Nga Ozeye
Aweyi kisi nsi kia Roma kiatwasila nluta kwa ntumwa Paulu?
Kisi nsi kia Roma malau mayingi kiavananga kwa wantu. Muntu wakala ye kisi nsi kia Roma nsiku mia luyalu lwa Roma kaka kalemvokelanga, ke mia mbanza za Roma ko. Avo ofundilu, wadi fundiswa mun’owu wa nsiku mia mbanza kazingilanga, kansi wakala yo nswa walomba kafundisilwa kuna mbazi a nkanu a Roma. Avo tumbu kia lufwa kaveno, muntu ndioyo wakala yo nswa walomba vo kafundisilwa diaka kwa ntinu a Roma.
Mu kuma kia nswa wau, Cicero wa nkwa ngangu wa musi Roma muna tandu kiantete vitila tandu kieto wasoneka vo: “Okanga yo wanda muntu wakala ye kisi nsi kia Roma diabadikilwanga vo nkanu. Ovonda muntu ndioyo diakala nze ngeye ovondele s’aku yovo mpangi aku.”
Paulu wasila umbangi una ufwene muna mbanza za Roma. Nkand’a Nzambi uyikanga nkumbu tatu Paulu kasadila kisi nsi kiandi: (1) Wazayisa kwa ayadi a Filipi vo nsiku bakulula vava banwanda. (2) Wazayisa kisi nsi kiandi muna lembi wandwa kuna Yerusaleme. (3) Walomba vo kafundiswa kwa Kaisa wa ntinu a Roma kimana kanwa.—Mavangu 16:37-39; 22:25-28; 25:10-12.
Aweyi Avungudi Kuna Nz’ankulu Bafutilwanga?
Yakobo wavungula mameme ma Labani wa ngudi andi ankazi mu mvu 20. Muna mvu 14 miantete, Yakobo wansadila mu kuma kia wan’andi wole amakento. Muna mvu 6 mialanda, Labani wamfuta mameme ye nkombo. (Etuku 30:25-33) Nkanda umosi Biblical Archaeology Review uvovanga vo: “E kangu kakanga Labani yo Yakobo mu kuma kia salu kia vungula mameme, diatoma zayakana kwa asoneki ye atangi a Diambu dia Nzambi kuna nz’ankulu.”
E nkanda mia kangu contrato miatimunwa kuna mbanz’a Nuzi, Larsa ye mbanza zankaka kuna zunga kiyikilwanga o unu vo Iraque misonganga e ziku kia diambu diadi. Vakala ye kangu bakanganga diazingilanga mvu wamvimba. Vava bakanganga e kangu diadi, o mvungudi watambulwilanga e mbebe ya lunga-lunga lutangu lwasikididi lwa bulu mun’owu wa mvu miau. Kuna mfoko a mvu, o mfumu a bulu watambulanga kina bakanana, i sia vo mika, madia, nsweswe mia bulu ye lekwa yankaka. Yawonso yasuvanga, yavewanga kwa mvungudi.
E kambi diawokelanga mun’owu wa lutangu lwa bulu katambulanga o mvungudi. Muna 100 mameme mwawutukanga tezo kia 80 lwa wana mameme. E bulu yawonso yakondanga, o mvungudi wafutanga yo. Ediadi diafilanga mvungudi mu toma lunga-lunga bulu yakala muna mbebe andi.