1, 2. (a) O Yesu aweyi kasongela o mfunu a teka kubama? (b) Ke musungula nkia mambu mavwidi o mfunu a teka kubama?

 O TUNGA e nzo yampwena nkubama ya ngangu ivavanga. Muna sia e nkubilwa, ediantete ofwete teka vava e fulu yo vanga e mpila a nzo ina otunga. Kansi, vena diaka y’edi din’o mfunu. O Yesu edi kavova vo: “Nani vovo nwina, ovo ozolele o tunga nzo ezulu, kalembi teka vwanda, kabadika ntalu, kana wina y’eki kiamanina?”—Luka 14:28.

² Oma mafwete vangwa muna tunga e nzo yampwena i mau mpe mafwete vangwa muna tunga o longo lwambote. Ndonga bevovanga vo: “Nzolele  sompa.” Kansi akwa bevwandanga muna badika e ntalu? Kana una vo o Nkand’a Nzambi usongang’e kiese kia longo, kansi uzayisanga mpe e mpasi lutwasanga. (Ngana 18:22; 1 Korinto 7:28) I kuma vo, awana bazolele o sompa bafwete badikanga e nsambu ye mpasi zina muna sompa.

3. Ekuma o Nkand’a Nzambi unin’o mfunu kuna kwa awana bazolele sompa, ye nkia yuvu tatu ukutusadisilanga mu van’e mvutu?

³ O Nkand’a Nzambi ulenda sadisa. O malongi mandi mavumunwinwa kwa ndiona una vo i Tuku dia longo, Yave wa Nzambi. (Efeso 3:14, 15; 2 Timoteo 3:16) Tusadila o malongi mena muna nkanda wau wankulu, kansi, wamfunu mpe omu lumbu yeto, mu vava ozaya (1) O muntu aweyi kalenda zayila kana vo wakubama muna sompa? (2) Adieyi difwete vavwa muna nkento yovo muna yakala din’ozolele vo kakala nkaz’aku? ye (3) Aweyi ulenda zitisilwa e kinzitikila?

4. Nkia diambu dina o mfunu muna vwa o longo lwambote ye mu nkia kuma?

⁴ O tunga e nzo yampwena nanga nzimbu zayingi divavanga, kansi nzimbu zayingi mpe zivavwanga muna toma yo lunda kolo kiayingi. Diau adimosi mpe yo longo. Avo osompa kwankatu ditoma monekanga vo diambu diampasi; ozevo o yakala yo nkento muna zinga ye ngwizani mvu ke mvu, diambu mpe difwete yindulwanga. Adieyi divavwanga muna lenda kala ye ngwizani yayi? E diambu diamfunu i zaya toma lungis’o nsilu. Vava keyikanga e ngwizani ifwete kala kwa yakala yo nkento o Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “O yakala i keyambwil’o s’andi yo ngw’andi, katatidila nkaz’andi: bekala nitu mosi.” (Etuku 2:24) O  Yesu Kristu evangu dimosi kaka kayika mun’owu wa Nkand’a Nzambi dilenda vambanisa o longo yo sompa muntu akaka i—“zumba” i sia vo mvukan’a yakala yovo nkento yo muntu akaka una vo ke nkaz’andi ko. (Matai 19:9) Ongeye avo sompa oyindulanga, ofwete sungamena e nsiku miami mia Nkand’a Nzambi. Avo kuna wakubama ko muna lemvokela o nsilu wau wampwena, ozevo kwafwana ko muna sompa.—Nsiku 23:21; Kimpovi 5:4, 5.

5. Kana una vo e nsilu mia lukazalu wonga mimwesanga kwa wantu akaka, ekuma mifwete zolelwa kwa awana bazolele o sompa?

⁵ E ngindu za nsilu wau wonga zivananga kwa wantu ayingi. “Muna zayanga vo yeto awole twakangama twina kumosi muna pelezo e lumbu yawonso ya zingu kieto yayimonanga vo se i mbevo, nze mbakami wa kangama kikilu,” i kavova e toko dimosi. Kansi kele vo ongeye una kieleka ye nzola muna ndiona ozolele kazala yandi, o nsilu ke ukala se zitu ko. Kansi, ukala se sinsu kiasikila. Ozayang’e mbebe a nsilu muna longo usadisanga o yakala yo nkento mu zolang’o kala vamosi, muna ntangwa a wete yo muna ntangwa mpasi yo salaziana muntu yo nkw’andi, kana nkia diambu nkutu dibabwila. O Paulu wa ntumwa Mukristu wasoneka vo o zola kwa kieleka “kuzizidila mawonso” ye “kuzindalela mawonso.” (1 Korinto 13:4, 7) “O nsilu a longo siamisa ukunsiamisanga,” i kavova o nkento mosi. “Ntoma yangalelanga e nsilu twayisila yeto kibeni yo vana meso ma wantu akaka vo tuzolele zingila kumosi yakwele mvu.”—Kimpovi 4:9-12.

6. Ke diambote ko dia sompa mu kimbuta kiakete, ekuma?

⁶ Muna zingila mun’owu wa nsilu miami ofwete kala wazikuka. I kum’o Paulu kaludikila Akristu balembi sompa muna ‘mvu mia kindumba,’ i sia vo mu  mvu mia kolo kina vo e nsatu za kindumba zayingi zikalanga ye zilenda bendomona e ngindu zambote. (1 Korinto 7:36) Aleke nzaki besobanga, wau benungunukanga e ntela. Ndonga besompanga muna kileke, ke veviokanga mvu miayingi ko i bosi bezayanga vo e nsatu zandi y’ezolela yandi y’eyi ya nkaz’andi yisobele. E diambu dilutidi omoneka vo awana besompanga muna mvu mia kileke i bena vana fulu kiantete kialembi kala ye zingu kia nzo ya kiese yo vambana kwa longo ke mu awana ko bevingilanga vo banungunuk’e ntela. Ozevo, kusompi mu nzaki ko. Oteka zinga nze toko diambuta wa mpumpa dilenda kuvana e ngangu zamfunu zina zilenda kuzikulwisa yo kufwanisa mu kala se yakala yovo nkento ambote. Olembi sompa mu nzaki zawonso kulenda mpe kusadisa mu toma kuyizaya ngeye kibeni—dina vo i diambu disundidi o mfunu mu lenda kala ye ngwizani ambote muna longo.

7. Ekuma bafwete kuyifimpila ntete yau kibeni awana bazolele o sompa?

⁷ Nga diasazu kwa ngeye mu yika e fu in’ovava muna ndion’ozolele sompa? Engi bevova vo, Elo. Kansi aweyi ovova mu kuma kia fu ya ngeye kibeni? Nkia fu ovwidi ina vo ilenda kusadisa muna tomesa o longo? Nkia mpila yakala yovo nkento osinga kala? Kasikil’owu, nga otambulwilanga e mpilakanu zaku yo tambul’elongi, ovo ovavanga kuyilungisa vava olongwanga e? Nga u nkwa luyangalalu ye vuvu, ovo u nkendaladi, on’oyidimang’aka? (Ngana 8:33; 15:15) Sungamena dio vo, o sompa ke kusoba fu yaku ko. Avo u nkwa lulendo, yo ntim’a mbadi yovo ndimbudi a vuvu muna mawonso ekolo una vo  u mpumpa, i wowo osinga kala vava osompa. Wau vo diampasi muna mona e fu ya yeto kibeni nze una bekutumwenanga akaka, ekuma olembi lombela kwa mase maku, yovo kwa nkundi’aku a vuvu nwamoken’e fu yaku yo kuvana o tuludiku twafwana? Kele vo osolwele e fu ina ofwete soba, teka soba e fu yaku una kwasompele ko.

8-10. Nkia malongi ma Nkand’a Nzambi men’o mfunu kwa ndiona okubamanga mu sompa?

⁸ O Nkand’a Nzambi ukutukasakesanga twa yambula o mwand’a Nzambi watuyala, twayima e fu nze i “zola, ekembo, luvuvamu, nlandu a lutantu, walakazi, unsongi, kwikizi, lembama, volo.” Uvovanga mpe vo tufwete ‘vanguluka muna mwand’a ntima mieto,’ yo ‘vwat’o wuntu wampa, una uvangamène kontwa kwa Nzambi, muna ndungidi yo songa kwa ludi.’ (Ngalatia 5:22, 23; Efeso 4:23, 24) Olemvokela o malongi mama muna kimpumpa kiaku mekala nze muntu olundanga e nzimbu kuna banco—dikusadisa kuna sentu, vava osompa.

⁹ Kasikil’owu, ovo u nkento, vavang’o vwa o “wuntu waswekama wa ntima” ke mu viengesa kaka e mpwa a nitu aku ko. (1 Petelo 3:3, 4) O ntima alemvoka ye ngindu zambote zikusadisa mu vwa e ngangu, zina vo i “kolow’ankembo” akieleka. (Ngana 4:9; 31:10, 30; 1 Timoteo 2:9, 10) Ovo u yakala, longok’o sadis’akento kuna ngemba yo luzitu. (1 Timoteo 5:1, 2) Ekolo olongokanga una olenda sikidisil’o mambu, yo nungunuka muna ngangu, longokanga mpe okala nlembami yo sakalala. E fu kia tumina mpasi kitwasanga muna longo.—Ngana 29:23; Mika 6:8; Efeso 5:28, 29.

¹⁰ Kanele vo ke diasazu ko dia soba e kiwuntu, kansi i diambu bafwete sil’e ngolo mu vanga Akristu  awonso. Dikusadisa mu kala se yakala yovo nkento ambote.

11, 12. Wantu wole aweyi balenda zayila kana vo balenda yikakiana yovo ve?

¹¹ Kuna ozingilanga nga divangamanga dia sia vo o muntu yandi kibeni kayisolela o nkaz’andi? Ovo i wau, adieyi ofwete vanga kele vo omwene o nkento yovo yakala diyangidikidi? Ediantete ukiyuvula: ‘Nga nzolele kieleka o sompa?’ Diambi dia sikamesa etima dia muntu yo lembi lunganisa e vuvu kiandi. (Ngana 13:12) I bosi, ukiyuvula: ‘Nga yafwana muna sompa?’ Kele vo elo i mvutu za yuvu yayi, ozevo edi dilanda i vanga mana mevangamanga muna lusansu lwa nsi aku. Muna nsi zakaka, vava otekele tala o muntu ndioyo kuna vala mu fikolo, i bosi olenda kumfinama yo kumvovesa vo nzolele toma kuzaya. Ovo omengene wo, kukwamanani ko dialembi kituka se diambi. Zaya dio vo, oyandi mpe una yo nswa a kuyisolela. Kansi ovo otondele, ongeye olenda kubika nwakalang’entwadi muna maka mambu mansongi. Ekolo nukalanga kumosi dikusadisa mu zaya kana vo i yandi ofwete kazala yandi. a Nkia fu ofwete vava muna kolo kiaki?

¹² Muna vana e mvutu za kiuvu kiaki, badika e nona kia masikilu mole, nanga sanzi yovo nsambi. Ovo matomene singikwa mau mole malenda sika mazu mambote. Kansi, adieyi dibwanga kele vo kumosi masikilwa? Mau mole mafwete singikilwa kumosi muna sik’e nsik’a ngwawani. Diau adimosi mpe kwa ngeye yo ndiona okazala yandi. Konso muntu  nanga ovava “singika” e fu ya yandi kibeni. Kansi e kiuvu kiyuvulwanga i kiaki: Nga e tezo yeno yafwanana? Muna mvovo miakaka, nga nutoma yikakiana e?

13. Ekuma dinina dia uzowa dia banda e kimakangu yo muntu ke lwina yo lukwikilu lumosi ko?

¹³ Diamfunu vo nwakala yo lukwikilu lumosi yo landa e nsiku mimosi. O Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “Ke nukomam’e ntwadi ya mindembi-kwikila ko.” (2 Korinto 6:14; 1 Korinto 7:39) Okazala yo muntu una vo kena yaku kintwadi ko muna lukwikilu lwaku muna Nzambi diwokesanga o kondwa kwa ngwizani. Kansi kadi, ovumina Yave wa Nzambi kumosi i diambu diamfunu muna sikidisa e ngwizani eno. O Yave ozolele vo wazinga ye kiese yo kala mu kangwa kiazola yo ndiona okazala yandi. Ozolele vo yeno ewole nwayikana Yandi yo yikana muntu yo nkw’andi nze kangwa kia ngonzi asietwa tatu ya zola.—Kimpovi 4:12.

14, 15. Kala yo lukwikilu lumosi nga diau kaka dilenda twasa e ngwizani muna longo? Sasila dio.

¹⁴ Ovo o sambila Nzambi okumosi diambu disundidi o mfunu muna ungudi, vena mpe yo mambu makaka. Muna toma yikakiana muntu yo nkw’andi, difwene vo e nkubika zaku zakal’e ngwizani ye za ndiona okazala yandi. Azeyi i nkubika zaku? Kasikil’owu, aweyi nubadikanga muna diambu dia wut’o wana? Nkia mambu osianga vana fulu kiantete muna zingu kiaku? b (Matai 6:33) Muna longo lwambote yau ewole akundi ambote, bezolanga kala vamosi muntu yo nkw’andi. (Ngana 17:17) Muna kuma kiaki, bafwete kala y’ezolela yimosi. Kele vo ke wau  ko—diampasi muna zingisa e kikundi kiambote—ke musungula o longo. Kansi, ovo ndiona ozolele kazala yandi oyangalelanga e diambu dina kuyangalelanga ko, nze i kangalela mu malu, nga disongele vo kenufwete sompana ko? Ve ke wau ko. Nanga vena yo maka mambu mamfunu lwinin’entwadi. Ye mpe olenda yangidika o nkaz’aku muna vanga o maka mambu mavimpi wau vo oyandi zola kezolanga mo.—Mavangu 20:35.

¹⁵ Dialudi vo, okituka mosi muna mawonso dilendakananga muna mpila ngwizani luna yau, ke muna mfwanani ko. Vana fulu kia yuvula: “Nga tukwikaziana muna mambu mawonso?” disundidi o wete mu yuvula vo: “Adieyi tuvanganga vava tutantananga e? Nga tulenda singik’e mambu muna lembama kwawonso, muna luzitu kwa muntu yo nkw’andi? Yovo e móko yikitukanga se nzonzi miampwena?” (Efeso 4:29, 31) Ovo ozolele o sompa, uyikenga yo ndiona una vo nkwa lulendo ozolangak’o sia e zandi ngindu, una vo keyambulanga ko vo wankaka mpe kavova, yovo nkwaminini ovavanga vo mawonso mavangilwa una kazolele kaka oyandi.

16, 17. Nkia fu kafwete vava o yakala yovo nkento muna ndiona kazolele o sompa?

¹⁶ Muna nkutakani ya Akristu, awana bevewanga e kiyekwa bafwete “teka fimpwa kana vo bafwana.” (1 Timoteo 3:10, NW) Ongeye mpe olenda dio vanga. Kasikil’owu, o nkento olenda yuvula: “Nkia nkumbu ambote kavwidi o yakala diadi? Nkia mpil’akundi kavwidi? Nga una ye volo? Aweyi ketadilanga anunu? Nkia mpila yitu kavwidi? Nkia mpila ngwizani kavwidi y’esi nzo andi? Aweyi kebadikilang’e nzimbu? Nga nkwa nkolwa malavu? Nga nkwa lunzi ovo nkwa lulendo?  Nkia mbebe kavwidi muna nkutakani, ye aweyi kelungisilanga yo? Nga olenda kumvumina kieleka?”—Fuka 19:32; Ngana 22:29; 31:23; Efeso 5:3-5, 33; 1 Timoteo 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.

¹⁷ O yakala olenda yuvula: “O nkento ndioyo nga osongang’o zola yo vumi kuna kwa Nzambi? Nga wafwana muna toma lunga-lunga e nzo? Esi nzo andi adieyi besinga vava kwa yeto? Nga nkwa ngangu, nkwa sungididi, nlundi ambote? Nkia mpila móko kemokenanga? Nga ovwanga wantu akaka o mfunu, ovo nkw’eloko, okuyisianga muna mambu mangani? Olenda bundw’e vuvu? Nga otonda sakalela e kintu, ovo nkwa mpaka yovo nkolami?”—Ngana 31:10-31; Luka 6:45; Efeso 5:22, 23; 1 Timoteo 5:13; 1 Petelo 4:15.

18. Ovo omwene mpilakanu zakete muna kolo kia kimakangu, adieyi ofwete sungamena?

¹⁸ Kuvilakana ko vo ndiona okazala yandi mbongo ya Adami wa nsumuki, ke toko yovo ndumba ya kuyivunina ko omwene muna nkanda mia nzola. Wantu awonso mpilakanu bevanganga, ezaka zifwete yambulwang’o landwa—kana zaku yovo za ndiona okala se nkaz’aku. (Roma 3:23; Yakobo 3:2) Ye mpe, ozayang’o lutovoko dilenda sadisa muna nungunuka. Kasikil’owu, yindula vo muna kolo kia kinzitikila kieno nuzonzele. Badika: Kana nkutu awana bezolananga yo zitaziana ezak’e ntangwa bezonzanga. (Tala Etuku 30:2; Mavangu 15:39.) Nga yeno ewole lufwete ‘yala e ntima mieno’ yo longoka singika o mambu muna ngemba zawonso? (Ngana 25:28) Nga ndiona ozolele sompa osonganga etima dia soba e fu yandi? Ongeye aweyi? Nga olenda vav’o kituka se muntu alemvoka, yo lembi fungang’o makasi mu nzaki? (Kimpovi 7:9) Ozayang’o singika o mambu  kulenda sikidisa e tezo kia mbokena za kieleka zina vo, zamfunu vava nukazala.—Kolosai 3:13.

19. Nkia diambu dia ngangu ofwete vanga kele vo osolwele diambu diampasi kikilu muna kolo kia kinzitikila?

¹⁹ Kansi, aweyi ofwete vanga ovo osolwele diambu dikutokanesa kikilu? E diambu diadi difwete toma badikwa kikilu. Kana nkia nzola nkutu unzolele, yovo nkia mpila luzolo lwa sompa una lwau, kuzimi meso muna fu yambi yampwena ko. (Ngana 22:3; Kimpovi 2:14) Ovo lukatikisu lwayingi una lwau muna muntu oyu ozolele, diamfunu wafokola e nzola yo lembi kuyisia mu nsilu a lukazalu.

20. Ana bazitikilwa aweyi balenda kadila e nkal’ambote yo lembi fusuk’e nsoni?

²⁰ E kinzitikila aweyi kilenda zitisilwa? Ediantete, uyikenga kinumana e nkal’aku ambote yalembi fusuk’e nsoni. Kuna ozingilanga, osimban’o moko yo fibazian’o nua yovo bimbaziana nga ke diambi ko kuna kwa awana bena muna kinzitikila? Kana nkutu vo o mambu mama vangama mevangamanga, mafwete vangwa kaka vava se bena yo lusikidisu lwa sia vo sompana besompana. Uyikenga kinumana vo e nsong’a nzola yayi yalembi kunufila muna fu kiansoni yovo mu tá e zumba. (Efeso 4:18, 19; tala o Nkung’a Nkunga 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Wau vo o ntima watekama, nuvanga kiambote kele vo nuyambwidi o kala yeno kaka muna nzo, yovo va fulu kiaswekama, yovo mun’ekalu dianingama, yovo vana konso fulu kilenda kunufila mu vanga e fu yambi. (Yeremiya 17:9) Ozitisa e kinzitikila kiaku kisonga e ziku vo ongeye una ye volo yo songa vo ovwang’ewete dia nkw’aku o mfunu ke mu zolela ya ngeye kibeni ko. Vana ntandu, edi disundidi o mfunu e kinzitikila kia zitu Yave wa  Nzambi kiyangidikanga, on’ovavanga vo aselo yandi bayivaula muna usafu ye zumba.—Ngalatia 5:19-21.

21. Nkia mbokena zansongi zifwete mokenwanga muna zitisa e kinzitikila?

²¹ Ediazole, e kinzitikila kia luzitu kifwete kala mpe ye mbokena zansongi. Ekolo e kinzitikila kiaku kifinamanga kuna lukazalu, o mambu makaka mafwete toma badikwanga. Akweyi nuzingila? Nga yeno ewole kumbazi nusadila e? Nga wuta nuvava? Ye mpe, diansongi dia songaziana oma ma zingu kiavioka, ma muntu yo nkw’andi, mana malenda twasa e ntantani muna longo. Mambu nze i mfuka yovo nsilu mina ofwete lungisa, yovo mambu ma mavimpi, nze i mayela mavonza yovo konso fu kia nitu. Wau vo ndonga ya wantu bena ye kimbevo kia HIV e (vírus itwasanga e kimbevo kia AIDS) kina vo ke kisolokanga vana vau ko, ke diambi ko vo ndiona osompa, yovo amase mandi balomba vo ndiona okazala yo mwan’au una vo nkwa ngyambila kateka kala yovo wakalanga ye fu kia nua dikaya, kateka kuyifimpisa mu lufimpu lwa AIDS. Ovo o lufimpu lusongele vo una yo yela kwaku, o muntu una ye kimbevo kiokio kafwete komena nkw’andi muna kinzitikila ko kele vo ozolele vo bavambana. Kieleka, o wantu awonso bena vo bateka kala ye zingu kiambi kia ngyambila, nga diambote dia teka kuyifimpisa mu lufimpu lwa AIDS una kayantikidi ko e kinzitikila.

22, 23. (a) Nkia mambu ma lutokaneso malenda bwa muna nkubik’a nkinzi a longo? (b) Nkia nyindu ambote ufwete landwa mu diambu dia nkinzi a longo ye mana ma zingu kilanda kia ana basompa?

²² Muna ngonde zivitilanga e lumbu kia lukazalu, nanga yau ewole salu kiayingi kia nkubika bekalanga  kiau. Olenda vevola e ntokani zazi kele vo oyambwidi ovava mambu mayingi. O nkinzi ampwena ulenda yangidika e yitu ye ndonga ya wantu, kansi, nanga ulenda funtuna ndumba ye toko diansompi ye yitu yau yo kubasukika mpe. Ke diambi ko dialanda eyaka fu ya kuna ozingilanga, kansi o landa e fu yoyo muna tanginina, yovo muna kuyisonga, dilenda yivisa o mfunu ye kiese kia lumbu kiakina. Kanele vo ofwete wila mpe e ngindu za wantu akaka, kansi o toko diansompi yandi ovwidi e mbebe ya vova kana nkia mpila ukala o nkinzi a longo lolo.—Yoane 2:9.

²³ Sungamena dio vo o nkinzi a longo lwaku wa lumbu kimosi kaka, kansi o longo lwaku lufwete zinga mvu ke mvu. Ozevo, kuyindudi kaka oma ma lumbu kia lukazalu ko. Kansi, tomba o luludiku lwa Yave wa Nzambi, wa kubika oma ma lumbu ilanda ya zingu kia muntu wasompa. Muna vanga dio owau okala wakubama mu vwa o longo lwambote.