ABELE, watungununa ekambi dia mameme mandi ekolo badianga vana ndambu a mongo. I bosi, wasengomona meso yo tala tuka kuna vala e lekwa kiakezimanga. Wazaya wo vo va fulu kiakina, vakala e nsosolo wazietanga muna lunga-lunga nzil’a mpatu a Edene. Mase mandi bazingila muna mpatu yayina, kansi owau, oyau yo wan’au ke balendi mo kota diaka ko. Yindula Abele vana ntandu a mongo muna nkokela, e nsuki zandi mu vevomoka zina mu kuma kia tembwa, osengwele meso yo yindula Mvangi andi. Nga diambu divambulanga wantu yo Nzambi difokoka? Abele, i diau kikilu kavavanga vo diavangama.

O unu, Abele ovovanga yaku. Nga olenda kunwá? Nanga olenda vova vo ediadi ka dilendi vangama ko. Kadi o mwana ndioyo anzole wa Adami se kolo kafwa. E visi yandi yavila, yakituka se ntoto vioka 6.000 ma mvu. Mu kuma kia wantu afwa, o Nkand’a Nzambi ukutulonganga vo: “Afwa ke bazeye diambu ko.” (Kimpovi 9:5, 10) Muna Nkand’a Nzambi ke muna kana nkutu diambu dimosi ko dina Abele kavova. Ozevo, aweyi kalenda vovana yeto?

Paulu wa ntumwa wavumunwinwa muna vova mu kuma kia Abele vo: ‘Kana una vo wafwa, wakinu vova.’ (Ayibere 11:4) O Abele aweyi kevovelanga? Muna lukwikilu kevovelanga. Abele i muntu antete wasonga e fu kiaki kiamfunu. Mbandu a lukwikilu lwasikila kasikidisa yamu unu ikutufilanga mu landa mbandu yayi. Vava tulongokanga yo tanginina lukwikilu lwandi, dina nze yeto tuwanga nding’a Abele.

Nkia mambu tulenda longoka mu kuma kia Abele ye lukwikilu lwandi, wau vo makete kaka mevovwanga mu Nkand’a Nzambi mu kuma kiandi? Yambula twazaya.

Abele wawutuka kuna lubantiku lwa lusansu lwa wantu. I bosi, Yesu wavova vo Abele wazinga muna ntangwa “esemo dia nza.” (Luka 11:50, 51) E nza kayika Yesu i wantu ana bena ye vuvu kia kûlwa mun’esumu. Wau vo Abele wakala se muntu ayá mun’awana bazinga ova ntoto, nanga yandi i muntu antete ona Nzambi kamona vo kafwete vuluza. * Kieleka, Abele kasansukila mu kanda diambote ko.

Kana una vo wantu ke bakizingila mvu miayingi ko ova ntoto, mpasi zayingi banwananga zau. Mase ma Abele, Adami yo Eva miote mia wantu bakala yo vwa mpe nkuma wafwana. Kansi, bavola esumu diampwena kuna lukanu. Wantu alunga bakala ye vuvu kia zinga yakwele mvu. I bosi, bakolamena Yave wa Nzambi yo vaikiswa mu Paradiso muna mpatu a Edene. Muna sia zolela yau va fulu kiantete yo lembi sia sungididi muna nsatu za wan’au, bavidisa moyo alunga ye zingu kiakwele mvu.—Etuku 2:15–3:24.

 Adami yo Eva zingu kiampasi bakala kiau kuna mbazi a mpatu a Edene. Vava mwan’au antete kawutuka, bamvana nkumbu a Kaini, i sia vo “Mbongo,” i dianu Eva kavovela vo: “Mbakidi muntu kwa Yave.” E mvovo mia Eva misonganga vo wasungamenanga e nsilu kavana Yave muna mpatu a Edene vo nkento owuta “mbongo” ina ifwasa Nkadi Ampemba ona wavukumuna Adami yo Eva muna kolamena Nzambi. (Etuku 3:15; 4:1) Nga Eva wayindulanga vo yandi i nkento oyikwanga muna ungunza wau ye Kaini i “mbongo” yasilwa o nsilu?

Avo i wau, vuna kayivuna. Avo Adami yo Eva ngindu zazi bakotesa muna ntima a Kaini ekolo kakulanga, diambi kikilu bavanga. Kuna kwalanda, Eva wawuta mwana anzole, kansi kamvana nkumbu a tunda ko. Bamvana nkumbu ya Abele isongele vo, “mwaya” yovo “mpavala.” (Etuku 4:2) E nkumbu yayi bavana mwan’au, nga yisonganga vo e vuvu kiau mu kuma kia Abele kiakuluka? Dilenda kala, kansi ke tuna ye ziku kia diambu diadi ko.

Diakala dialudi yovo ve, amase balenda longoka diambu diamfunu mu nona kia mase mantete. Muna mvovo ye mavangu, nulenda longa wan’eno fu nze lulendo, eloko ye fu yakaka yambi yovo nulenda kubalonga bazola Yave wa Nzambi yo kala ye ngwizani ambote yo yandi. Diankenda kikilu wau vo mase mantete ke diau ko bavanga. Kana una vo i wau, Nzambi wavana vuvu kwa wan’au.

Ekolo aleke awaya bakulanga, Adami wa s’au wabalonga e salu yadi kubatwasila e nluta muna nzo au. Kaini wasalanga e salu kia mpat’ansengo, vo i Abele mvungudi a mameme kakala.

Kansi, Abele wavanga edi disundidi o mfunu. Vioka mvu miayingi, wayima lukwikilu luna vo fu kiambote kina Paulu wa ntumwa kasoneka. Yindula e diambu diadi. Ke vakala muntu ko ndiona Abele kadi tanginina. Ozevo, aweyi kayimina lukwikilu muna Yave wa Nzambi? Badika mambu tatu masadisa Abele mu yima lukwikilu lwasikila.

Nsem’a Yave.

Dialudi vo Yave wasiba o ntoto yo yambula vo wayima nsende, mvanga ye nkeka za mfinda zifwasanga e mbongo. Kana una vo i wau, o ntoto wayimanga madia mambote masadisa e kanda dia Abele m zinga. Vana ntandu, bulu, nuni, mbizi za maza, miongo, mayanga, nkoko, mbu, ezulu, matuti, ntangwa, ngonde ye ntetembwa ke zasibwa ko. Konso fulu katalanga, Abele wamonanga ziku kia nzola, ngangu ye wete wa Yave wa Nzambi ndiona wavanga lekwa yawonso. (Roma 1:20) O tala yo badika e lekwa yayi, diakumika lukwikilu lwandi.

Kieleka, Abele wavaulanga e ntangwa mu badika mambu ma mwanda. Yindula Abele, vava kavungulanga ekambi diandi. E salu kia vungula mameme kivavanga vo mvungudi kakangala kwayingi. Wafilanga mameme mu malembe vava  bayendanga vana mbela miongo, vana ndimba, vava basaukanga nkoko, vava bavavanga titi yankunzu, sima ya maza ye fulu yambote yavundila. Muna bulu yawonso kavanga o Nzambi, ememe i bulu kisudindi lembama, muna kuma kiaki, lusadisu lwa muntu bevwanga o mfunu muna kubafila ye kubatanina. Nga Abele mpe wamonanga o mfunu wa filwa yo taninwa kwa Ndiona osundidi wantu e ngangu yo nkuma? Elo, ntangwa zayingi kasambanga muna kuma kiaki yo kwamanana nungunuka muna lukwikilu.

Nsilu mia Yave.

Adami yo Eva bazayisa kwa wan’au mawonso mabwa oma mafila Nzambi muna kubavaikisa mu mpatu a Edene. Muna kuma kiaki, Abele wakala ye mambu mayingi muna badika.

Yave wavova vo ntoto usibwa. Abele wamona e ndungan’a mvovo miami vava nkeka ye nsende zamenanga ova ntoto. Yave wavova kwa Eva vo muna mpasi kewutila wana. Vava abunzi andi bawutuka, Abele wamona ziku kia mvovo miami. Yave wavova mpe vo Eva okala ye luzolo lwasaka muna nkaz’andi, vo i Adami oyala Eva. Abele wamona e ziku kia diambu diadi kwa mase mandi. Muna mawonso mama, Abele wabakula vo e mvovo mia Yave mifwete bundwa e vuvu. Abele wakala ye kuma kiasikila muna bunda e vuvu muna nsilu a Nzambi mu kuma kia “mbongo” ina osingika e mbi yawonso yayantikila kuna mpatu a Edene.—Etuku 3:15-19.

Selo ya Yave.

Ke vakala muntu ko ova ntoto wadi songa mbandu ambote kwa Abele. Kansi, muna ntangwa yayina vakala mpe ye vangwa yakaka ya ngangu. Vava Adami yo Eva bavaikiswa muna mpatu a Edene, Yave wavanga mawonso kimana Adami kumosi ye wan’au balembi vutuka muna Paradiso. Muna lunga-lunga e nzila ya mpatu a Edene, Yave wasia akelubi yo nlaku a nsosolo wazietanga ntangwa zawonso.—Etuku 3:24.

Yindula Abele ekolo kamonanga akelubi awaya vava kakala nleke. Wau vo bavwata nitu za wantu, Abele wamona vo mbasi zazi bakala yo nkuma wampwena. E “nsosolo” wazietanga yo kezima, wonga mpe wamwesanga. Ekolo Abele kakulanga, nga vakala ye lumbu kamona vo akelubi awaya bayoya yo bembola e salu kiau? Ve. Fuku ye mwini, kwiza mvu vioka mvu, e vangwa yayi ya mianda, ke bakatuka nkutu va fulu kiakina ko. Muna diadi, Abele wabakula vo Yave wa Nzambi, ovwidi selo yakwikizi ana bekunsadilanga. Abele wabakula vo nswasani ye yitu yandi, akelubi awaya basonganga mbandu akwikizi yo lemvokela Yave. Ka lukatikisu ko vo e mbandu ambote ya mbasi zazina yasiamisa lukwikilu lwandi.

O lukwikilu lwa Abele, lwakumama muna badika nsilu mia Nzambi, mbandu ambote ya selo yandi ye mpila Yave kayisengomwena muna nsema. Dialudi, tulenda longoka mayingi muna mbandu a Abele, nga ke wau ko? Muna nona kiaki, aleke balenda yima lukwikilu lwasikila muna Yave wa Nzambi kana nkutu vo yitu yau Nzambi besadilanga yovo ve. O unu mpe, tulenda kumika lukwikilu lweto muna nsema utuzungidi, muna Nkand’a Nzambi ye muna mbandu a lukwikilu ya selo yayingi ya Yave.

Ekolo lukwikilu lwa Abele muna Yave lwawokelanga, wasongelanga lo muna mavangu. Ozevo, o muntu nkia má kevana kwa Mvangi a nsema? Dialudi vo Nzambi kavwidi mfunu a lukau yovo lusadisu lwa wantu ko. Kuna kwalanda, Abele wabakula e ziku kia diambu: Avo kavene kwa Yave eki kisundidi o wete y’ekani diasikila, o S’andi ezulu oyangalela kio.

Ozevo, Abele wakubama muna vana nkailu w’ememe dimosi mun’ekambi diandi. Wasola ememe disundidi o wete, i sia vo ememe diandi diantete yo kela dio se kimenga. O Kaini mpe wavava tambula e nsambu y’edienga dia Nzambi, muna kuma kiaki, wakubika lukau lwa bundu ya mpatu andi. Kansi, kakala y’ekani diasikila ko nze Abele. E nswaswani a diambu diadi yamoneka vava yau awole basunzula tukau twau.

 O wana wole a Adami, nanga basadila eziku yo tiya muna tambika tukau twau vana ndose akelubi ana bakala vo asunzudi a Yave ova ntoto muna ntangwa yayina. O Yave wavana mvutu! Tutanganga vo: “O Yave otondele Abele yo lukau luandi.” (Etuku 4:4) Aweyi o Nzambi kasongela vo watonda o lukau lwa Abele? Nkand’a Nzambi ke usasilanga diambu diadi ko. Kansi, ekuma katondela Abele?

Nga mu kuma kia lukau lwandi? Abele watambika bulu kia moyo yo bungula menga mandi mantalu. Nga wazaya e ntalu a bulu katambika se kimenga? Vioka tandu yayingi, Nzambi wasadila lukau lw’ememe diavimpi muna sunzula lukau lwa Mwan’Andi alunga, wa “Mwan’ememe a Nzambi,” ona wabungula menga mandi makondwa kuma. (Yoane 1:29; Luvaiku 12:5-7) O Abele kazaya mawonso mama ko.

Kansi, tuzeye wo vo Abele watambika e bulu kisundidi o wete. Yave kayangalela kaka lukau ko, kansi wayangalela mpe Abele yandi kibeni. O zola ye lukwikilu lwasikila muna Yave, lwafila Abele mu kela kimenga.

Kansi, kwa Kaini nswaswani diakala. Yave ‘katonda Kaini yo lukau lwandi ko.’ (Etuku 4:5) Ke mu kuma kia bundu ko Yave kalembi tondela lukau lwa Kaini, kadi Nzambi muna Nsiku andi, wavana nswa vo e bundu ya ntoto yatambikwanga se kimenga. (Fuka 6:14, 15) Kansi, Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia Kaini vo “o mavangu mandi mambi.” (1 Yoane 3:12) O kondwa kwa lukwikilu lwasikila yo zola muna Yave kwamoneka muna mavangu ma Kaini.

Vava Kaini kabakula vo Yave katonda lukau lwandi ko, nga watanginina mbandu Abele? Ve kikilu. Wafungila nkutu mbunzi andi makasi yo kumenga. Yave wabakula dina diakala muna ntim’a Kaini, kuna lulembamu lwawonso wamvana luludiku. Nzambi wanlukisa vo makasi mandi malenda kumfila mun’esumu diampwena, ozevo wamvana elau dia ‘tondwa’ kele vo osobele mavangu mandi.—Etuku 4:6, 7.

Kaini waveza lulukisu lwa Nzambi. Kansi, wabokela mbunzi andi benda kuna kiana. Wau balwaka, Kaini watelamena Abele yo kumvonda. (Etuku 4:8) Muna mpila yayi, Abele wakituka se muntu antete ona wabangikwa yo vondwa mu kuma kia sambila Nzambi. Kanele vo wafwa, lusansu lwandi ke lwafokoka ko.

Tulenda vova vo, menga ma Abele makazanga kimana Yave wa Nzambi kalandila mo ekunda. Nzambi walanda ekunda vava katumba Kaini mu kuma kia nsoki wandi. (Etuku 4:9-12) O unu, lusansu lwa lukwikilu lwasikila lwa Abele lukutulonganga diambu diamfunu. Kana una vo Abele kazinga mvu miayingi ko, kansi wasadila zingu kiandi muna yangidika Yave. Vava kafwa wazaya wo vo Yave wa S’andi ezulu wanzolanga ye wakala y’edienga diandi. (Ayibere 11:4) Tulenda kala ye ziku vo Abele una muna nyindu a Yave ye ofuluka muna zingila mu paradiso ova ntoto. (Yoane 5:28, 29) Nga owanana yandi? Elo, avo osidi sungididi muna lusansu lwa Abele yo tanginina lukwikilu lwandi lwasikila.