Adieyi Dibwilang’o Moyo Muna Lufwa?

“Elongi dia sia vo o moyo a muntu ke ufwanga ko, uzingang’aka kunima lufwa ye mbwangana a nitu andi i nsikinua elongi dia kindongota kia Akristu y’alongoki a mambu ma unzambi.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”

1. Adieyi dikwikanisanga o nkanda wa New Catholic Encyclopedia mu kuma kia zingu kia moyo kunima lufwa?

 KANSI tu, o nkanda wowo, ukwikanisanga vo, “elongi dia moyo uzinganga kunima lufwa ke dizayakene ko muna Nkand’a Nzambi.” Ozevo, adieyi kieleka kelongang’o Nkand’a Nzambi mu diambu dia moyo kunima lufwa?

O Fwa Kazeye Diambu Ko

2, 3. O muntu afwa aweyi kekalanga, e sono adieyi kisonganga mu kuma kia diambu diadi?

² E Kimpovi 9:5, 10 osasilanga edi dibwanga muna lufwa, vava tutanganga vo: “Afwa ke bazeye diambu ko, . . . ke vena mfutu ko yovo lukanu, yovo zayi yovo ngangu muna nsi-a-fwa.” O lufwa i nkala a lembi zinga. O ntozi a nkunga wasoneka vo, vava kefwang’o muntu, “muna ntoto kevutuka; Muna lumbu kiakina o makani mandi mavididi.”​—⁠Nkunga 146:4.

³ Ozevo, amafwa ke bazeye diambu ko. O Nzambi vava kasia e nzengo kwa Adami wavova vo: “U ntoto wina, mu ntoto ovutuka.” (Etuku 3:19) Ekolo kavangilu ko kwa Nzambi muna mbundukutu a ntoto yo kunkitula wamoyo, o Adami kakala ko. Vava kafwa o Adami wavutuka muna nkala yayi. E tumbu kiandi lufwa​—⁠ke kia kwenda mu nsi akaka ko.

O Moyo Ulenda Fwa

4, 5. Yika e nona ina muna Nkand’a Nzambi isonganga vo o moyo ulenda fwa.

⁴ Vava Adami kafwa adieyi diabwil’o moyo andi? Sungamena dio vo, muna Nkand’a Nzambi o mvovo wau “moyo” muntu uyikanga. Ozevo, vava tuvovanga vo o Adami wafwa, edi tuvovanga vo, o moyo uyikwanga vo Adami ufwidi. Ediadi, nanga ke ditondakana ko kwa ndiona okwikilanga vo o moyo ke ufwanga ko. Kansi kadi, o Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “O moyo una usumuka, fwa ufwa.” (Yezekele 18:4) Fuka 21:1 uvovanga tualembi “kuyifunzwila mu moyo afwa, NW” (“e nitu,” Jerusalem Bible). Anazali [avauki] bavoveswa vo ke bafinamena “evimbu ko” (“nitu afwa,” Lamsa).​—⁠Ntalu 6:6.

⁵ O mvovo wau mu kuma kia moyo tulenda wo solola mpe muna 1 Ntinu 19:4. Muna mpasi zampwena o Eleya “osambidi vo [mbula moyo ame wafwa, NW].” Diau adimosi mpe yo Yona “olombele vo [moyo andi wafwa, NW] kwandi, oku vo, deke yafwa kwame ke mu [zinga, NW] ko.” (Yona 4:8) O Yesu wasadila o mvovo wau “[ovonda moyo, NW]” una vo The Bible in Basic English uvovanga vo “vonda.” (Maku 3:4) Ozevo o fwa kwa moyo i fwa kwa muntu.

‘Vaika’ yo ‘Vutuka’

6. Nki i nsasa mvovo mia Nkand’a Nzambi mivovanga vo o moyo a Rakele ‘uvaikidi’?

⁶ Aweyi tuvova mu kuma kia mfwa a Rakele, vava kakala muna nsongo mia wuta mwan’andi ezole? Owu tutanganga muna Etuku 35:18: “[o moyo andi una wavaika, NW] (‘kadi ofwidi’), umvene nkumbu vo Benoni: vo i s’andi unyikidi vo Benyamini.” Nga ediadi disonganga vo o  Rakele wakala yo má kiavaika muna nitu andi vava kafwa? Ke wau ko. Sungamena dio vo, o mvovo wau “moyo” i muntu yandi kibeni uyikanga. Ozevo ovava, o “moyo” a Rakele i sia vo “yandi kibeni.” Ekiaki, i kuma e zak’e nsekola za Nkand’a Nzambi zivovelanga vo “o moyo andi uvaikidi” i sia vo “moyo andi umvavukidi” (Knox), “ofulumwini mfulumuna a nsuka” (Jerusalem Bible), yovo “o moyo andi uvaikidi” (Bible in Basic English). Ke disongele ko vo má ki’esivi kiavaika muna Rakele kunima mfw’andi.

7. O moyo a mwan’a nkento ansona aweyi ‘wamvutukila’?

⁷ Diau adimosi mpe ye mfuluka a mwan’a nkento ansona oyikwanga muna 1 Ntinu kapu kia 17. Muna nzila ya 22, tutanganga vo o Eleya vava kasambila mu kuma kia mwana, “o Yave owidi nding’a Eleya, o moyo a mwana umvutukidi, [ovutukidi o zinga, NW].” Ovava diaka o mvovo wau “moyo” i sia vo i “zinga.” Owu tutanganga muna New American Standard Bible: “O moyo a mwana umvutukidi oyantikidi o zinga.” Elo, moyo kikilu, ke vuvulu diankatu dia nitu a mwana ko. Ediadi din’ebetela ye dina kavova o Eleya kwa ngudi a mwana: “Tala mwan’aku [i sia vo muntu kibeni] un’o moyo.”​—⁠1 Ntinu 17:23.

O Nyindu wa “Kolo kia Tuka ola fwa Yaku Lufuluku”

8. E ndonga y’awana bekuyikanga vo Akristu adieyi bekwikilanga disinga vangama muna lufuluku?

⁸ Ndonga bekuyikanga vo Akristu yo kwikilanga vo kuna sentu vekala yo lufuluku, muna ntangwa yayina e nitu zau ziyikakiana ye mioyo mialembi fwa. Ozevo, afuluki​—⁠awaya betambula o nsendo au kana wa avangi ansongi yovo wa lubangamu lwa avangi a mambi.

9. Nki i nsasa a “ekolo kiatuka lufwa yaku lufuluku,” ye adieyi bevovanga akaka muna edi dibwanga kwa moyo omu kolo kiokio?

 ⁹ O nyindu wau umonekanga nze wambote. Kansi kadi, awaya bekwikilanga vo o moyo ke ufwanga ko ke belendanga sia e nsasa ko ya edi dibwanga kwa moyo tuka mu ntangwa lufwa yamu kolo kia lufuluku. I kuma vo, “ekolo kiokio kia tuka lufwa yaku lufuluku,” nze una kiyikilwanga, kiazala ye ngindu zakondwa sikididi za tandu ye tandu. Akaka bevovanga vo muna kolo kiokio o moyo ku purgatório ukwendanga, kwakuna i uveleleselwa efisumu kawanukini fiau kinumana kalenda kota kun’ezulu. a

10. Ekuma ke dinin’e ngwawani ko ye sono edi dia kwikila vo kunima lufwa o moyo ku purgatório ukwendanga, e nona kia Lazaro aweyi kisongelanga dio?

¹⁰ Ozevo, nze i una tumwene kala, o moyo i muntu ekibeni. Vava kefwang’o muntu, o moyo i ufwanga. Ke vena ye ntona ko kunima lufwa. I kuma vo, vava kiafwa Lazaro, o Yesu Kristu kasidi vova ko vo ku purgatório kakala, yovo ku Lim­bo yovo “kala va kati-kati.” Owu kaka kavova o Yesu: “Lazaro owondokele yo tulu.” (Yoane 11:11) Kieleka, o Yesu ndiona ozeye e ludi kia edi dibwilang’o moyo muna lufwa, wakwikila vo o Lazaro kazayanga diaka diambu ko, kakala vo diaka ko.

Nki i Mwanda?

11. O mvovo wau “mwanda” ekuma ke uyikilanga má kina mu nitu a muntu ko kizinganga kunima lufwa?

¹¹ O Nkand’a Nzambi uvovanga vo vava kefwang’o muntu, “o mwand’andi uvaika, muna ntoto kevutuka.” (Nkunga 146:4) Nga ediadi disongele vo o mwanda uvaikanga muna nitu yo zinga diaka kunima lufwa? Kadilendi kala ko, e sono kilende muna nkunga kivovanga vo: “Muna lumbu kiakina o makani mandi mavididi” (“e ngindu zandi zawonso zisukidi,” NEB). Ozevo nki i mwanda, ye aweyi ‘uvaikilanga’ muna muntu muna ntangwa lufwa?

12. E mvovo mia Kiyibere ye Kingerekia miasekolwa vo “mwanda” nkia nsasa mina muna Nkand’a Nzambi?

¹² Muna Nkand’a Nzambi e nsasa za mvovo mia (Kiyibere, ruʹach; Kingerekia, pneuʹma) miasekolwa vo “mwanda” disongele vo “fulumwinu.” I kuma, vana fulu kia yika vo “o mwand’andi uvaika,” e nsekola ya R. A. Knox owu keyikanga “e fulumwinu kivaikidi muna nitu andi.” (Nkunga 145:4, Knox) Kansi tu o mvovo wau “mwanda” mayingi uyikanga ke fulumwinu kaka ko. Kasikil’owu, muna yika o lubukumuku lwa wantu ye bulu muna ntangwa a Kizalu kia nz’amvimba, Etuku 7:22 uvovanga vo: “Awonso bena ye fulumwinu kia mwand’a moyo [yovo mwanda, mu Kiyibere, ruʹach] muna nzunu, mun’awonso bakedi oku’seke, bafwidi.” Ozevo, o “mwanda” ulenda yika mpe mwand’a moyo ukalanga muna vangwa yawonso ya mioyo, wantu ye bulu, ye ngolo zawonso zisimbininwanga kwa fulumwinu.

13. Aweyi tulenda tezanisina o mwanda ye corrente kia elecricidade?

¹³ Kasikil’owu: E corente kia eletricidade ivanang’e ngolo muna konso sadilwa. Vava bezenganga e corente e makina iyambulang’o sala. E corente ke yikalanga má kiamoyo ekikaka ko. Diau adimosi mpe, o muntu vava kefwanga o mwand’andi ke uvananga diaka ngolo muna célula ko. Ke usisanga e nitu ko yo kwenda ku fulu kiakaka.​—⁠Nkunga 104:29.

14, 15. O mwanda aweyi uvutukilanga kwa Nzambi muna lufwa?

¹⁴ Ozevo, ekuma e Kimpovi 12:7 kevovelanga vo, O muntu avo ofwidi, ‘[o] mwanda uvutuka kuna kwa Nzambi [aludi, NW] ona wavana wo’? Nga ediadi disonganga vo o mwanda uvaikanga yo kwenda tomboka kun’ezulu kwa Nzambi? Ve, ke wau ko. Sungamena dio vo, o mwanda i mwand’a moyo. Ikuma o mwand’a moyo avo uvaikidi, Nzambi kaka olenda wo vutulwisa. Ozevo o mwanda ‘uvutuka kuna kwa Nzambi [aludi, NW ]’ muna nsasa sia vo e vuvu kia muntu ndiona kia kala diak’o moyo oku sentu kwa Nzambi kaka kina.

¹⁵ Nzambi kaka olenda vutulwisa o mwanda, yovo mwand’a moyo, yo vutul’o muntu kazinga diaka. (Nkunga 104:30) Kansi, nga Nzambi una y’ekani dia vanga wo?

[Mvovo ku yanda dia lukaya]

[Yuvu ja Longokela]

[Babu kina muna lukaya 23]

LUYINDULU LWA MOYO WAVITIL’O ZINGA

AVO KE VENA má kizinganga ko kunima mfwa ya nitu, ozevo aweyi tuvova mu kuma kia luyindulu lwa ndiona ovova vo wateka zinga kala?

O Nikhilananda wa nlongoki a sikola wa mwisi Hindu wavova vo ‘oma mebwanga kunima lufwa ke melendakananga songwa ko.’ Muna nkanda “Models of Belief in Eternity in the Religions,” o Hans Küng wa nlongoki a oma ma unzambi wavova vo: “Ke vena nsangu ko tuka kwa yingyana-ngyana yovo muna nsi​—⁠zikwikilanga elongi dia wutuluka—musolokele má kilenda fimpwa se luyindulu lwa moyo wateka zinga kala, ulenda songa e ziku kia diambu diadi.” Wakudikil’o vova: “Engi kwa [awaya bayivene mu salu kia nsatulula] betambulwilanga vo e ngindu besonganga muna diambu dia ngutuluka ke zafwana ko mu songa vo muntu wateka zinga.”

Aweyi, ongeye avo obadikanga vo una yo luyindulu lwa moyo wateka zinga kala? E ngindu zazi zilenda tuka mu kuma yayingi. Nsamu miayingi tuwanga kansi twamana mio vaula kwa nda ye luyindulu lweto ekuma vo katuvwidi mfunu a sadila mio ko. Ovo osungamene e diambu dina wavilakana akaka bevovanga vo ekiaki i sinsu kia sia vo wateka zinga kala. Kana nkutu vo i wau, ke tuzeye diambu kana dimosi ko dia zingu kina kiavitila eki tun’owau. Ndonga bezingang’ova ntoto ke beyindulanga nkutu e diambu diadi ko; ngatu banza vo bateka zinga kala.