Akwa mvalu nyá balenda mwesa wantu o wonga, kansi ke tufwete kubamwena wonga ko. Ekuma? E kuma kadi, o Nkand’a Nzambi ye mambu mevangamanga omu lumbu yeto, mekutusadisanga mu bakula diambu dina konso muntu mu yau kesunzulanga. Akwa mvalu miami, i sinsu kia mpasi zayingi ova nza. Kansi vena mpe ye nsangu zambote mu kuma kiaku y’esi nzo aku. Nkia nsangu? Entete yambula twazaya e diambu dina konso muntu ovuende vana mvalu miami kesunzulanga.

E mona-meso kivovanga vo: “Mbwene mvalu ampembe, ndiona ofongele wo una ye mfumba; oveno kolowa, ovaikidi, wele sundinge yo fokola e nsund’andi.”—Lusengomono 6:2.

Nani ofongele vana mvalu wampembe? E mvutu zasonama muna nkand’a lusengomono, o nkanda wau usonganga vo nkwa mvalu wampembe kuna zulu kena, e nkumbu andi “Diambu dia Nzambi.” (Lusengomono 19:11-13) E nkumbu Diambu, yavewa kwa Yesu Kristu, kadi yandi i nati a nsangu za Nzambi. (Yoane 1:1, 14) Oyikilwanga mpe vo “Ntinu wa atinu ye Mfumu a zimfumu” ye ‘Nkwa kwikizi ye Ludi.’ (Lusengomono 19:16) Kieleka, Yesu Kristu i Ntinu a vita, kesadilanga wisa kiandi mu mpila yambi ko. Kansi, vena ye yuvu tufwete bakila e mvutu.

Nani wavana Yesu e wisa kimana kasunda e vita? (Lusengomono 6:2) Daniele wa ngunza wamona muna mona-meso, Masia watezaneswa yo “mwan’a muntu,” wavewa “wisa yo nkembo ye kintinu,” ke kwa muntu ankaka ko, kansi kwa “Munkulu-nkulu a Lumbu,” Yave wa Nzambi. * (Daniele 7:13, 14) Ozevo Nzambi a Mpungu-ngolo yandi wavana Yesu o nkuma yo nswa wa yala yo fwasa. O mvalu wampembe i sinsu kiambote kisunzulanga vita ya unsongi inwanwangwa kwa Mwan’a Nzambi, kadi muna Nkand’a Nzambi, nkumbu miayingi e se kiampembe kisadilwanga mu sunzula unsongi.—Lusengomono 3:4; 7:9, 13, 14.

Nkia ntangwa o mvalu wampembe wayantika kangala? Zaya wo vo o nkwa mvalu wantete i Yesu, wafonga vana mvalu vava kavewa e kolowa. (Lusengomono 6:2) Nkia ntangwa Yesu kayadikwa se Ntinu kuna zulu? Ediadi ke diavangama vana vau ko, vava kavutuka kuna zulu kunima lufuluku lwandi. Nkand’a Nzambi usonganga vo, vava Yesu kavutuka kuna zulu wayantika vingila e ntangwa keyadikwa. (Ayibere 10:12, 13) Yesu wavovesa alandi andi e sinsu kisonga e mfoko a kolo kina kevingila yo lubantiku lwa kintinu kiandi kuna zulu. Wavova vo, kuna lubantiku lwa luyalu lwandi, e mpasi zisaka ova nza. Vekala ye vita, mvengele ye vuku. (Matai 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Vava e Vita Yantete ya Nz’Amvimba yayantika muna mvu wa 1914, o wantu babakula vo e mpasi zikotele ova nza. Muna Nkand’a Nzambi e kolo kiaki kiyikilwanga vo “lumbu yambaninu.”—2 Timoteo 3:1-5.

Kansi, ekuma e mpasi zisakidi ova nza tuka o Yesu kayadikilwa muna mvu wa 1914? E kuma kadi, muna mvu wauna, Yesu wayantika yala kuna zulu ke va ntoto ko. Vabwa vita kuna zulu, o Ntinu ampa oyikilwanga vo Mikaele, waveta Satana ye nkuya miandi ova ntoto. (Lusengomono 12:7-9, 12) Muna kuma kiaki, Satana makasi mayingi kena mau, wau kazeye vo kolo kiakete kaka kena kiau. Ke kolo ko, Nzambi olungisa luzolo lwandi lwa fwasa Satana ova ntoto. (Matai 6:10) Owau, yambula twavovela una akwa mvalu ntatu basidi besongelanga e ziku vo mu “lumbu ya mbaninu” tuzingilanga. Nswaswani yo nkwa mvalu wantete, ona osunzulanga Yesu Kristu,  akwa mvalu ntatu basidi besunzulanga mambu mambi mevangamanga mu nza yawonso yo fûkisa e kanda dia wantu.

“Vavaikidi mvalu wankaka, wambwaki, ndiona ofongele wo oveno nswa wa katula luvuvamu ova nza kimana wantu bavondaziana, oveno mpe nsosolo ampwena.”—Lusengomono 6:4.

O nkwa mvalu wambwaki vita kesunzulanga. E mona-meso kisongele vo nkwa mvalu ndioyo okatwidi luvuvamu ke mu nsi zakete kaka ko, kansi mu nza yawonso. Muna mvu wa 1914, i nkumbu antete kianwanwa e vita ya nz’amvimba muna lusansu lwa wantu. Muna mvu mialanda, e vita yanzole ya nz’amviba yabua, i vita yasunda vonda o wantu. O wantu bevovanga vo o lutangu lwa wantu ana befwanga muna vita tuka muna mvu wa 1914 luviokele milhões 100. Vana ntandu, ndonga ya wantu bevangukanga mu kuma kia vita zinwanwanga ova nza yayi.

Yamu nkia tezo e vita zisongelanga vo mu lumbu yambaninu tuzingilanga? Muna lusansu lwa wantu, eyayi i nkumbu antete o wantu besadilanga e ndekwa zambi muna fûkisa mioyo mia wantu awonso ova nza. Kana nkutu e nkubika zisikidisanga luvuvamu ova nza, nze Nações Unidas ke belendanga kakidila sumbula ya nkwa mvalu wambwaki ko.

“Mbwene mvalu wandombe, ndiona ofongele wo una ye balanza vana koko kwandi. Ngwidi ndinga vana kati kwa vangwa yá yamoyo, ivovele vo: “Kilo kimosi kia masa muna denali mosi, yilo tatu ya bale muna denali mosi, kufwasi mazi ma olive ye vinyu ko.””—Lusengomono 6:5, 6.

Nkwa mvalu wandombe osunzulanga nzala yovo mvengele. E mona-meso kisongele vo madia metomboka e ntalu, kilo kimosi kia masa denali mosi kifwa. Muna tandu kiantete, denali imosi i nzimbu zafutwanga kwa muntu osadidi e salu lumbu kiamvimba. (Matai 20:2) Muna denali mosi o muntu i kesumbila yilo tatu ya bale, mbongo ina isundilu kwa masa. Avo muntu ndonga kena yau muna nzo andi, aweyi ke kubadikila muna yilo tatu? Wantu muna tandu kiantete balukiswanga balembi fwasanga nzimbu zayingi muna sumba madia ma lumbu ke lumbu, musungula mazi ma olive ye vinyu.

Tuka muna mvu wa 1914, nga tumonanga e ziku isonganga vo nkwa mvalu wandombe mu kangala kena? Ingeta! Muna tandu kia 20, tezo kia milhões 70 lwa wantu bafwa mu kuma kia nzala yovo kondwa kwa madia. Mfumu imosi wavova vo: “muna mvu wa 2012 yakuna 2014 milhões 805 dia wantu ke batomenenge dianga ko.” Lufimpu lwankaka lwasongele vo “E nzala wantu ayingi ivondanga konso mvu lutila nkutu kimbevo kia SIDA, malária ye nkovola ya lufulu.” Kanele vo ayadi mu vanga bena mawonso muna dikila asukami, o nkwa mvalu wa ndombe wakinu twasa e nzala.

“Mbwene mvalu wavesoka, ndiona ofongele wo nkumbu andi Lufwa. E Ziami mu kunlada kina. Baveno e wisa muna tini kiayá kia nza, bavondela muna nsosolo wanda ye muna mvengele, ye muna vuku yampondi ye muna bulu yansisi ya nza.”—Lusengomono 6:8.

Nkwa mvalu wa nyá osunzulanga lufwa mu kuma kia vuku ye mambu mankaka. Kuna mfoko a mvu wa 1914, gripe Espanhol yavonda milhões 10 dia wantu. Nanga tezo kia milhões 500 za wantu babakama kimvebo kiaki, wantu akete kaka basala o moyo.

Kansi zaya dio vo gripe Espanhol i lubantiku kwandi kaka. Akwa ngangu bevovanga vo nkama za mazunda ma wantu bafwa mu kuma kia Varíola muna tandu kia 20. Kana una akwa ngangu za mawuku mu vanga bena nlongo mia mpila mu mpila, o unu kiaki e zingu kia wantu ayingi kikufikwanga kwa SIDA, nkovola ya lufulu ye malária.

 O mambu ke masobele ko, lufwa, vita, nzala ye vuku yakinu kaka. E ziami kitambulanga ulolo wa minkondwa kuma, ke tuna ye vuvu ko.

Ke kolo ko, e ntangwa yayi yampasi ifokoka. Sungamena diambu edi: Yesu wayantika ‘sunda’ tuka muna mvu wa 1914, kadi waveta Satana ova nza. Kansi zaya dio vo Yesu kafokwele ntete nsund’andi ko. (Lusengomono 6:2; 12:9, 12) Ke kolo ko, muna Armangedo, Yesu ofwasa Satana wa Nkadi ampemba kumosi yo wantu bekunyikamanga. (Lusengomono 20:1-3) Yesu ke fwasa kaka akwa mvalu ntatu ko, kansi okatula e mvimba e mpasi bemwesang’o wantu. Aweyi kevangila wo? Yambula twavovela e nsilu mia Nzambi mina muna Nkand’a Nzambi.

Nkand’a Nzambi uvovanga vo e vita zifokoka, luvuvamu lusikila ova nza. Yave “osima vita yakuna nsuk’a nza; tá ketolola yo butuna dionga.” (Nkunga 46:9) Vo i nkangu ana bezolanga luvuvamu, “beyangalela muna mawete mayingi.”—Nkunga 37:11.

Nzala ke zikala diaka ko, vekala yo ulolo wa madia. “O ulolo wa masa ukala muna nsi, yakuna ntandu a miongo.”—Nkunga 72:16.

Vuku yo lufwa lufokoka, wantu awonso bekala yo vimpi walunga ye bezinga yakwele mvu. Nzambi ‘okunguna mansanga mawonso muna meso mau; o lufwa, ke lukala diaka ko; musungula kala diaka dilu, yovo kazu, ngatu mpasi: oma mantete maviokele.’—Lusengomono 21:4.

O Yesu vava kakala ova ntoto, wavanga masivi mu songa una ukala e zingu muna kintinu kiandi. Yesu wavovela luvuvamu, wadikila ndonga muna mpil’a sivi, wawuka mbevo yo tufumuna mafwa.—Matai 12:15; 14:19-21; 26:52; Yoane 11:43, 44.

Mbangi za Yave bena ye kiese kia kusonga muna Nkand’aku a Nzambi, aweyi olenda kadila wakubama vava kifokoka e mpasi betwasanga akwa mvalu ntatu. Nga ozolele zaya diaka mayingi?