1, 2. (a) Nkia nsobani zivangamanga wau ofinamanga kuna ununu? (b) Akwa vumi wa Nzambi kuna nza nkulu aweyi bakadilanga ye kiese kana una vo anunu?

 O UNUNU nsobani zayingi utwasanga. O lutovoko lwa nitu lukululang’e ngolo zeto. Okuyitala muna pelo kusonganga e mvunama zampa za nkanda nitu, ye nsuki zikitukanga—ye mvu se zimenanga. Nanga, o zayi weto wa sungamena maka mambu ukulukanga. Vav’o wana besompanga tuvwanga yikundi yampa, i bosi atekelo bewutukanga. Kuna kwa akaka, okatuk’omu salu mu kuma kia kimbuta, kusobanga e mpila zingu kiau.

² Kieleka, o ununu ulenda twasa lutonto. (Kimpovi 12:1-8) Kana vo i wau, badika e selo ya Nzambi ya nza nkulu. Kana una vo bamana fwa, bakalanga ye ngangu yo umbakuzi wabavanang’e kiese kiayingi muna kinunu kiau. (Etuku 25:8; 35:29; Yobi 12:12; 42:17) Aweyi balendela o nuna lembi vidisa e kiese kiau? Kieleka, mu kuma kia zingilanga muna nsiku min’o unu muna Nkand’a Nzambi.—Nkunga 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17.

3. O Paulu nkia luludiku kavana kw’akala y’akento anunu?

³ Muna nkanda kasoneka kwa Tito, o Paulu wa ntumwa wavana malongi mambote kw’awana benunanga. Owu kasoneka: “Àkal’anunu bakala ye volo, akwa zitu, akwa lulungalalu, avimpi muna lukwikilu, muna zola, muna luzindalalu. Akento anunu mpe, diau adimosi, akwa vumi muna fu yau, k’akumbi ko, ngatu  bundunwa kwa vinyo yayingi, alongi a wau wambote.” (Tito 2:2, 3) Olemvokela e mvovo miami milenda kusadisa muna sunda e mpasi za ununu.

4, 5. Aweyi bemonang’o mase mayingi vav’o wan’au bevaikanga muna nzo, ye akaka aweyi bekulukilanga e mpaika yayi?

⁴ Vava kisobanga e zingu, divavwanga vo twakulukila. E ludi kia diambu diadi kimonekanga vav’o wana bena vo s’ambuta besompanga yo vaika muna nzo! Kuna kwa mase mayingi, e kiaki i sinsu kiantete kikubasonganga vo mu nuna se bena. Kufwil’owu ko vo beyangalalang’o mona vo o wan’au s’ambuta, kansi mase mayingi betelekang’e mioyo yo yindula ekana vo batomene kubalwakisa muna tezo kia lenda kuyifila. Nanga balenda yindula o kondwa kwa wana omu nzo.

⁵ Amase wete dia wan’au bevavanga ekana nkutu bavaikidi muna nzo. Se we owu kavova o ngudi mosi: “Kana nsangu zankatu mu kuma kiau, kele vo yawanga zo, muna vwa lusikidisu vo bena kiambote—kiese kikilu diadi kala kwa mono.” Ese dimosi wavova: “Vav’o mwan’eto ankento kavaika muna nzo kolo kiampasi kikilu twakala. Kinsona kiampwena kasisa omu nzo eto, e kuma kadi kumosi twavangilanga mawonso.” O mase mama aweyi basundila e mpaika ya wan’au muna nzo? E mpila yambote, i kuyivana muna sadisa wantu akaka.

6. Adieyi disadisanga mase mu lunda e ngwizani ya nzo una ufwene?

⁶ Vav’o wana besompanga, e mbebe ya mase soba isobanga. Etuku 2:24 ivovanga vo: “O yakala i keyambwil’o s’andi yo ngw’andi, katatidila nkaz’andi: bekala nitu mosi.” Muna zayanga e nsiku mia Nzambi mu diambu dia kimfumu muna nzo yo zaya e nkubika yambote disadisang’o mase mu vangil’o mambu una ufwene.—1 Korinto 11:3; 14:33, 40.

7. Adieyi diambote kavanga ese dimosi vava o wan’andi amakento bakazala yo vaika muna nzo?

 ⁷ Vav’o wan’au awole amakento basompa yo vaika muna nzo, yakala dimosi yo nkaz’andi kinsona bamonanga muna zingu kiau. Kuna lubantiku, o yakala wamwenanga azitu andi e nsita. Kansi vava kabadika oma ma nsiku a kimfumu, wabakula dio vo owau akazi a wan’andi yau kibeni bavwidi e mbebe ya fila e nzo zau. I bosi, vav’o wan’andi amakento bavavang’o tuludiku, oyandi wabayuvulanga kana azeyi i ngindu z’akazi au, i bosi watondesanga e ngindu zozo. Owau, wakituka se nkundi kw’azitu andi, yo toma yangalelang’o malongi mandi.

8, 9. O mase makaka aweyi belendelanga kulukila e mpaika ya wan’au ambuta?

⁸ Aweyi ovanga kele vo o wana aya basompele, kana una vo ke bevanganga kwau dia nswaswani ko yo Nkand’a Nzambi, kansi ke bevanganga ko mana bazeye amase mau vo i mambote? “Tukubasadisanga kaka bavava o zaya un’o Yave kebadikilang’e diambu,” i bavova amase bena yo wana basompa kala, “kansi kele vo ke tuyangalelele nzengo zau ko, oyeto tutondanga zo ye tukubasadisanga yo kubakasakesa.”

⁹ Muna zak’e nsi za Asia, diampasi dikalanga kwa ngudi zakaka muna yambula vo o wan’au amakala bafil’e zingu kia nzo zau. Kansi, vava belemvokelanga e nkubika za kimfumu kia Kikristu, bemonanga vo e ntantani zau yo wan’au a longo zikulukanga. Nkento mosi wa Mukristu obadikilanga e mpaika ya wan’andi amakala muna nzo se diambu “dia vutulwil’o matondo.” Osivikanga e mpil’a ngangu zau mu lungalunga e nzo zau zampa. Ediadi divevolanga mpe e zitu yo vuvika e ngindu zandi ye za yakala diandi wau benunanga.

10, 11. Nki’elongi dia Nkand’a Nzambi disadisang’o wantu bena vo s’ambuta muna sunda e mpasi za kimbuta?

¹⁰ E fu besongang’o wantu vava bekitukanga s’ambuta yaswaswana muntu ye muntu. Akala akaka besobanga e mpila za vwata mu vava oyikilwa vo bakinu matoko. Akento ayingi betokanang’e ngindu muna nsobani zitwasanga e mfokok’a lumbu yau ya menga ma ngonde. Diankenda kikilu vo, wantu akaka bena vo s’ambuta bemwesanga akazi au e nsita ye kimpala vava besongang’o luzolo lwa sakana ye matoko yovo ndumba. Akal’anunu ana bevuminanga Nzambi, akwa “volo,” bevenganga ezolela yambi. (1 Petelo 4:7) Diau adimosi mpe, akento anunu azikuka besiang’e ngolo muna sikidisa o longo lwau, muna zolang’o yakala y’etima dia yangidika Yave.

¹¹ Muna mwanda, o Lemuele wa Ntinu wasoneka o  nkembo a “nkento angangu” ndiona omwesesang’o nkaz’andi o “mawete, ke mayi ko, e lumbu yawonso ya zingu kiandi.” O yakala una vo Mukristu ka vilakananga ko e ngolo kevanganga o nkaz’andi muna sunda e ngindu za kimbuta. E nzol’andi ikumfila mu ‘kunkembela.’— Ngana 31:10, 12, 28.

12. Akazi aweyi balenda wokesela e ngwizani ekolo e mvu miviokanga?

¹² Muna mvu miampasi za sans’o wana, o yakala yo nkento nanga beyambulang’o vangaziana oma ma zolela yau muna vava lungisa e nsatu za wana. Wau kivaikidi o wana muna nzo, i ntangwa ya yindulula o lubantiku lwa zingu kia longo lwau. “Vav’o wan’ame amakento bavaika omu nzo,” i kavova o yakala dimosi, “yavutukila band’o nkaz’ame e kimakangu.” Yakala diakaka wavova: “Tulunga-lunganga o vimpi wa muntu yo nkw’andi yo sungamenanga o mfunu a sins’an’e nitu.” Muna vengomona e kinsona oyandi yo nkaz’andi akwa ngemba za tambulanga e nzenza z’akwau esi nkutakani. Elo, ovwanga akaka o mfunu nsambu ditwasanga. Vana ntandu, Yave diyangidikanga.— Filipi 2:4; Ayibere 13:2, 16.

13. O unkabu yo unsongi aweyi ulenda sadisila ekolo akazi benunanga?

¹³ Ku yambula ko o mokena yo nkaz’aku. Numokenanga mbokena zakieleka. (Ngana 17:27) “Twatoma zayaziana diaka, yo kuyivw’o mfunu yo badikaziana,” ukavova o yakala dimosi. O nkaz’andi wakwikanisa yandi vo: “Ekolo tununanga, tubantikidi zola nua e kafe vamosi, tumokenanga yo sala entwadi muntu yo nkw’andi.” O unkabu ye ziku kilenda sadisa mu siamisa e kintwadi kia yakala yo nkento, yo kubakumika mu lenda bangul’e ntambu mia Satana una vo mfwasi a longo.

14. Nkia salu kiambote kavanga o nkaka ankento a Timoteo muna ndungunuk’andi a Kikristu?

¹⁴ Atekelo “i kolowa” ya akinkaka. (Ngana 17:6) E kikundi y’atekelo kia luyangalalu kikilu—kia kiese ye lukasakeso mpe. O Nkand’a Nzambi usanisinanga Loi wa nkak’a nkento, una vo kumosi yo mwan’andi Yunike, balonga Timoteo wa ntekulu andi o lukwikilu lwandi. Wau kanungunukang’e ntela o nleke ndioyo wazayanga wo vo o ngw’andi yo nkak’andi ankento bayangalelanga e ludi kia Nkand’a Nzambi.—2 Timoteo 1:5; 3:14, 15.

15. Akinkaka adieyi diambote balenda vanga kwa atekelo au, kansi adieyi bafwete vengesanga?

¹⁵ I wau wuwu akinkaka balenda vanin’o lusadisu lwampwena. Oyeno akinkaka, nwasamwini kala o zayi weno w’ekani dia Yave kuna kwa wan’eno. Owau nulenda wo vanga diaka muna mbandu eyi izidi diaka. Yingyana-ngyana yayingi beyangalalanga vava bewanga ankaka zau besamunanga o tusansu twa Nkand’a Nzambi. Dialudi vo, oyeno ke nutambula e mbebe ese ko ya long’e ludi kia Nkand’a Nzambi kwa wana. (Nsiku 6:7) Oyeno sadisa kaka nusadisanga. Nusamba nze i ntozi a Nkunga: “Kanele muna ununu wa mvu, e Nzambi, kungyambula ko; yavana nsamwina koko kwaku kwa mbandu ilanda, yo ukesa waku kw’awonso bekwiza.”—Nkunga 71:18; 78:5, 6.

16. Akinkaka aweyi bafwete vengesel’e nzonzi muna nzo?

¹⁶ Diankenda kikilu vo e nkaka zakaka besundisang’o lutula atekelo yo lwaka muna tezo kia bwis’e ntantani yo wan’au ambuta. Kansì tu, ewete besonganga akinkaka nanga dilenda fila atekelo mu kubasonga e mbumba zau kele vo ke bazolele zo zayisa ko kwa mase  mau. Ezak’e ntangwa, aleke nanga bevavanga vo ankaka zau babataninanga vana koko kwa mase mau. Adieyi ovanga e? Kala ye ngangu, kasakesa atekelo aku bakala yo unkabu wa vova kwa mase mau. Ubasasila vo owau u keyangalelang’o Yave. (Efeso 6:1-3) Ovo dilendakana, olenda kuyivana muna kubafinamesa yo mase mau. Nukala yo unkabu wa vovesanga kwa atekelo mawonso mana nwalongoka muna ulolo wa mvu. E ziku ye ludi kiaku kilenda kubasadisa.

17. Akristu bena vo s’anunu nkia luzindalalu lwa ntozi a nkunga bafwete landa?

¹⁷ Muna mvu milanda, omona vo kulenda diaka vanga mana wavanganga ko, yovo man’ozolele vanga. Aweyi osundila e diambu diadi? Muna ngindu nanga olenda badika vo 30 ma mvu una, kansi vava okuyitala muna pelo omona vo ke wau ko. Ku kendalala ko. O ntozi a nkunga walomba kwa Yave vo: “Kuntimbula ko ovo ndunuvini; kungyambula ko ovo zisukidi e ngolo.” Land’o luzindalalu lwa ntozi a nkunga. Yandi wavova: “Nsiang’ak’e vuvu, yo sundidil’o kukembela.”—Nkunga 71:9, 14.

18. O Mukristu wazikuka aweyi kafwete toma sadila ekolo kina kekatuka omu salu?

¹⁸ Ndonga bateka kuyikubikanga, muna wokesa e nkembelelw’au kwa Yave vava benunanga. “Omono yateka kuyikubikila oma i vanga vav’o mwan’eto ankento kefokola e sikola,” u kavova ese dimosi una vo ke salanga diaka ko mu kuma kia kimbuta. “Yabak’e nzengo za kuyivana mu salu kia telek’e nsangu ntangwa zawonso, i kuma vo yateka o nsalu ame mu kala ye ntangwa ya sadila Yave una ufwene. Yasamba kwa Nzambi mu lomb’o luludiku.” Kele vo ofinamene muna yambul’e salu, uyifiaulwisa muna mvovo mia Nsemi eto Ampwena: “Yamuna ununu i mono oyu, yamuna mvu ikununata.”— Yesaya 46:4.

19. Nki’elongi divewanga kwa awana benunanga?

 ¹⁹ O kulukila e zingu kia lembi sala mu kuma kia kimbuta, ke diambu diandwelo ko. O Paulu wa ntumwa waludika akala anunu “bakala ye volo.” Ediadi divavanga vo bavangila mawonso muna tezo, yo lembi kuyifila mu ngindu za sia vo kafwete vanga diaka konso salu ko. Vava oyambwidi o sala i ntangwa ya sundisa nkutu e volo yo luta vanga mpe mana wavanganga. Vang’aka konso salu, “nuwokes’ak’e salu kia Mfumu e lumbu yawonso, wau nuzeye wo vo, o mfuntu eno ke wankatu ko muna Mfumu.” (1 Korinto 15:58) Wokesa e salu kiaku kia sadisa akaka. (2 Korinto 6:13) Akristu ayingi bevanganga wo muna samunang’e nsangu zambote yo vema kwawonso muna tezo kia kimbuta kiau. Ekolo onunanga, kala yo ‘vimpi muna lukwikilu, muna zola, muna luzindalalu.’—Tito 2:2.

20, 21. (a) Omu tandu kiaki, adieyi divambanesanga akazi? (b) O Ana nkia mbandu ambote kavana kuna kwa akazi ansona?

²⁰ Diambu diankenda kikilu, kansi dia kieleka omu tandu kiaki, kuna mfoko o lufwa luvambanisanga o yakala yo nkento. Akazi Akristu ana bafwilwa bazeye wo vo o nzolw’andi waleka, bebundanga e vuvu vo benkumona diaka. (Yoane 11:11, 25) Kansi, kana una vo i wau, o fwilwa diambu diampasi kikilu. O mfwidi aweyi kalenda sundila e mpasi zazi? a

²¹ Osungamena dina diavanga selo kimosi kia Nzambi kuna nkulu dilenda kusadisa. O Ana una kalungisa kaka mvu nsambwadi mia lukazalu wasàla e kinsona, vava tutanganga muna kuma kiandi, tumonanga  vo wakala ye 84 dia mvu. Kieleka vo, lufwa lwa yakala diandi mpasi kikilu lwamvanga. Aweyi kasundila e mpasi zazi? Wasadilanga Yave wa Nzambi fuku yo mwini muna tempelo andi. (Luka 2:36-38) Ke lukatikisu ko vo, e salu kavanganga o Ana kiatoma kunsadisanga muna vengomona e nkenda ye kinsona kiandi.

22. Akaka akala y’akento ansona aweyi besundilanga e kinsona kiau?

²² “Edi disundidi e mpasi kwa mono i kondwa kwa muntu a mokenanga yandi,” u kavova o nkento mosi una ye mvu 72, wasàla e kinsona se vioka mvu kumi. “O nkaz’ame nwe ambote kakala. Twamokenanga oma ma nkutakani y’oma ma salu kieto kia Kikristu.” Nkento akaka ansona wavova vo: “Kufwila ko vo e mpioka kolo isasulanga, kansi ndenda vova vo edi disasulanga i mana ovanganga muna kolo kiokio. Ongeye ovwidi e ntangwa yafwana mu sadisa akaka.” Yakala dimosi wansona una ye 67 a mvu wakwikanis’e mvovo miami mu vova vo: “E mpila ambote muna sunda e kinsona i kuyivana muna fiaulwisa akaka.”

23, 24. Nkia lukasakeso lwampwena kevananga o Nkand’a Nzambi kuna kwa anunu, ke musungula ansona?

²³ Kana una vo o lufwa luviangulanga o yakala yovo nkento anzolwa, o Yave una kaka waziku, yo bundw’e vuvu. “Dimosi ndombele kwa Yave,” i kayimbila o Davidi wa Ntinu a nkulu, “dina mvava; yakala kuna nzo a Yave e lumbu yawonso ya zingu kiame, yatala wete wa Yave yo yandala muna tempelo andi.”— Nkunga 27:4.

²⁴ “Zitis’akento ampumpa bena vo mpumpa kikilu,” u kavova o Paulu wa ntumwa. (1 Timoteo 5:3) Luludiku lulandilanga elongi diadi lusonganga vo akento  ansona bena vo ke bavwidi e yitu ko bafwete sadiswa kwa esi nkutakani. Vana ntandu, e nsasa a diambu diadi ‘zitisa’ disonganga vo kubazola emvimba. Ekwe lufiaulwisu bavwidi akala y’akento ansona bevuminanga Nzambi muna zayanga vo o Yave okubavwanga o mfunu yo kubalunga-lunga!— Yakobo 1:27.

25. Nkia salu balenda sala anunu?

²⁵ “O wete w’anunu, mvu,” i uvovanga e Diambu dia Nzambi diavumunwinwa. “Kolow’ankembo, iwanuka muna nzil’a unsongi.” (Ngana 16:31; 20:29) Ozevo, ekana vo wasompa, yovo se u mpumpa, sia e salu kia Yave vana fulu kiantete muna zingu kiaku. I wau wuwu olenda vwila e nkumbu ambote vana meso ma Nzambi, ye vuvu kia vwa moyo a mvu ya mvu muna nza ina vo ke vekala diaka mpasi za ununu ko.—Nkunga 37:3-5; Yesaya 65:20.