NANI i Thomas Emlyn, adieyi diamfila mu yikama e ludi? Nkia mambu tulenda longoka mu kuma kiandi oma malenda kutusadisa o unu?

Muna zaya e mvutu, tuyindula mana mabwa muna tandu kia 17 ye 18 kuna Inglaterra ye Irlanda. E dibundu dia Katolika kuna Inglaterra diakala ye wisa kiampwena. E buka ya dibundu dia Prostestante yo wantu akaka bafidisanga malongi ye mavangu ma dibundu dia Katolika e mpaka.

Thomas Emlyn wawutuka muna lumbu yabwanga ntantani zazina, kina kia 27 kia Mayu, 1663, kuna Stamford, Lincolnshire, Inglaterra. Vava kalungisa kimbuta kia mvu 19, wafila elongi diandi diantete. Kuna kwalanda, wakituka se nlongi a dibundu dia Katolika kuna Londres yo kwamanana mu salu kiaki yavana kayaluka yo kwenda kuna Belfast, Irlanda.

Nanga walongelanga ku nzo a nzambi yakala kuna Belfast. Kuna kwalanda, wayenda longela mu fulu yayingi ye kuna Dublin.

Muna kolo kiakina, Emlyn walongoka Diambu dia Nzambi ye sungididi kiawonso. Mana kalongoka mamfila mu fidisa longi dia nzambi mu ntatu e mpaka, kana una vo kuna lubantiku wakwikilanga muna longi diadi. Ekolo kafimpanga Nsangu Zambote basoneka antumwa, wabakula vo mana kakwikilanga ke maludi ko.

Emlyn, kasamuna vana vau ko mana kasolola. Kansi, akaka muna dibundu diandi kuna Dublin bamona vo kavovelanga diaka longi dia nzambi mu ntatu ko muna malongi mandi. Wau kazaya vo akaka ke badi tambulwila mana kasolola ko, wasoneka vo: “Kizolele diaka sala salu kiaki ko.” Muna ngonde a Yuni a mvu wa 1702, wole muna akw’andi banyuvula e kuma ka vovelanga diaka longi dia nzambi mu ntatu ko muna malongi mandi. Emlyn wavutula vo kakwikilanga diaka muna longi diadi ko, muna kuma kiaki walomba vo kavaika muna dibundu.

Vioka lumbu yakete, Emlyn wakatuka kuna Dublin yo vutuka kuna Inglaterra. Kansi, vioka tumingu kumi, wavutuka kuna Dublin muna singika maka mambu y’ekani dia kwenda zingila kuna Londres. Vava kakala kuna Dublin, wavaikisa o nkanda An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ muna songa mana kakwikilanga. Muna nkanda wau, wasoneka sono ya Bibila isonganga e kuma Yesu kalendi kadila Nzambi a Mpungu-ngolo ko. Muna kuma kiaki, e minkwikizi mia nzo a nzambi kuna Dublin bafungila Emlyn makasi. I bosi, bamvangila mfundu.

Kina kia 14 kia ngonde a Yuni a mvu wa 1703, Emlyn wakangwa yo natwa kuna mbazi a nkanu a Queen Bench Court kuna Dublin. Muna nkand’andi True Narrative of the Proceedings, Emlyn wavova vo: “Yakangwa yo yikilwa vo Nzambi yatianguna mu kuma kia soneka nkanda wayikanga vo Yesu kafwanana yo Nzambi ko.” Mfundu wau wa luvunu wakala. Bispo nsambwadi za dibundu kuna Irlanda, bavwanda kumosi ye afundisi. Kabayambula ko vo Emlyn kayivovela. Richard Levins wa kimpovela watoma zayakana, wavovesa Emlyn vo okulwa nze “dievwa, lembi taninwa.” Richard Pyne wa mfumu a mbazi a nkanu (Supremo Tribunal) wavovesa afundisi vo “avo kanutumbidi Emlyn ko, e bispo zeno bekunutumba.”

Vava Emlyn katumbwa, o mfipi a mambu ma mfundu (Procurador-geral) wamvovesa vo kaviluka o ntima. Kansi, Emlyn katambulwila ko. Muna kuma kiaki, wavewa tumbu kia kala mvu mosi mu pelezo. Wau vo kakala ye nzimbu zafutila mpaku ko muna vaika, wakwamanana mu pelezo mu mvu miole yavana nkundi andi mosi kalomba kwa akwa wisa bakulula e ntalu a nzimbu. Wavaikiswa mu pelezo kina kia 21 kia ngonde a Yuli a mvu wa 1705. E mpasi kamona zamfila mu yika e mvovo miyikilu kala vana ntandu: “Yakubama ngina mu mweswa e mpasi kadi mana ikwikilanga mu kuma kia Nzambi yo nkembo andi maludi.”

Emlyn wavutuka kuna Londres yo yantika sala kumosi yo William Whiston wa mfimpi a mambu ma Bibila ona wabembolwa vava kavaikisa nkanda wavovelanga ludi kia Nkand’a Nzambi. Whiston wazitisanga Emlyn yo kunyikila vo “muntu antete ona watambulwila Kikristu.”

Nze William Whiston yo Isaac Newton wa nkwa ngangu, Emlyn wabakisa vo Nkand’a Nzambi ke uyikamanga longi dia nzambi mu ntatu ko nze una ulongwanga muna nkanda Credo Atanasiano. Wavova vo: “Wau vo yasia sungididi kia longoka Nkand’a Nzambi yo toma badika, yabaka nzengo zasoba ngindu zame mu kuma kia longi dia nzambi mu ntatu. Wakudikila vo: “Nzambi wa Se dia Yesu Kristu yandi kaka i Mpungu-ngolo.”

Adieyi diafila Emlyn mu baka e nzengo zazi? Wasolola sono yayingi ya Bibila isonganga nswaswani ina vana vena Yesu yo S’andi. E nona ilende isonganga ziku kia diambu diadi (e mvovo mia tekomoka i sono ya Bibila kayika Emlyn):

•   Yoane 17:3: “Kristu kasidi vova ko vo yandi i Nzambi yovo Nzambi mosi kaka.” Kansi, Se kaka oyikilwanga vo ‘Nzambi mosi kaka aludi.’

•   Yoane 5:30: “Mwana kevanganga luzolo lwandi ko, kansi luzolo lwa Se kaka kevanganga.”

•   Yoane 5:26: “Se wavana moyo kwa Mwana.”

•   Efeso 1:3: “Yesu Kristu oyikilwanga vo Mwan’a Nzambi, kansi o Se keyikilwanga Se dia Nzambi ko, oyikilwanga kaka vo Se dia Mfumu eto Yesu.”

Vava Emlyn kafimpa sono yayi, wavova vo: “Kavena sono kimosi ko muna Nkand’a Nzambi kisonganga vo Se, Mwana yo Mwand’avelela muntu mosi kaka.”

O unu wantu ayingi bekalanga yo wonga wayikama ludi kilongwanga muna Bibila. Kansi, Emlyn wayikama e ludi kia Diambu dia Nzambi. Wayuvula: “Avo muntu ke yikamanga ludi kia sono ya Nkand’a Nzambi kasolwele ko, ekuma kafwete yo tangila yo fimpulula yo?” Nga ke songa ko vo ludi kabembwele?

E mbandu yasiswa kwa Emlyn ye akaka ifwete kutufila mu kuyifimpa ye vava zaya kana vo tuyikamanga e ludi vava tubangikwanga. Tulenda kukiyuvula, ‘adieyi disundidi mfunu kwa mono, zitiswa yo sanisinwa kwa wantu yovo tatidila eludi kia Diambu dia Nzambi?’