Nkand’a Nzambi Zingu kia Wantu Usobanga

EKUMA muntu mosi wasanswa kwa mase ma minkwikizi mia Katolika, wasalanga e salu kia mfundisi eki kiamvananga nzimbu zayingi, kakitukila se Mbangi a Yave? Nki kiafila kimpumbulu kimosi mu yambula mavangu ma nsoki yo kituka se munkwikizi? Tanga dina wantu awaya bavova.

“Yatoma bakula nswaswani vana vena wete yo bi.”​—SEBASTIÃO ALVES JUNQUEIRA

MVU KAWUTUKA: 1946

NSI: BRASIL

LUSANSU: MFUNDISI

ZINGU KIAME: Twazingilanga kuna vata diakala kilometa 6 ye mbanz’a Piquete kuna São Paulo. Mase mame bakala ye mpatu yatusadisanga kwayingi. Kuna mbanz’a Piquete yatangilanga. Muna kuma kiaki, yasumba e mvelo wankulu muna kunsadisa mu kangalela. O wantu muna vata dieto asukami bakala, kansi e vata diavelela diakala, ke mwakala umpumbulu wayingi ko. Akala ayingi muna vata dieto, kuna mbanz’a basadilanga, muna kompani diavanganga e nkele mia nwanina.

Yatangilanga kuna sikola ya masoladi yakala lukufi ye mbanza eyi yalonganga wantu mpila ya vangila ndeki. Muna mvu a 1966 yatumbikwa se mfunu a masoladi. I bosi, yakota muna sikola ya kimfundisi. Ke kolo ko, yalomba mu kala se mfumu a mapolisi. Muna mvu wa 1976 yavewa kiyekwa kiaki. Ezak’e ntangwa e salu kiame kiavavanga mpe vo yatalanga mambu ma pelezo. Muna kolo kiakina, Mbangi za Yave bakingulanga pelezo yo lomba nswa muna sila umbangi kwa akangami bakala mo. Bampovesanga mpe mambu ma Nkand’a Nzambi. Yatoma zitisanga Nzambi. Yasivika kikilu vava yazaya vo Nzambi una ye nkumbu, Yave ye tulenda kweto kala akundi andi.

Malembe malembe, yayantika nungunuka muna salu kiame kia kimfundisi. Muna mvu wa 1981, yatumbikwa kimfundisi. Muna mvu wa 2005 yayantika sadila kuna mbazi a nkanu ya mbanz’a São Paulo.

UNA NKAND’A NZAMBI WASOBELA ZINGU KIAME: Vava yafokola sikola ya kimfundisi, yayantika tanga Nkand’a Nzambi, ediadi diasoba ngindu zame. Munkwikizi wa Katolika yakala. Mosi muna yitu yame padre, omosi bispo, yasadisanga padre vava kafilanga malongi. Vitila malongi mandi, yatanganga nkanda wa sambu. Minkwikizi mia Katolika ke bakala ye fu kia tanga Nkand’a Nzambi ko. O ngw’ame kayangalala ko vava kazaya vo Nkand’a Nzambi yatangidinge. Wavanga mawonso muna kunsima yo vova vo se yalauka. Kana una vo i wau, yakwamanana wo tanga kadi kiamonanga vonza kina mo ko.

Etima dia zaya mambu, diamfila mu yantika tanga Nkand’a Nzambi. Yavavang’o zaya mayingi mu kuma kia padre ye salu kiau muna dibundu. Yayantika mpe tanga mambu ma sikola za kimpelo, kansi kiabakulanga mo ko.

I bosi, dotolo walunga-lunganga meno mame, wampana nkanda kakayilwa wakala ye ntu a diambu vo: Veio o Homem a Existir por Evolução ou por Criação? * Yatambula nkanda wowo yo mona vo dikala diambote mu tanga wo kumosi yo nkanda wa Charles Darwin, wakala ye ntu a diambu vo: A Origem das Espécies. Mambu yatanga mu nkanda Evolução ke makala mampasi ko mu bakula, matoma kiá ye mankwikidisa vo elongi dia lunungunuku ke dialudi ko.

Vava yatanga tini kimosi muna nkanda wau wayikanga oma ma nsema, etima diame dia zaya diaka mambu makaka diawokela. Yazola vwa nkanda miakaka mia Mbangi za Yave. Bansongela muntu mosi wavangululanga makalu ona wakala Mbangi a Yave. Yamokena yandi ye wampana e nkanda muna tanga. Muna kolo kiakina, kiazolanga longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave ko kadi yayindulanga vo ndenda wo longoka mono kibeni.

Vava yayantika tanga Nkand’a Nzambi, yakazala yakala. Muna kuma kiaki, yabaka nzengo za tanganga wo yo nkaz’ame yo wan’ame. Konso lumingu twakalanga y’elongi dia esi nzo yo tanganga Nkand’a Nzambi kumosi. Wau vo munkwikizi wa Katolika yakala, yatoma zitisanga padre ye bispo. Kansi, e diambu yatanga muna sono kia Yoane 14:​6, diasikamesa e ngindu zame: ‘Yesu wavovesa [Toma wa nlongoki andi] vo: Mono kwame i nzila, i ludi, i moyo mpe: ke vena on’okwiza kwa Se ko, ovo ke mu mono ko.’ Vava yatoma fimpa e diambu diadi, yabakula vo Yave watuvuluza muna nzil’a Yesu. Twalongwanga muna dibundu vo o luvuluzu muna Padre lukwizila.

E sono yole yakaka yasoba e ngindu zame mu kuma kia dibundu dia Katolika i Ngana 1:​7, muna tutanganga vo: “O vumi wa Yave i lubantiku lua zayi: Ngangu y’elongi, amazowa veza.” E sono kiakaka i kia Yakobo 1:​5, kivovanga vo: “Ovo muntu vovo nwina wakondwa ngangu, mbula kalomba kwa Nzambi, on’ovevolanga kw’awonso, yo lembi semba; zivewa kwa yandi.” Yakala ye luzolo lwa zaya mayingi mu kuma kia Nkand’a Nzambi, kansi dibundu ke dialendanga lungisa nsatu zazi ko. Muna kuma kiaki, yayambula kwenda kuna nzo a nzambi.

Muna mvu a 1980, nkaz’ame wayantika longoka Nkand’a Nzambi ye Mbangi za Yave. Vava yawanukanga kuna nzo, yalandanga elongi dia nkaz’ame. I bosi, yatambulwila longoka Nkand’a Nzambi. Kansi, kolo kia ndá kiavioka muna baka nzengo za vubwa yo kituka se Mbangi za Yave. O nkaz’ame wavubwa mu mvu wa 1994, omono muna mvu wa 1998.

MPILA YABAKILA E NLUTA: Wan’ame yá bavwa nsambu za sansilwa muna nsiku mia Yave. (Efeso 6:4) O Wan’eto wole a matoko bekuyivananga emvimba mu sadisa mpangi za mwanda muna nkutakani zau. Wan’ame wole amakento, besamunanga nsangu zambote kuna vema kwawonso. Nkaz’ame osalanga ola zayingi muna salu kia umbangi muna longa Nkand’a Nzambi kwa wantu, omono ngina y’elau dia sala se nkuluntu muna nkutakani.

Vava yakituka se Mbangi a Yave, yatoma bakula nswaswani vana vena wete yo bi. Wau vo i mfundisi, isadilanga nsiku mia Yave vava isalanga e salu kiame kia kimfundisi. Ivavanga tanginina Yave vava ifundisanga mambu ma mpila mu mpila yo songa nkenda.

Mambu mayingi ifundisanga, nze mambu ma yimpumbulu, m’akwa nsoki y’awana belekanga wan’akete mu kingolo. Kansi, kiakituka nkwa ntima a mbadi ko. Matondo mayingi mvutulanga kwa Yave wau kansadisa mu bakula ekuma mavangu mambi mewokelanga yo kutuvana vuvu kia lumbu yambote ikwiza.

“E pelezo ke yansingika ko.”​—KEITH WOODS

MVU KAWUTUKA: 1961

NSI: IRLANDA DO NORTE

LUSANSU: NKWA NSOKI

ZINGU KIAME: Mu mvu wa 1961 yawutuka muna mbanz’a Portadown kuna node ya Irlan­da. Mase mame akwa Protestan­te bakala. Twazingilanga mu zunga yazala ye minkwikizi mia Protestante ye Katolika. Ndonga muna zunga kiaki, asukami bakala. Ke mwakala muntu ko wakala ye nzimbu zayingi, kansi twawizananga ye mfinangani zeto.

Kiakala ye zingu kiambote ko. Muna mvu wa 1974 yakikotesa mu “Mpasi,” i sia vo mu ntantani za mabundu ye za tuyalu zakala kuna node ya Irlanda. Muna kolo kiakina, e mpasi zasaka muna mavata meto. Muna bong’e nona, fuku umosi, o s’ame ona wakala se mfumu muna kompani diavanganga e tapi, walonganga e salu kwa aleke wole akwa dibundu dia Katolika ana bakala mfinangani zeto. Ekolo kabalonganga, muntu mosi watuba e bomba vana zianela a nzo au yo vonda mase yo nleke au.

Mavangu ma nsoki mawokela yavana vita yayantika muna mbanza. E nzo za minkwikizi mia Protestante ana bazingilanga muna zunga y’akwa Katolika, zayokwa. Diau adimosi mpe diavangwa kwa minkwikizi mia Katolika bazingilanga muna zunga ya minkwikizi mia Protestante. Ndonga mun’awana bazingilanga muna zunga kieto, akwa Protes­tan­te bakala. Ke kolo ko, yakangama yo siwa mvu tatu muna pelezo mu kuma kia kala muna buka ki’awana babukisanga lekwa yampondi va fulu kia ndonga.

Ekolo yakala muna pelezo, yakituka se nkundi a muntu mosi ona wabadikilwanga kwa luyalu vo mbeni kadi wayikamanga buka kia makesa m’atantu. Twakituka nze ampangi, kuna kwalanda, yakituka se s’andi a longo. E pelezo ke yasingika zingu kieto ko. Vava twavaikiswa muna pelezo, twavutukila mavangu meto ma nsoki yo kuyisia mu mambu ma mbumba. Muna kuma kiaki, o nkundi ame wakoteswa diaka muna pelezo i bosi, wavondwa.

Omono mpe yavavwanga muna vondwa. Lumbu kimosi ekalu diame diabukiswa ye bomba. Kansi, mavangu mama ma nsoki masakisanga kumfila mu kuyisia muna mambu ma mbumba.

I bosi, yabokeleswa kwa Televizau ya Grã-Bretanha muna vova mambu mabwa mu ntangwa vita. Ediadi, diawokesa mpasi muna zingu kiame. Muna bong’e nona, lumbu kimosi vava yavutuka kuna nzo, kiawana diaka nkaz’ame ko, kadi wantina. I bosi, o mwan’ame wakutumunwa kwa luyalu mu kuma kia mana yavova muna televizau. Isungamenanga e lumbu kina yatala muna mpelo yo vova: “E Nzambi, avo una kikilu, unsadisa.”

Kina kia Sabala yawanana yo Paulo yateka zayana yandi, ona wakituka se Mbangi a Yave. Wayantika mokena yame mambu ma Nkand’a Nzambi. Lumbu yole vava yavioka, Paulo wantwikila Eyingidilu. Eyingidilu diayika mvovo mia Yesu muna Yoane 18:36 mivovanga vo: “E kintinu kiame ke kia nza yayi ko: e kintinu kiame, kala vo kia nza yayi, o makesa mame nga nwana madi nwana, kiayekolwa kwa Ayuda: kansi owau, e kintinu kiame ke kia kwaku ko.” E mvovo miami, miasoba e zingu kiame.

UNA NKAND’A NZAMBI WASOBELA ZINGU KIAME: Paulo wayantika longoka yame Nkand’a Nzambi. Kuna kwalanda, o Bill ona wakala mpe Mbangi a Yave wakwamanana longoka yame Nkand’a Nzambi. Diampasi diakala muna longoka yame e kuma yuvu yayingi yavanganga. Yabokelanga mpe afidi ayingi a dibundu muna nzo ame muna vunisa malongi ma Nkand’a Nzambi kalonganga Bill. Kansi, e ludi kia Diambu dia Nzambi, kiasunda.

Isungamenanga e lumbu kina yavovesa Bill vo kezi longoka yame Nkand’a Nzambi ko kadi muna zunga kiame wantu bakanga e nzila, badi kanga e kalu diandi yo yoka dio. Kana una vo i wau, o Bill wayiza longoka yame, wasisa ekalu diandi kuna nzo yo kwizila mu mvelo. Ka vakala muntu ko wadi kanga mvelo andi. Lumbu kiakaka, vava Bill kalongokanga yame, mapolisi ye masoladi bayiza kunkanga. Ekolo bandatanga, Bill wampovesa mu nding’angolo vo yabunda vuvu muna Yave. Mana Bill kavanga, mansimba kikilu o ntima.

E nkumbu antete yayenda muna lukutakanu lwa Mbangi za Yave mun’Eseka dia Kintinu nanga vakala ye muntu watá esakuba mu kuma kiame. Yakala ye nsuki zandá, yavwata nlunga ye nzaka wa kimvuka kiame. Kansi, Mbangi za Yave batoma kuntambula. E ngemba bansonga, diansivikisa kikilu.

Kana una vo yalongokang’o Nkand’a Nzambi, kiayambula akundi ame ko. Malembe-malembe, e ludi yalongokanga muna Nkand’a Nzambi kiayantika kota mu ntim’ame. Yabakula vo, avo nzolele sadila Yave, mfwete yambula mambu ma mbumba ye akundi ame. Ediadi, diampasi kikilu diakala. Kansi, ekolo yalongokanga mayingi mu kuma kia Nkand’a Nzambi, yakumikwanga kwa Yave yo sadiswa mu soba zingu kiame. Yazenga e nsuki zame, yakatula e nlunga yo sumba e mvwatu miambote. Yalongoka mpe kala y’akaka mu mpil’ambote.

MPILA YABAKILA E NLUTA: E zingu kiame kiazala ye mavangu ma nsoki. Yatoma zayakana kwa mapolisi mayingi muna zunga kiame. Kansi owau, e zingu kiame kiasoba. Muna bong’e nona, vava yayenda mu nkumbu antete kuna lukutakanu lwa mvivu lwa Mbangi za Yave lwaviokela kuna mbanz’a Navan, mapolisi bakangala yame entwadi tuka ku Irlanda yakuna node ya Irlanda. Kansi, owau mapolisi ke mekunyingilanga diaka ko vava ikwendanga kuna lukutakanu lwa mvivu. Tusalanga mpe kumosi ye Paulo yo Bill e salu kia umbangi ye mpangi zakaka muna nkutakani.

Wau vo yasoba zingu kiame, yakota muna nkutakani ya Mbangi za Yave. I bosi, yazayana ye mpangi mosi wankento una ye nkumbu a Louise yo kazala yandi. O mwan’ame mpe, wasoloka.

Vava iyindulanga mfwilu ye mpasi yamwesa akaka, ikuyibanzanga kikilu. Kansi, ngina ye ziku vo Nkand’a Nzambi usadisanga wantu bena ye zingu nze kina yakala kiau mu soba yo kala y’ekani diasikila.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

 [Mvovo mia Sina muna lukaya lwa 12]

O ngw’ame kayangalala ko vava kazaya vo Nkand’a Nzambi yatangidinge