ANA bakala mu nkangalu bamona nzala. Vava bayendanga kingula mbanz’a Beteleme yankulu, bamona nzala ye bavava ma kia dia. Mosi muna yau wasolola nzo ya tekela madia, muna nzo yayi mwatekwanga mbolo yasiwa lekwa yayingi nze tumantu, niaza ye lekwa yakaka. E mbolo yayi yabavana ngolo za kwamanana muna nkangalu au.

Lembi wo zaya, e mbolo badia wantu awaya nanga i diambu diasunda o mfunu bavanga muna lumbu kiakina. E nkumbu Beteleme ina ye nsasa vo “Nzo ya Mbolo.” Mu zunga kiaki e mbolo zivangwanga vioka mafunda ye mafunda ma mvu. (Rutu 1:22; 2:14) E mbolo iyikilwanga vo Pita bread itoma vangwanga kuna Beteleme.

Vioka tezo kia 4.000 ma mvu, Sara wa nkaza Abarayama ona wazingilanga kuna sude ya Beteleme wavanga mbolo mu kuma kia nzenza tatu zabalwakila kuna kinsalukisa. (Etuku 18:6) Nanga Sara mfumfu ya masa kasadila muna vanga mbolo. Wau vo mu nzaki kavangila zo, nanga va makala kayokela zo.—1 Ntinu 19:6.

Nze una usonganga lusansu lwalu, Abarayama ye esi nzo andi yau kibeni bavanganga mbolo zau. E mpila zingu bakala kiau kisonganga vo e fûlu dina Sara ye selo yandi basadila muna yoka mbolo ke diafwanana ko ye mafulu ma nsi au ya kingutukila, Ure. Sara wakubika mfumfu ya masa ma zunga kiakina. E kiaki nanga salu kiampasi kiakala, kadi diavavanga vo muntu kanika masa yovo tuta mo muna nsu.

Vioka 400 za mvu, muna Nsiku Nzambi kavana kwa Mose wavova vo muntu kafwete kota mu nzo ya nsompeki ko kabonga tadi dia nikina nze nsimbi kia mfuka, kadi “moyo ketambula se nsimbi.” (Nsiku 24:6) Nzambi wazaya wo vo e tadi dia nikina mfunu diakala, avo dikondele, muntu kadi lenda vanga mbolo za lumbu ke lumbu ko.—Tala e babu “ Salu kia Nika Masa yo Yoka Mbolo Muna Tandu kia Nkulu.”

Bibila nkumbu 350 kiyikanga mbolo, asoneki a Nkand’a Nzambi nkumbu miayingi basadila mbolo muna yika madia. Yesu wasonga vo awana besadilanga Nzambi balenda samba ye ziku kiawonso vo: ‘Utuvana o dia kweto kwa unu.’ (Matai 6:11) O “dia” kwaku yovo mbolo madia kusunzulanga, Yesu wasonga vo tulenda bunda Nzambi e vuvu vo okutuvana madia ma lumbu ke lumbu.—Nkunga 37:25.

Kansi, vena ye diambu disundidi madia o mfunu. Yesu wavova vo: ‘O muntu ke mu dia kaka ko i kezingilanga, kansi mu konso diambu divaikanga muna nua a Yave.’ (Matai 4:4) Yesu wayika e kolo kina Aneyisaele batambulanga o dia kwatukanga kwa Nzambi. E diambu diadi diavangama vava bavaika muna Engipito. Vioka tezo kia ngonde mosi tuka kina bakotela muna Makanga ma Sina, madia mau mayantika fokoka. Batokana kadi bayindulanga vo fwa befwa muna makanga mu kuma kia nzala, ediadi diabafila mu kaza vo: ‘Twadianga mbolo yo yukuta’ kuna Engipito.—Luvaiku 16:1-3.

Dialudi, e mbolo za Engipito zambote kikilu zakala. Muna lumbu ya Mose, Angipito ana  bakala ye ndekwa za vanga mbolo bavanganga mbolo za mpila mu mpila. Kansi, Yave kakala ye kani dia yambula ko vo nkangu andi wakondwa mbolo. Yave wakanikina vo: ‘Nokesa inokesa mbolo tuka ku zulu.’ E mbolo yayi yakete “nga kimè kiakangama” ku zulu yatukanga, mu mene-mene yamonekanga va ntoto. Aneyisaele vava bamona dia kwaku mu nkumbu antete bayuvula vo, “nki kiaki?” Mose wabavovesa vo: “I dia kuku kanuvene o Yave nwadia.” Aneyisaele bayikila dia kwaku vo “mana,” * e mbolo yayi yabasadisa mu mvu 40.—Luvaiku 16:4, 13-15, 31.

Kuna lubantiku, nanga e mpila y’esivi yamonekenanga mana yasivikisa kikilu Aneyisaele. Vava bayeleka mo, bamona vo “o ntomo andi nze yimbolololo ya wiki,” vakala ye mana mafwana mu kuma kia nkangu awonso. (Luvaiku 16:18) Kansi, ekolo mvu miaviokanga Aneyisaele bayantika yindula madia ma mpila mu mpila badianga kuna Engipito. Bayidima yo vova vo: ‘Ke tuna ya ma ko, mana kaka.’ (Ntalu 11:6) Bafunga nkutu makasi yo vova vo: “E mioyo mieto mikankumuka dia kwaku kwayiva.” (Ntalu 21:5) E ‘mbolo yatukanga kuna zulu’ yakituka se má kia ngemi kwa yau.—Nkunga 105:40.

Nze madia makaka, e mbolo ilenda badikilwa vo madia kamena beni mfunu ko. Kansi, Bibila kivovelanga mbolo isundidi o mfunu ina ke ifwete vezwa ko. Yesu watezanesa mbolo yayi ye mana Aneyisaele baveza, e mbolo yayi ilenda twasa nsambu zakwele mvu.

Yesu wavovesa awana banwanga vo: ‘Mono i mbolo a moyo. Mase meno badia mana muna makanga, kansi bafwa. Eyayi i mbolo ikulumukini kuna zulu, konso muntu o dia yo, ke fwa ko. Mono i mbolo a moyo, yakulumuka kun’ezulu, konso on’odia yo zinga kezinga yakwele mvu,  e mbolo ivana, i nitu ame, muna wete dia nza. [NW]’—Yoane 6:48-51.

Ayingi ana bawá Yesu ke babakula kingana kiandi ko mu kuma kia ‘mbolo’ ye “nitu.” Kansi, kingana kiaki kiamfunu kikilu kiakala. Ayuda badianga mbolo konso lumbu nze una Aneyisaele badila mana mu mvu 40 bakala muna makanga. Kana una vo e mana lukau lwa Nzambi lwakala, ka mavana moyo a mvu ya mvu ko. Kansi, kimenga kia Yesu kivananga e lau dia vwa moyo wau kw’awana bekwikilanga muna yandi. Dialudi, yandi i ‘mbolo a moyo.’

Nanga vava omonanga nzala, odianga mbolo. Ovutulanga mpe matondo kwa Nzambi mu kuma kia ‘mbolo ya konso lumbu.’ (Matai 6:11) Ekolo odianga mbolo, sungamenanga o mfunu wa ‘mbolo a moyo,’ i sia vo Yesu Kristu.

Nswaswani ye Aneyisaele muna lumbu ya Mose ana balembi vutula matondo, aweyi tulenda songela vo tuzitisanga mbolo yayi yamfunu? Yesu wavova vo: “Avo nunzolele, nkanikinu miame nulunda mio.” (Yoane 14:15) Avo tulemvokele nkanikinu mia Yesu, tukala ye kiese kia dia mbolo yakwele mvu.—Nsiku 12:7.