Kuna Engipito! Nsi ya kinzenza, ndinga ya kinzenza ye fu ya kisi nsi ina ke bakulukilwa ko. Aweyi esi nzo awaya basundila e mpasi zazi zawonso?

Diampasi diakala mu zayisa e nsangu zambi kwa Maria wa nkaz’andi. Kansi, Yosefe wakabuka yo kunzayisa zo. Wanzayisa e ndozi kalota ina mbasi kansamunwina e nsangu zatuka kwa Nzambi oku vo: O Erodi wa ntinu ekani dia vondesa mwan’au kakala diau. Bafwete tina vana vau. (Matai 2:​13, 14) Maria watokana kikilu. Ekuma muntu kafwete kadila y’ekani dia vonda mwan’andi una vo munkondwa kuma? Diampasi diakala kwa Maria yo Yosefe mu kwikila diambu diadi. Kansi, babund’e vuvu muna Yave yo kubama ye nzaki zawonso.

Ekolo wantu muna Beteleme bakala kuna tulu, lembi zaya dina diabwanga, Yosefe, Maria yo Yesu bayaluka van’evata muna fuku. Ekolo bayendanga kuna sude, e ntangwa yayantika vaika kuna este, Yosefe nanga wayindulanga mana malenda kubabwila kuna sentu. Aweyi o mvadi a nti kalenda tanina esi nzo andi vana moko ma akwa ngolo? Nga olenda lunga-lunga esi nzo andi? Nga olenda zindalala muna kiyekwa kavanwa kwa Yave wa Nzambi, kia lunga-lunga yo sansa mwana ndioyo? Yosefe mambu mayingi mampasi kanwananga mau. Ekolo tubadikanga una kasundila e mpasi zazi, tuzaya e kuma mase o unu yo yeto awonso mpe, tufwete tanginina lukwikilu lwa Yosefe.

Yosefe Watanina esi Nzo Andi

Vioka ngonde zayingi, ekolo kazingilanga kuna Nazarete ina vo i mbanza kawutukila, zingu kia Yosefe kiasoba emvimba vava kabanda kimakangu yo mwan’a Eli. Yosefe wazaya wo vo Maria nkwa kwikizi. Kansi owau banzayisi vo Maria oyimiti. Wazola vambana yandi kuna sweki muna lembi kumfwisa nsoni. * Kansi, mbasi wamokena yandi kuna ndozi yo kumvovesa vo e vumu kia Maria kwa mwand’avelel’a Yave kiatuka. Mbasi wakudikila vo mwana kewuta Maria “ovuluza nkangu andi muna masumu mau.” I bosi, wakasakesa Yosefe vo: “Kumoni wonga wa tambula Maria wa nkaz’aku ko.”​—Matai 1:​18-21.

Wau vo Yosefe nkwa unsongi ye nlemvo, wavanga dina kavoveswa. Watambulwila e kiyekwa kiampwena kavewa kia sansa yo lunga-lunga mwana una vo ke wandi ko, kansi wantalu kikilu kwa Nzambi. Kuna kwalanda, muna lemvokela nsiku wa ntinu, Yosefe wayenda yo nkaz’andi wakala muna vumu kuna Beteleme mu kuyisonekesa. I kuna kawutukila o mwana. *

Yosefe y’esi nzo andi ke bavutuka diaka ku Nazarete ko. Kansi, bayantika zingila kuna Beteleme, lukufi ye mbanza Yerusaleme. Kana una vo asukami, Yosefe wavanga wawonso mu tanina Maria yo Yesu balembi mona mpasi. Ke vavioka kolo kiayingi ko, basolola nzo yakete ina bazingilanga. I bosi, e zingu kiau kiasoba diaka vava Yesu kakala se kingyana-ngyana, nanga kimbuta kia mvu mosi kakala.

Buka kia wantu bayiza kubakingula, i sia vo, afimpi a ntetembwa batuka kuna Este, kuna Babele. Ntetembwa balandanga yabafila kuna nzo a Yosefe yo Maria. Mwana bavavanga ona osinga kituka se ntinu a Ayuda. Wantu awaya luzitu basonga.

Bazaya yovo lembi wo zaya, afimpi a ntetembwa awaya zingu kia Yesu basia mu vonza. E ntetembwa ina balandanga, entete ke yabafila ku Beteleme ko, kansi kuna Yerusaleme. Bazayisa Erodi wa ntinu vo mwana bavavanga ona okituka se ntinu a Ayuda. E nsangu zazi zafungisa Erodi makasi.​—Tala elongi “Yuvu Y’atangi Eto . . . Nani Wafila e ‘Ntetembwa’?” muna lukaya lwa 29.

Diakiese vo, vakala yo ndiona wasunda Erodi e ngolo. Mu nkia mpila? Wantu awaya batwasa tukau, ke balomba lekwa ko. Dianzenza kikilu diakala kwa Yosefe yo Maria mu mona vo vana vau bavwa “wolo ye ndumbu ye mô.” Lekwa yantalu kikilu. Afimpi a ntetembwa bakala y’ekani dia zayisa kwa Erodi wa ntinu e fulu kina bawana o mwana ona bavavanga. Kansi, Yave watanina mwana. Muna ndozi, wakanikina afimpi a ntetembwa bavutukila mu nzila yakaka.​—Matai 2:​1-12.

Vava afimpi a ntetembwa bayenda, mbasi a Yave wavovesa Yosefe vo: “Telama, wabong’e kingyana-ngyana yo ngw’andi watinina kuna Engipito, wakala kuna yavana ikuzaisa: kadi Erodi ovav’e kingyana-ngyana kamvonda.” (Matai 2:​13) Nze una tumwene kuna lubantiku, Yosefe walemvoka vana vau. Wasia zingu kia mwana vana fulu kiantete, wayenda y’esi nzo andi kuna Engipito. Wau vo tukau twa ntalu bavewa kwa afimpi a ntetembwa, bakala ye nzimbu zafwana kubasadisa ekolo bekala kuna Engipito.

Tusansu ye savu yaluvunu mambu yasakisa mavangama ekolo bakala kuna Engipito, muna vova vo Yesu wavanga masivi muna kufika e lumbu ya nkangalu, wayoyesa yimpumbulu kimana balembi kumvanga e mbi yo vanga vo e maya mavumbama kimana ngudi andi kasokolanga e ngazi. * Kansi, o nkangalu bavanga wandá ye wampasi wakala, yo kangalela muna nzila balembi zaya.

Amase balenda longoka mayingi mu kuma kia Yosefe. Wayambula salu kiandi yo vanga mawonso mu tanina esi nzo andi muna vonza. Kieleka, wabadikilanga esi nzo andi nze lukau lwavauka kavewa kwa Yave. O unu amase besansanga wan’au mu nza yayi yampasi, nza yazala ye mambu malenda sia aleke mu vonza, kubavukumuna yovo kubafwasa. Dialukasakeso kikilu mu mona e ngudi ye mase betangininanga Yosefe, bevanganga e ngolo mu tanina wan’au muna umpukumuni wau.

Yosefe Walunga-lunga esi Nzo Andi

Nanga Yosefe y’esi nzo andi ke bazingila kolo kiandá ko muna Engipito, kadi o mbasi wanzayisa vo Erodi wafwidi. Yosefe wavutuka kuna nsi andi y’esi nzo andi. Ungunza umosi wayikanga vo Yave obokela mwan’andi “muna Engipito.” (Matai 2:​15) Yosefe wasadisa muna ndungan’a ungunza wau. Kansi, akweyi kekwenda y’esi nzo andi?

Yosefe nlungaladi kakala. Kuna ngangu zawonso, watinanga Ankelao ona wavinga vana fulu kia Erodi wau vo nkwa nsoki mpe kakala ye mvodi a wantu. Muna lusadisu lwa Nzambi, Yosefe wabonga esi nzo andi yo kwenda kuna node, wakatuka muna Yerusaleme yo vutuka kuna Nazarete ya Ngalili kuna mbanza kawutukila. I kuna Yosefe yo Maria basansila wan’au.​—Matai 2:​19-23.

Zingu kiavevoka bakala kiau, kansi kiampasi. Nkand’a Nzambi uyikilanga Yosefe vo mvadi-anti, e mvovo wau usonganga mpila zayingi za sadila nti, nze zenga nti, nata mio yo toma mio vala kimana miasadilwa mu tunga nzo, nzaza, yamvu yakete, makalu ma moko, malulu, vangu ye salanganu ya mpila mu mpila ya vatila. (Matai 13:​55) Salu kiampasi kikilu kiakala. Kuna nz’ankulu, nkumbu miayingi o mvadi a nti vana ndambu a mwelo a nzo andi yovo vana yanzala kasadilanga.

Yosefe salanganu yayingi kasadilanga, eyaka nanga s’andi wasisa yo. Wasadilanga lekwa kia tezela (esquadro), nsing’a nzaba (prumo), mpemba, esoka, nkwang’a zengela mabaya, lwadi, nsindilu (martelo), nsonso ye lekwa yakaka kana una vo ntalu yakala.

Yindula Yesu muna kileke kiandi vava katalanga se diandi diansansi wasalanga. Wasianga sungididi muna mawonso mavanganga Yosefe. Ka lukatikisu ko vo wasivikanga e ngolo ye nkuma kakala wau muna mavembo ye moko, o umbangu wa sadila moko mandi ye meso. Yosefe nanga wayantika longa mwan’andi una kalenda sadila salu yakete nze kia leleka mabaya. Walonga mpe Yesu e nswaswani vana vena nti mia mpila mu mpila basadilanga nze nti a olive ye nsanda.

Yesu wabakula mpe vo, e moko mana Yosefe kasadilanga salu yangolo nze zenga nti, pasula mabaya i mau mpe kasadilanga mu bimba yo fiaulwisa, kiakala yandi, ngudi andi y’abunzi andi. Katula Yesu, Yosefe ye Maria wana sambanu diaka basansanga. (Matai 13:​55, 56) Diavavanga vo Yosefe kasala kwayingi muna lunga-lunga yo dikila esi nzo andi.

Kansi, Yosefe wazaya wo vo edi diasunda o mfunu i lunga-lunga nsatu za kimwanda za esi nzo andi. Muna kuma kiaki, wavaulanga e ntangwa ya longa wan’andi oma ma Yave wa Nzambi ye nsiku miandi. Yosefe ye Maria bayendanga kumosi yo wan’au kun’esambilu, kuna kwatangilwanga yo sasila e Nsiku. Nanga Yesu yuvu yayingi kayuvulanga. Yosefe wasianga ngolo muna lungisa e nsatu za mwanda za mwan’andi. Yosefe wayendanga mpe kumosi y’esi nzo andi kuna nkinzi miavangamanga kuna Yerusaleme. Muna nkinzi a Nduta wavangamanga konso mvu, diavavanga vo Yosefe kavanga nkangalu wa tumingu tole, tezo kia 112 ma kilometa kwenda yo vutuka.

Mase m’Akristu o unu diau adimosi bevanganga. Befuntukanga mu kuma kia wan’au muna siang’e nsatu za mwanda vana fulu kiantete ke mu mavwa ko. Bekwendanga kumosi yo wan’au muna tukutakanu tw’Akristu, twakete yovo twampwena. Nze Yosefe, bazeye wo vo lwalu i lusalu lusundidi o mfunu balenda sisa kwa wan’au.

“Ntantu”

Vava Yesu kakala ye kimbuta kia mvu 12, Yosefe wayenda y’esi nzo andi kuna Yerusaleme nze una bavanganga konso mvu. Ku nkinzi a Nduta bayendanga ye kolo kiakiese kiakala. Esi nzo zayingi bakangalanga entwadi muna nzila. Ekolo bafinamanga e ndimba mia Yerusaleme, ndonga bayimbilanga nkunga mia ntomboka. (Nkunga 120-​134) E mbanza yazala ye mazunda ye mazunda ma wantu. Vava nkinzi wafokoka, ndonga yayantika vutuka muna mavata mau. Nanga mu kuma kia salu kiayingi bakala kiau, Yosefe yo Maria babanza vo Yesu mu buka kia wantu akaka kakala yovo ye yitu yau. Vava kaka bakangala lumbu kiamvimba, e mbanza Yerusaleme yasala kwandá, i babakula vo Yesu kakala ko muna buka.​—Luka 2:​41-44.

Vana vau, bavutuka kuna Yerusaleme mu kwenda vava Yesu. Se yindula una esi mbanza bamona vava Yosefe yo Maria bayendanga muna nzila yo bokela nkumbu a mwan’au. Akweyi o mwana kalenda kala? Una bamvava lumbu tatu, nanga Yosefe wayantika tokana kana vo kalungisa una ufwene e kiyekwa kavewa kwa Yave. I bosi, bayenda kuna tempelo. Bayantika kumvava yavana balwaka mun’esuku diakala y’akwa ngangu ayingi bakala vo nganga za Nsiku yo Yesu wavwanda vana kati kwau. Se yindula kiese bamona Yosefe yo Maria.​—Luka 2:​45, 46.

Yesu wawanga e mvovo mia akwa ngangu yo kubayuvula yuvu. Wantu awaya basivika kikilu umbakuzi kakala wau o mwana ye mvutu kavananga. Maria yo Yosefe bayizengeneka. Muna lusansu, Yosefe kavova diambu ko. Kansi, Maria wavova muna nkumbu a yau awole vo: “E mwana, adieyi utuvangìdi wau? o s’aku yo mono tutuka kwend’avavinge ye ntantu.”​—Luka 2:​47, 48.

Muna mvovo miankufi, Diambu dia Nzambi diyikanga e mbebe ya mase. Ilenda kala yampasi, kana nkutu vo mwan’alunga besansanga. O sansa wana mu nza yayi yazala ye vonza dilenda twasa “ntantu” zayingi. Kansi, se yo ngudi balenda fiaulwiswa mu zaya vo Nkand’a Nzambi uyikanga e mpasi benwananga zau.

O Yesu va fulu kimosi kia nza yayi kakala, kina kalenda finamena Yave wa S’andi ezulu, mu wá mawonso malongwanga. Muna kuma kiaki, wavutula kwa mase mandi kuna ziku kiawonso vo: “Adieyi numpavìdi? ke nuzeye wo ko vo omu nzo Es’ame i mfwete kal’e?”​—Luka 2:49.

Ka lukatikisu ko vo Yosefe kavilakana mvovo miami ko. Nanga wasungamenanga mio ye kiese kiawonso. Kadi, ngolo zayingi kavanga muna longa mwan’andi ansansi mu kala ye ngwizani yayi yo Yave wa Nzambi. Muna kileke kiandi, Yesu watoma zaya e nsas’a mvovo “ese.” Walongoka e nsasa yayi vava kakalanga vamosi yo Yosefe.

Avo u se, nga ozeye elau una diau dia sadisa wan’aku mu bakula una se dianzodi kekalanga? Avo wan’ansansi una yau, sungamena e mbandu a Yosefe, badikila konso mwana vo waswaswana ye mpe mfunu kena. Ubasadisa kimana bakala ye ngwizani ambote yo Yave wa Nzambi wa S’au ezulu.

Yosefe Wazindalala ye Kwikizi

Nkand’a Nzambi ke uvovanga mayingi ko mu kuma kia zingu kia Yosefe, kansi diambote mu toma mo fimpa. Tutanganga vo Yesu wakwamanana ‘tumamena’ mase mandi. Tuzayiswanga mpe vo “Yesu onungunukini muna zayi yo ntela, yo mun’edienga dia Nzambi, y’edi dia wantu.” (Luka 2:​51, 52) E mvovo miami adieyi misonganga mu kuma kia Yosefe? Mambu mayingi. Tulongokele vo Yosefe wakwamanana vit’o ntu muna nzo andi, kadi mwan’andi wakala vo muntu alunga wasakalelanga wisa kia s’andi yo kuntumamena.

Tulongokele mpe vo Yesu wakwamanana nungunuka muna ngangu. Ka lukatikisu ko vo Yosefe ngolo kavanga kimana mwan’andi kanungunuka muna ngangu. Muna lumbu yayina, vakala ye kingana kimosi batoma sadilanga Ayuda. Kingana kiaki kiavovanga vo azodi a nsaka kaka balenda kituka se akwa ngangu, kansi akwa salu ya moko nze avadi a nti, avati ye afudi a nsengo “ke balendi vova oma mansongi ye ndungidi ko, ye ke bafwete kala ko vana vevovelwanga yingana.” Kuna kwalanda, Yesu wasenzeka luvunu lwa kingana kiaki. Muna kileke, nkumbu miayingi kawanga se diandi diansansi, wa mvadi a nti, vava kalonganga una ufwene oma ma “unsongi ye ndungidi” a Yave. Elo, wavanganga wo nkumbu miayingi.

Tulenda mpe mona e ngolo kavanga o Yosefe muna sansa Yesu. Wau vo katoma lungwa-lungwanga, Yesu wanungunukanga ye nitu yakumama yo vimpi wambote. Vana ntandu, Yosefe walonga mwan’andi katoma zaya salu kia moko. Yesu ka zayakana kaka nze mwan’a mvadi a nti ko, kansi nze ‘mvadi a nti.’ (Maku 6:3) Muna kuma kiaki, Yosefe wasikila kikilu muna sansa wana. Mase mangangu betangininanga Yosefe, muna tokanenanga wete dia wan’au yo kubalonga kimana balenda kuyilunga-lunga.

Vava tutanganga muna Nkand’a Nzambi lusansu lwa Yesu vava kavubwa ye kimbuta kia mvu 30, e nkumbu a Yosefe ke iyikwanga diaka ko. Ediadi disonganga vo Maria nkento ansona kakala vava Yesu kayantika salu kiandi. (Tala e babu “Nkia Ntangwa Kafwa o Yosefe?” muna lukaya lwa 27.) Kana una vo i wau, Yosefe mbandu ambote kasisa, ya se ona wataninanga esi nzo andi, kubalunga-lunga yo zindalala ye kwikizi yamuna lufwa. Diambote kwa mase ye Akristu awonso batangininanga lukwikilu lwa Yosefe.

[Mvovo Vana Yand’a]

 [Babu kina muna lukaya lwa 27]

Nkia Ntangwa Kafwa o Yosefe?

Tuzeye wo vo Yosefe moyo kakala vava Yesu kakala ye kimbuta kia mvu 12. Muna ntela yayi, aleke ayingi Ayuda bayantikanga longoka umbangu wa mase mau yo kituka se wan’a salu muna kimbuta kia mvu 15. Yosefe nanga mvu miayingi kazinga muna longa Yesu e salu kia mvadi a nti. Nga Yosefe moyo kakala vava Yesu kayantika e salu kiandi kia umbangi muna kimbuta kia mvu 30? Nanga kakala diaka moyo ko. Ngudi a Yesu, mpangi zandi z’akala ye z’akento beyikwanga vo moyo bakala muna kolo kiakina, kansi Yosefe keyikwanga ko. Yesu wayantika yikilwa nkutu vo “mwan’a Maria,” ke mwan’a Yosefe ko. (Maku 6:3) Muna kolo kiakina, Nkand’a Nzambi usonganga vo Maria yandi kibeni wabakanga e nzengo, lembi teka yuvula nkaz’andi. (Yoane 2:​1-5) Muna tandu kiakina, Maria kadi wo vanga ko nanga vo nkento ansona kakala. I bosi, vava kiafinama lufwa lwandi, Yesu kwa Yoane wa ntumwa kavana e mbebe ya lunga-lunga ngudi andi. (Yoane 19:​26, 27) Kele vo Yosefe kakala o moyo, ke diadi kala mfunu ko mu vanga wo. Muna kuma kia mama mawonso, tulenda vova vo Yosefe nanga wafwa vava Yesu kakala etoko. Wau vo yandi i mwan’antete, ka lukatikisu ko vo Yesu yandi wavitang’o ntu muna salu kia se diau kia mvadi a nti yo lunga-lunga ngudi kumosi y’aleke andi yamuna lumbu kavubwa.

 [Foto ina muna lukaya lwa 24]

Yosefe wavanga mawonso mu tanina mwan’andi

 [Foto ina muna lukaya lwa 25]

Yosefe wasalanga kwayingi muna lunga-lunga yo dikila esi nzo andi

 [Foto ina muna lukaya lwa 26]

Yosefe wayendanga kumosi y’esi nzo andi mu sambila Yave muna tempelo kuna Yerusaleme

 [Foto ina muna lukaya lwa 28]

Yosefe walonga mwan’andi mu kituka se mvadi a nti