Lufimpu lwa ayadi lusonganga vo avo mambu ke masobele ko, lutangu lwa wantu befwanga mu kuma kia nua mfomo luwokela, muna mvu wa 2030 lutangu lwalu luvioka 8.000.000 ma wantu. Bevovanga mpe vo kuna mfoko a tandu kia 21, o lutangu lwalu lulwaka yaku 1.000.000.000 ma wantu.

E mfomo ke itwasanga kaka mfwilu ko kw’awana benuanga yo. Esi nzo ana befwilwanga bemonanga ntantu ye mpasi za kondwa nzimbu, 600.000 ma wantu mpe ke benuanga mfomo ko befwanga konso mvu mu kuma kia mwisi wa mfomo. Mfomo mpe mfwilu itwasanga kwa wantu awonso, wau vo iwokesanga nzimbu zifutwanga muna mawuku.

Nswaswani ye vuku ivavanga vo madotolo bavavulula nlongo muna yo wuka, e vuku kiaki kilenda wukwa mu nzaki kadi e nlongo miandi mizayakene. Margaret Chan wa mfidi a kimvuka kia Organização Mundial da Saúde wavova vo: “Wau vo wantu yau betwasanga e vuku kia mfomo, avo luyalu yo nkangu bavangidi ngolo, e vuku kiaki kilenda fokoka.”

O unu, ngolo zayingi zivangwanga mu nza yawonso muna fokola vuku kiaki. Muna ngonde ya Agositu ya mvu wa 2012, tezo kia nsi 175 zawizana kimana basima fu kia nua mfomo. * Kansi, akwa wisa bekwamanananga sayanesa vuku kiaki. Konso mvu, makompani ma mfomo mefutanga mafunda ye mafunda ma dolar muna mwanganesa nsangu kimana balenda asumbi ampa musungula akento ye matoko ana bezingilanga muna nsi za usukami. Wau vo mfomo bunduna ibundunanga, awana benuanga yo kana nkutu nkumbu mosi, bena muna lutangu lwa 1.000.000.000 ma wantu benuanga mfomo. Avo awana benuanga mfomo ke bayambwidi fu kiaki ko, lufwa mu kuma kia mfomo lukwamanana wokela muna mvu 40 milanda.

E nsangu zimwangwanga ye una e mfomo ibundunwinanga, difilanga wantu ayingi mu ntambu walembi yambula mfomo. I diau diavangama kwa Naoko. Wayantika nua mfomo muna kileke kiandi. Vava kamona una fu kia nua mfomo kiavovelwanga kwa amwangi a nsangu, wayindula vo diambote kavanganga. Kana una vo mase mandi bafwila mu kimbevo kia câncer ye wasansanga wana wole amakento, wakwamanana nua mfomo. Naoko wavova vo: “Kana una vo yatokananga mu kuma kia kimbevo kia cancer yo vimpi wa wan’ame, kialendanga yambula mfomo ko. Yabanzanga vo kilenda yo yambula ko.”

Kansi, Naoko wayambula nua mfomo. O nkanda una wansadisa mu sunda fu kia nua mfomo i wau mpe wasadisa mafunda ye mafunda ma wantu mu yambula e fu kiaki. Nkia nkanda wau? Tanga longi dilende.