‘Tala, Mvanga Lekwa Yawono se Yampa’

1-4. (a) Muna mpila zawonso zisongelo muna lukaya lwantete nkia tezo ozolele kala? (b) Nkia vuvu ki’esivi ovewang’o wau? (c) Nkia tini ya Nkand’a Nzambi ikwikanisanga e vuvu kiokio?

 TALA e kiese kia wantu awaya mu lukaya lwantete lua finkanda fiafi. Ng’ozolele kala mosi muna yau? ‘Elo,’ ilenda vova. Kadi vena yo luvuvamu ye ngwizani ina bezolanga wantu awonso. Wantu a makanda ma nitu zawonso—kanda dia ndombe, dia mpembe ye dia seboka—bezingilanga vo nze se wan’a-ngudi. Nkia mpila kiese! Nkia mpila kintwadi! Kieleka vo, wantu awaya ke bena yo wonga wa nkele mia nucleare ko, ngatu wonga wa yimpumbulu. Ke vena makumbi ma zulu (avião) ma nwanina vita ko mu tokanisa o luvuvamu luau muna mpatu yayi yambote. Ke vena makesa ko, yovo nwaninwa ya vita nze i tanques, ngatu canhões. Ke vena mpe ye mfunu a sikoti ya polícia ko muna sikidisa e nsiku. E vita yo umpumbulu ke una diaka ko. Ye ke vakondele mpe nzo ko, kadi konso muntu ovwidi nzo yambote ya yandi kibeni.

² Tala e yingyana-ngyana yayi! Dia kiese dia mona e nsaka zau. Ye bulu besakananga yau! Ke vena mfunu a mpaka ko muna mpatu yayi, kadi e bulu yawonso yina yo luvuvamu yo wantu ye kwa yau yo yau. O nkosi nkutu yo mwan’ememe bakitukidi se akundi. Tala e nuni zazina zambote zitimukanga tuk’oku ya kuna, se wunikini ezu dia nkung’au ambote, disangananga yo tusevo twa yingyana-ngyana yo mwangana mwawonso. Nga ke vena nzo za sansila nuni ko? Ve, kadi mwawonso muna yo luvevoko ye kiese kiakondwa nsuka. Nkia mpila nsunga zitanga e mvuma zazina, nkia mpil’ezu dia maza muna finkoko-nkoko fiafi ye mpila wete una e ntangwa mwini! Nkia mpila zenza kele vo tuyelekele e bundu ina muna mbangu yayina, kadi i yau kaka  ifwene yima o ntoto, yisundidi kikilu o wete, nze i yawonso imonekanga yo vuwa omu mpatu yayi ya nkembo, ina nze mpatu.

³ Kansi nanga vena y’ona ovova vo ‘Vingila, anunu akweyi bena? Nga ke bafwene mpe kala mu kintwadi kiaki kia wantu a kiese ko’? Elo, anunu mpe bena kwau vovo, kansi mu vutuka diaka bena s’aleke. Muna mpatu yayi, ke vena muntu ofwa mu kuma kia ununu ko. Aleke ye dumbelele bekula yo kituka amatoko ye ndumba ke benuna ko. Ekana oyu una ye 20, yovo 200 za mvu konso muntu muna mazunda ma wantu awonso bezingila mu mpatu yayi, ovwidi ngolo za kileke yo vimpi wambote. Mazunda? Elo, mazunda, e kuma kadi e mpatu yayi mu sayaniswa ina muna konso nsi. Izala ye moyo, luvuvamu yo wete yaku nsuk’a nza, tuka kuna Fujiama yaku Andes, tuka kuna Hong Kong yaku Mediterrâneo. E kuma kadi o ntoto wawonso ukitulwa se mpatu ya paradiso. I Paradiso isinga vutulwa muna nza yawonso.

⁴ Ng’obenze vo ka difwene kwikilwa ko? Ediantete, tala e ziku kikwikanisanga mo. Olenda kwaku vuluka kumosi ye nzo aku, vava e tandu kiaki kia mpasi kivila yo kota muna Paradiso isongelo muna lukaya luantete. a

Nkanda Usasilanga Paradiso

5. (a) Nkia nkanda usasilang’o mambu mama? (b) Adieyi dikitulanga o nkanda wau se w’esivi?

⁵ O mambu mama mawonso, ma nkembo ye ziku kiandi, mesasilwanga  muna nkanda mosi, w’esivi usundidi miawonso misonekeno kala. Uyikilwanga vo Nkand’a Nzambi. Nkand’ankulu kikilu, e tini yandi yakaka yasonekwa se vioka 3.500 za mvu. Kansi, i nkanda usonganga mpe oma ma unu, o malongi mandi ma ngangu mamfunu muna zingu kia unu. O ungunza wandi usiamisanga e vuvu kia oma ma kusentu. I nkanda usundidi mwangwa muna lusansu lwawonso, vioka 2.000.000.000 ma Nkand’a Nzambi mikayilu kala mu 1.810 dia ndinga.

6. Nki kiswaswanisang’o Nkand’a Nzambi ye nkanda miakaka miyikwanga vo miavauka?

⁶ Ke vena nkanda akaka ko wa mwangana mu nz’amvimba nze i wau, ye nkanda miayingi ke milendi tezaniswa ko ye kimbuta kiandi. O nkanda wa Alcorão, wa islamismo, ka uvwidi kimbuta kia 1.400 za mvu ko. E Buda ye Confúcio bazinga se vioka 2.500 za mvu, e sono yau yayantika muna ntangwa yayina. E sono ya xintó muna nkal’andi in’owau, ke yiviokele kimbuta kia 1.200 za mvu ko. O Nkanda wa Mórmon kimbuta kia 160 ma mvu kaka se una. Ke vena umosi ko muna nkanda miomio miavauka ulenda sasila o lusansu lwa wantu kuna ziku mu kolo kia 6.000 ma mvu, nze una kesasilanga o Nkand’a Nzambi. Muna bakula e nsambila yantete, tufwete tanga o Nkand’a Nzambi. Wau kaka i nkanda una yo nsamu kuna kwa wantu awonso.

7. Akwa ntona aweyi bavova mu kuma kia Nkand’a Nzambi?

⁷ E ngangu ye wete wa nsamu a Nkand’a Nzambi utoma tondwanga kwa wantu akwa ntona a zula yawonso yo wantu a mpila mu mpila. O nlongoki a ngangu za nza on’otomene zayakana, ona wasolola e nsiku a gravidade, Sir Isaac Newton, wavova vo: “Ke vena ngangu zimosi ko za nza zisundidi sikila nze i Nkand’a Nzambi.” O Patrick Henry, wa mfidi a vita wa mwisi América ya Node, ozayakene muna mpova za, “luvevoko yovo lufwa,”  wavova mpe vo: “O Nkand’a Nzambi usundidi o mfunu ke mu nkanda miawonso ko mianietekwa.” Ntangwa mosi, o nkwa umbakuzi wa mwisi Hindu, Mohandas K. Gandhi, wavova kwa landi kia ntinu a Grã-bretanha kuna India vo: “Vav’e nsi aku ye yame ziyikana muna landa Elongi dia Kristu vana Mongo, tumanisa o mambu, ke ma nsi zeto kaka ko, kansi ma nz’amvimba.” O Gandhi kapu kia 5 yaku 7 kia Matai, kia Nkand’a Nzambi kayikidinge. Tanga ngeye kibeni e kapu yayi wa tala kana kusivika ko o nsamu wowo wa ngolo.

O Nkand’a Nzambi—i Nkanda esi Oriente

8, 9. (a) Ekuma dinina vo dia vilwa dia badikanga vo o Nkand’a Nzambi i nkanda esi ocidente? (b) O Nkand’a Nzambi aweyi wasonekenwa, ye mu kolo kwa? (c) Ekuma o Nkand’a Nzambi ulenda yikilwa vo buka kia nkanda? (d) Ekwa dia wantu basoneka o Nkand’a Nzambi? (e) Nkia umbangi bavana akaka mu wantu awaya muna kuma ki’Etuku dia Nkand’a Nzambi?

⁸ Nswaswani yo lukwikilu lwa wantu, o Nkand’a Nzambi ke wasonekwa kwa esi nsi za ocidente ko, nze i una bebanza wantu ayingi, ngatu sanisina lusansu lua nsi zozo. O Nkand’a Nzambi wawonso ku nsi za oriente wasonamena. Wantu awonso basoneka wo esi oriente. Zunda dia mvu vitila Buda, muna mvu wa 1513 VTK [Vitila Tandu Kieto], o Mose wazingilanga kuna Oriente Médio, wavumunwinwa kwa Nzambi muna soneka o nkand’antete wa Nkand’a Nzambi, uyikilwanga vo Etuku. Tuka lubantiku, o Nkand’a Nzambi ntu a diambu dimosi kaka kelandanga yamu nkand’andi a nsuka, Lusengomono. O Nkand’a Nzambi wafokolw’o sonama muna mvu wa 98 TK [Tandu Kieto], tezo kia 600 za mvu ku nima Buda. Ng’ozeye wo vo o Nkand’a Nzambi uvwidi 66 ma nkanda mia vaudi? Elo, o Nkand’a Nzambi i buka kia nkanda!

⁹ Ozevo, muna kolo kia 1.600 za mvu, tuka muna ntangw’a Mose, tezo kia 40 ma wantu basoneka o Nkand’a Nzambi muna ngwizani yawonso. Besianga umbangi vo e sono yau yavumunwinwa kwa ngolo zisundidi muntu amfwe. O Paulu wa ntumwa a Kristu wasoneka vo: “E sono yawonso yavumunwinwa kwa Nzambi, ina yo mfunu mpe muna longa, muna tumba, muna ludika, yo muna nsansa ina  ya nsongi.” (2 Timoteo 3:16) O Petelo wa ntumwa wasasila vo: “Ke vena diambu diasakuka dia sono dina dia nsas’a ndioyo ovwidi dio ko. Okala vo kadi, ke diambu diasakukila muna luzolo lua muntu ko: kansi o wantu bavovela muna Nzambi, e mpoveswa bavoveswa kwa Mwand’avelela.”—2 Petelo 1:20, 21; 2 Samuele 23:2; Luka 1:70.

10. (a) O Nkand’a Nzambi aweyi waluakila yamu lumbu yeto? (b) Ekuma tulenda vwila lusikidisu vo tuna ye sono ya Nkand’a Nzambi eyi yavumunwinwa?

¹⁰ Edi mpe di’esivi i mpila in’o Nkand’a Nzambi wayiza luakila kwa yeto o unu. Muna mazunda ma mvu, yavana kiayiza vangwa e sadilwa ya nietekena, se tezo kia 500 za mvu, e sono ya Nkand’a Nzambi mu moko yasonekenwanga. Ke vena konso nkanda wasonama mu sono ya moko ko wa nsi ankulu wabandulwa ye bandululwang’aka muna sungididi kiawonso. Wabandululwang’aka ntangwa ke ntangwa, kansi muna lulungalalu lwawonso. Abandudi mpilakanu zakete kaka bavanga muna mambu makete, vava yatezaniswa e sono yoyo, yasadisa mu zaya e sono yantete ina yavumunwinwa kwa Nzambi. Mfumu mosi wa mfimpi a sono ya moko ya Nkand’a Nzambi, o Sir Frederic Kenyon wavova vo: “E kuma kia nsuka kia lukatikisu lwa kana vo e Sono yalwaka kwa yeto wauna yateka sonekenwa kiavengomweno.” O unu vena ye tezo kia 16.000 ma sono ya moko ya Nkand’a Nzambi yovo ndambu zandi zasadidila tuka muna tandu kia nkama zole za mvu vitila Kristu. Ye mpe, nsekola zayingi zasingama zavangwa muna ndinga zayingi za nza, tuka muna kiyibere, ki-arimati, ye kingerekiya e ndinga ezi zateka sonekenwa o Nkand’a Nzambi.

11. Nkia nsatulula za unu zikwikanisanga e sono ya Nkand’a Nzambi?

¹¹ Akaka bateza vunisa o Nkand’a Nzambi, yo vova vo ke wa ziku ko. Kansi kadi, mu mvu miaviokele, asatuludi aya betimang’e nsadidila za mbanza za nkulu za nkangu a Nzambi, basolola masona ye ziku yakaka ikwikanisanga e nkala a kieleka ya wantu ye fulu ina bazingidingi nze una yasonama muna sono yankulu ya Nkand’a Nzambi. Kimbangi kiayingi basolola kikwikanisanga e kizalu kia nz’amvimba, kina o Nkand’a Nzambi keyikanga vo kiabwa se vio ka 4.000 ma mvu, muna lumbu ya Noa. Muna diambu diadi, o Nkuluntu Mikasa, o nsatuludi otomene zayakana wavova vo: “E Kizalu nga kiakala kieleka? ... Diakwikaniswa vo vakala kieleka e kizalu.” b

Nzambi a Nkand’a Nzambi

12. (a) Avezi akaka adieyi bevovanga mu kuma kia Nzambi? (b) Ekum’o Nkand’a Nzambi uyikilanga Nzambi vo Se? (c) Ayeyi i nkumbu a Nzambi, nze i una kesonganga o Nkand’a Nzambi?

¹² Wauna akaka bevezelanga o Nkand’a Nzambi, akaka mpe bevezanga e nkal’a Nzambi a Mpungu-ngolo. (2 Petelo 3:3-7) Bevovanga vo: ‘Aweyi ndenda kwikidila Nzambi, ndiona ndembi mona? Nga vena ye ziku kisonganga vo vena kieleka yo Mvangi olembi moneka, osundidi wantu? O Nzambi nga kekalanga mwawonso ko’? Akaka bevovanga vo: ‘Ke vena Nzambi ko yovo Buda.’ Kansi kadi, o Nkand’a Nzambi usonganga vo, wauna yeto awonso twatambulwila o moyo kw’ese dia ntoto, i una mpe amase meto mantete batambulwil’o moyo kw’eSe diau yovo Mvangi w’ezulu, una vo e nkumbu andi Yave.—Nkunga 83:18; 100:3; Yesaya 12:2; 26:4.

13. Nkia mpila zole kekuyisengomwenang’o Nzambi kwa wantu?

¹³ O Yave okuyisengomonanga kwa wantu mu mpila zole zampwena. E mpila isundidi i Nkand’a Nzambi, una usonganga e ludi yo makani mandi makwele mvu. (Yoane 17:17; 1 Petelo 1:​24, 25) E mpila yakaka i muna nsem’andi. Ayingi, muna monang’e lekwa y’esivi ibazietele, bakwikila wo vo vafwete kala yo Nzambi-wa Mvangi, una vo o nene wandi umonekanga muna mavangu mandi.—Lusengomono 15:3, 4.

14. O Nkand’a Nzambi adieyi ukutuzayisanga mu kuma kia Yave?

¹⁴ O Yave wa Nzambi i Nsonekesi a Nkand’a Nzambi. Yandi i Mwand’ampwena, okalang’aka yakwele mvu. (Yoane 4:24; Nkunga 90:1, 2) E nkumbu andi ina vo “Yave” izayisanga ekani diandi kwa vangwa yandi. I kani diandi dia tundidika e nkumbu yayi yampwena muna fwasa wantu ambi yo tanina awana bekunzolanga, kinuma na vo bazinga ova ntoto wa paradiso. (Luvaiku 6:2-8; Yesaya 35:1, 2) Wau vo yandi i Nzambi a Mpungu-ngolo, una yo nkuma mu vanga dio. Wau vo Mvangi a nza yawonso, una vana ntandu a zinzambi ye teke ya zula.—Yesaya 42:5, 8; Nkunga 115:1, 4-8.

15. Nkia mfoko basia o wantu a ngangu muna longokang’o nsema?

¹⁵ Muna tandu yayi ya nsuka ya nkama za mvu, akwa ngangu za nza betoma kuyisianga ntangwa zayingi mu longoka o mavangu ma nsema. Nkia mfoko basidi? Mosi muna aviti a ntu mu solola e salu kia electricidade ona otomene zayakana físico Lorde Kelvin, wa mwisi Grã-bretanha wavova vo: “Nkwikidi vo o kwamananang’o longoka e ngangu za nza, kukutuvaulanga ye ngindu za sia vo ke vena mvangi ko.” O Albert Einstein, wa mungutukila Mputu wa nlongoki a mambu ma nza kanele vo okuyivuninanga vo ke kwikilanga muna Nzambi ko, watambulwila wo vo: “Oku kwa mono, ovo mbadikidi aka . . . e mpw’esivi ya nza, ina ilembi toma zayakana kwa yeto, yo teza bakula muna lembama kwawonso, kana nkutu fiakete kaka e ngangu zisengomokanga muna nsema.” O nlongoki a mambu ma nza wa mwisi Node ya América ona watambula o Nsendo Atunda, Arthur Holly Compton, wavova vo: “E nsengomoka a nsema watoma sikidiswa ikwikanisanga e kieleka kia mvovo miami mia nene—‘Muna lubantiku o Nzambi.’” Sono yantete ya Nkand’a Nzambi kayika.

16. O nsema aweyi utundidikilanga e ngangu za Nzambi yo nkum’andi?

¹⁶ Ayadi a zula ya ngolo nanga balenda kuyisana muna ngangu zau ye mu kuma kia mana bavangidi muna ngangu zozo ye mpila baluakidi kun’ezulu. Kansi, nkia mpila mpavala zina e satélites zozo ovo zitezanisu ye ngonde izietanga vana nzunguluka a ntoto, ye nza zizietanga muna nzunguluka a ntangwa! Nkia mpila mpavala mena oma balendele vang’o wantu avo metezaniswa ye mazunda ma buka ya ntetembwa z’ezulu za Yave, konso buka kivwidi mazunda ye mazunda ma ntetembwa zafwanana ye ntangwa zakubikwa yo sikidiswa  kwa yandi kun’ezulu yakwele mvu! (Nkunga 19:1, 2; Yobi 26:7, 14) Ka di’esivi ko avo Yave otezanisang’o wantu nze makonko, ye zula ya ngolo se “nkatu.”—Yesaya 40:13-18, 22.

17. Ekuma tufwete kwikila vo vena yo Mvangi?

¹⁷ Nga mu nzo ozingilanga? Nanga ke ngeye ko watunga yo, ngatu zaya oyu watunga yo. Kansi kadi, o lembi zaya ndiona watunga yo ka dilendi kusima ko mu kwikila e ludi kia sia vo vena yo muntu wa ngangu watunga yo. Dia uzowa kikilu obanza vo e nzo yau kibeni yayitunga! Wau vo o nsema ampwena, ye yawonso ina mo, yafwana vangwa kwa nkwa ngangu zayingi za kondwa nsuka, nga ke dia ngangu ko muna bakula vo vafwete kala kaka yo Mvangi a ngangu? Kieleka, ndiona kaka okondelo zayi olenda vova muna ntim’andi vo: “Ke vena Yave ko.”—Nkunga 14:1, NM; Ayibere 3:4.

18. Adieyi disonganga vo o Nzambi muntu ye wafwana tambula o nkembo?

¹⁸ O masivi oma matuzietele—e mvuma, e nuni, e bulu, ye vangwa ki’esivi kiyikilwanga vo muntu, esivi dia moyo ye dia luwutuku—mawonso mama mesonganga vo vangwa mavangwa kwa mpungu a Ngangu on’olembi moneka. (Roma 1:20) Vana vena ye ngangu, vena ye ngindu. Vana vena ngindu, vena yo muntu. E ngangu zina zisundidi zivwilu kwa Muntu a Mpungu, ona una vo i Mvangi a lekwa yawonso ya moyo, wa Nto a moyo mpe. (Nkunga 36:9) O Mvangi ofwene kieleka tambula o nkembo wawonso yo zitu.—Nkunga 104:24; Lusengomono 4:11.

19. (a) Ekuma, ka vena zula kina kilenda vova ko vo o Nzambi unsundisi muna vita? (b) Ekuma o Nzambi kekadilanga kintwadi ko muna vita za zula?

¹⁹ Vena yo wantu bazezes’olukwikilu muna Nzambi mu kuma kia oma ma nkenda mabwa mu Vita a Zole ya Nz’amvimba. Muna ntangwa yayina, konso nsi yalombanga kwa “Nzambi” au, diakala vo esi nsambila za Katolika yovo za Protesta nte, yovo mpe nsambila za mabundu ma Oriente. Nga dilenda badikwa vo o Nzambi wasundisa e zula eyi yo yambula yakaka yavondwa? O Nkand’a Nzambi usonganga vo ke vena zula kimosi ko muna zula yayina balombanga kwa Nzambi aludi. O Yave wa Nzambi, wa Nsemi ezulu ye nza, ke nkwa kuma ko muna mavuanga ye vita za zula. (1 Korinto 14:33) E ngindu zandi zisundidi ngindu za zula y’anwani a nza yayi. (Yesaya 55:8, 9) Diau adimosi mpe, e nsambila ya kieleka ya Yave ke ikuyisianga muna vita za zula ko. O Yave osundidi o tundalala kwa nzambi za zula. Yandi kaka i Nzambi ya akala y’akento azodi a luvuvamu, muna zula yawonso. Wauna uvovang’o Nkand’a Nzambi: “O Nzambi ke nkwa mandangi [ke swaswanisanga wantu, NM] ko: kansi muna zula yawonso, on’okumvumina yo vanga nsongi, wina y’edieng’oku kena.” (Mavangu 10:34, 35) Azodi a unsongi, muna zula yawonso, belongokang’owau o Nkand’a Nzambi yo sadila e nsambil’aludi ya “Nzambi a luvuvamu,” o Mvangi a wantu awonso.—Roma 16:20; Mavangu 17:24-27.

20. E kikristu kia kimpangila aweyi kisongelanga vo ke akristu ko, ye ke bena ngwizani ko yo Nzambi?

²⁰ Akaka beyikanga e mpambani yo kuvunina kuna muna mabundu ma kikristu kia kimpangila ana bevovanga vo Nkand’a Nzambi besadilanga. Bevovanga mpe vo: ‘Nkia nkwikila nkwikila muna Nzambi a Nkand’a Nzambi, ekolo kina vo e zula ivwidi o Nkand’a Nzambi ina muna buka iwokesanga e nwaninwa yangolo nze i bombas nucleares?’ Kansi tu, ekolo o Nkand’a Nzambi win’aka waludi, e zula ya mabundu ma kikristu kia kimpangila bayivambula muna kikristu kia Nkand’a Nzambi, wauna e Nsuka Node yavambanina ye Nsuka Sude. Akwa kuvunina, wau bevovanga vo kikristu belandanga. Bena yo Nkand’a Nzambi, kansi ke belemvokelanga malongi mandi ko. O Mfumu wa nsi ya ku Estados Unidos ona wavana o nswa a bukisa o nkele antete wa ngolo uyikilwanga vo bomba atômica kuna Hiro xima wavova vo: “Ekwe, kele vo vakala Yesaya yovo S. Paulo!”—muna ludika o wantu mu mpasi zazi za nz’amvimba. Kele vo kakwikila muna Yesaya dia Nkand’a Nzambi, kadi tuma e mbukisa ya nkele wauna wa ngolo ko, bomba atômica e kuma kadi o Yesaya watumina ‘mu fula e nsosolo mu nsengo yo madionga mu nkanku.’ Vana ntandu, o Paulu un’omu Nkand’a Nzambi wavova vo: “Ke tunwanina ndwan’a nitu ko. Kadi e nwaninwa ya ndwan’eto, ke yanitu ko.” (Yesaya 2:4; 2 Korinto 10:3, 4) Kansi, vana fulu kia landa o luludiku lwa ngangu lwa Nkand’a Nzambi, e zula ya kikristu kia kimpangila belungananga mu vanga nkele mia ngolo mia umpondi. E mvovo miau mia sia vo akristu yo yikanga vo Nkand’a Nzambi belandanga mia luvunu. Fundiswa befundiswa kwa Nzambi wau bayambwidi vanga o luzolo Lwandi.—Matai 7:18-23; Sefaniya 1:17, 18.

O Nsema yo Masivi ma Yave

21. Ekuma dinina dia ngangu dia lembi katikisa o masivi ma Nzambi?

²¹ Yave osemanga, yo vanga masivi. Nga wakiyuvula kala kana vo aweyi o maza makitukila se menga, e mpambana a maza ma Mbu Ambwaki, e ngutuka a Yesu kwa mwenze, yo masivi makaka masonama muna Nkand’a Nzambi? Wau vo e ngangu za muntu za nkufi, nanga kalendi visa ko kana aweyi mavangamena o masivi mama, wauna kalendi bakulwila ko esivi dia mpaika ye ndimbuk’a ntangwa lumbu ke lumbu. E nsemwa a muntu yakala s’esivi. O muntu a tandu kiaki kasidi mona una wavangamena esivi diadi ko, kansi ozeye wo vo diavangama, kadi e nkal’andi kibeni o unu ikwikanisanga dio. Elo, e mioyo miawonso yo nsema wawonso i sivi diakwele mvu. Ozevo, nga tufwete katikisa e Diambu dia Nzambi, dina vo i Nkand’a Nzambi, vava uvovanga vo esivi kingandi kavanga muna ntangwa kingandi, kana una vo o unu o masivi mama ke mena mfunu a vangama ko?

22. Sasila edi dia vangwa kiantete kia Nzambi.

²² O Nsema wawonso wa Yave w’esivi! Kansi kadi, e vangwa kiandi kiantete i sivi disundidi muna yawonso. I nsema a Mwan’a  mwanda, o ‘mwan’andi antete.’ (Kolosai 1:15) O Mwana ndioyo w’ezulu wayikilwanga vo “Diambu.” Una kamana semwa va vioka ulolo wa mvu ka mitangakani, i bosi kayiza ova ntoto yo yikilwa vo “muntu, Kristu Yesu.” (1 Timoteo 2:5) I kuma diavovelwa muna kuma kiandi vo: “E Diambu diakituk’e nitu, diakala yeto twamona nkembo andi, o nkembo [andi nze i nkembo wa mwan’amosi kwa Se, NM], diazala ye nsambu ye ludi.”—Yoane 1:14.

23. (a) Aweyi ilenda sasilwa e ngwizani ina vana kati kwa Nzambi yo Mwan’andi? (b) Nki kasem’o Yave muna Mwan’andi?

²³ E ngwizani ina vana kati kwa Yave yo Mwan’andi ilenda tezaniswa nze mfumu a salu yo mwan’andi una muna salu, muna o mwana kesadisilang’o vang’e lekwa yina yakanwa kwa Se. O Yave, muna Mwan’andi antete wa nsadi yo nkw’andi, wavanga o ulolo wa vangwa ya mianda, wan’a Nzambi. Oku kwakwiziwa, awaya bayangalala muna mon’o Mwan’a Yave, o Mbut’andi a Mbangu, vava kavang’ezulu dia nitu yo ntoto ova tuzingilanga. Nga okatikisa vo e lekwa yayi vangwa yavangwa? Vioka mazunda ma mvu oku sentu, o Yave wayuvula kwa muntu mosi akwikizi vo: “Akweyi wakala vava yakubil’e nkubilwa mia nza? Samuna, ovo wina yo umbakuzi. E ntetembwa za nkielelo vava zayimbidila kumosi, Wan’awonso a Nzambi bayengoloka ye kiese?”—Yobi 38:4, 7; Yoane 1:3.

24. (a) Nkia vangwa kia Yave ki’esivi kin’ova nza, mu nkia mpila? (b) Ekuma ke dinina dia ngangu ko dia vova vo o muntu mu bulu katuka?

²⁴ Oku kwakwiziwa, o Yave wasema e ma ya moyo, ina ye nitu, ova ntoto, e nkuna, e nti, e mvuma, e mbizi za maza, e nuni, ye bulu. (Etuku 1:11-13, 20-25) O Nzambi i bosi kavova kwa Mbut’a ndi a Mbangu vo: “Tuvangila muntu muna mpw’eto, muna fwaniswa kieto . . . O Nzambi osemene muntu muna mpw’andi, muna mpw’a Nzambi i kansemena; eyakala yo nkento kabasema.” (Etuku 1:26, 27) Wau basemenwa muna mpwa ye fwaniswa kia Nzambi, ye fu yampwena ya Nzambi, zola, ngangu, unsongi, yo nkuma, o muntu antete wasunda kikilu e bulu. O muntu waswaswana ye bulu, kadi olenda badika yo kubika oma ma kusentu, ovwidi ngangu za sambila Nzambi. E bulu ke bena ye ngangu ko muna badika, kansi mawonso bevanganga makubikwa kala. Nkia mpila uzowa mu vova vo ke vena Mvangi ko, oku vo o muntu oyu wa vangwa, yo toma vwamiswa ye ngangu, mu bulu yasakalala ilembi badikanga katuka!—Nkunga 92:6, 7; 139:14.

25, 26. (a) Nkia vuvu kiampwena kiavewa kwa muntu? (b) Ekuma o wokela kwa wantu ova ntoto ke kwadi twasila mpasi ko?

²⁵ Nzambi wasia muntu muna “mpatu kuna este muna Edene.” E Mpatu yambote yakala, nze i mpatu ina muna lukaya lwantete, kanele vo wantu wole kaka bakala mo, Adami yo nkaz’andi. E Paradiso yayi yantete ke ina diaka ko, yafwaswa muna Kizalu kia lumbu ya Noa. Kansi e fulu kina kiakala kuna Oriente Médio, kizayakene e kuma kadi e miaka nkoko miyikilu muna Nkand’a Nzambi mina miaviokelanga mo mina yamu unu. (Etuku 2:7-14) O muntu wakala y’elau diafwana muna sadila e mpatu yayi, yo yalumuna yo, yo vata o ntoto wawonso, muna kitula wo se paradiso omu nza yawonso.—Yesaya 45:12, 18.

²⁶ Wau vo o Nzambi yo Mwan’andi asadi, o Nzambi wavana mpe e salu kwa muntu kasalang’ova ntoto. (Yoane 5:17) Wavova kwa Adami yo Eva, o yakala yo nkento antete vo: “Nuwutana, nuwokela, nulungila nza, nukulula yo; nuyala mbizi za kalunga, ye nuni z’ezulu, ye ma yawonso yamoyo iyatatang’ova ntoto.” (Etuku 1:28) Nga diadi disongele vo o muntu wadi wokela, yo lungila nza, yo wokelanga kaka yavan’o wantu badi saka ova nza? Ve. Ovo muntu utuvovese vo twazadisa e mbungwa yo maza, ketukwamanana kaka sia ko yavana mebunguka vana mesa. Tuzadisa e mbungwa i bosi tuyambula. Diau adimosi mpe, o nsiku kavana o Nzambi kwa muntu:  “Nulungila nza,” wasonganga ekani Diandi vo o muntu kalungil’e nza muna tezo kifwene, i bosi o mawuta madi fokoka. Ediadi, ke diadi kala se diambu ko, kuna kwa kanda dia wantu ansongi. O wokela kwa nkangu mu nza yayi kaka ya wantu asumuka dina se diambu diampasi.

Mambu Mambi—Ekuma Keyambulwilanga mo o Nzambi?

27. Nkia yuvu ifwete vaninw’e mvutu?

²⁷ Ovo i kani dia Nzambi dia kitula o ntoto se paradiso, ozevo, ekum’o unu e nza izadidi yo mambi, mpasi ye nkenda? Ovo Nzambi i Mpungu-ngolo, ozevo ekuma keyambulwilanga o mambu mama tuka kolo kiayingi? Nga vena ye konso vuvu kia sia vo e mpasi zeto zawonso zilenda fokoka? Aweyi uvovele o Nkand’a Nzambi?

28. Aweyi wakotela o kolama muna mpatu ya paradiso?

²⁸ O Nkand’a Nzambi usonganga vo e mpasi za wantu zayantika vav’o mwana mosi a Nzambi wa mwanda katelamena o umfumu yovo luyalu lwa Yave. (Roma 1:20; Nkunga 103:22, NM) Ka lukatikisu ko, o mbasi ndioyo wakala muna buka kia awana bayangalala vava bamona e nsemwa ya muntu. Kansi, wayambula o ntim’andi wayima eketo yo lulendo, ovukumwinu kw’eloko dia sia vo Adami yo Eva basambila yandi ke mu Yave ko, wa Mvangi au. Wavovela kuna nima nioka, nze i una o nkwa ngangu kesongelanga ne vika sia vo e teke mu vova kina, o mbasi ndioyo wafilakesa Eva mu kolama Nzambi a Mpungu-ngolo. O Adami, wa nkaz’andi, wanlanda muna kolama.—Etuku 2:15-17; 3:1-6; Yakobo 1:14, 15.

29. (a) Nkia yuvu yavaikiswa ifwene talwa? (b) O Nzambi aweyi kazizidila e mpaka kafidiswa? (c) Ekuma ongeye mpe olenda vanin’e mvutu za luvezo lwa Satana?

²⁹ O mbasi ndioyo wa nkolami wayantika yikilwa vo “niok’ankulu.” (Lusengomono 12:9; 2 Korinto 11:3) Oyikilwanga mpe vo Satana, i sia vo “Ntantu,” ye Nkadi ampemba, i sia vo “Nkumbi.” Yandi wavaikisa diambu dia umfumu yo unsongi wa luyalu lwa Yave ova ntoto, yo fidisa Nzambi e mpaka oku vo, yandi Satana, olenda  vengomona o wantu awonso muna nsambila aludi. Nzambi wayambulwila Satana 6.000 ma mvu mu teza song’e ziku kia mpaka zina kafila, kinumana vo e diambu dia umfumu wa Yave diasikidiswa nkumbu mosi yakwele mvu. O luyalu lwa muntu, lun’evaudi yo Nzambi, luatovoka kikilu. Kansi akala y’akento akwikizi, bena vo o Yesu i mbandu ampwena, basonga e ziku kiau kwa Nzambi muna mpasi zayingi, yo tundidika Yave yo songa vo o Nkadi ampemba nkwa luvunu. (Luka 4:1-13; Yobi 1:7-12; 2:1-6; 27:5) Ongeye mpe olenda kwaku kala nkwa ziku. (Ngana 27:11) Kansi, ke Satana kaka ko i mbeni okutubangikanga. Nkia ntantu diaka una vo?

O Lufwa—Ntantu

30. Aweyi uvovanga e Sono mu kuma kia tumbu katambul’o muntu muna diambu dia kolama kwandi?

³⁰ O Nzambi wazayisa e tumbu kia kolama—i lufwa. Vava kavan’e nzengo kwa nkento antete, Yave wavova vo: “Wokesa nwokesa mpasi zaku, ye ngimit’aku; muna mpasi owutila wana: o luntati luaku muna nkaz’aku lukala, oyandi okuyala.” Kuna kwa Adami wa yakala wavova vo: “Muna kiufuta kia ndose aku odil’o dia, yavan’ovutuka muna ntoto, kadi mûna wabongwa: kadi u ntoto wina, mu ntoto ovutuka.” (Etuku 3:16-19) O yakala yo nkento akolami bavaikiswa muna Paradiso ya mawete mu kwenda zingila kuna ntoto walembi vatwa. Muna ntangwa yafwana, bafwa.—Etuku 5:5.

31. Nki i sumu, ye nkia ndandu ditwese kwa wantu?

³¹ O Adami yo Eva kunima nsumuk’au kaka bayantik’o wuta o wana. O wantu awonso, o unu kiaki, i mbongo au ya lembi lunga, awonso i kuma befwilanga. Mosi muna asoneki a Nkand’a Nzambi wasasila dio mu mvovo emi: “Muna muntu mosi i mwakotel’esumu muna nza, o lufwa mpe mun’esumu; i ngyandangiana luayandangian’o lufwa muna wantu awonso, wau yawonso basumuka.” Nki i “sumu diodio”? I lembi lunga, yovo lembi fwana. O Yave wa Nzambi ketondanga ma kialembi lunga ko, yovo yambula kio kiazinga. Wau vo wantu awonso bavwil’evwa di’esumu yo lembi lunga kwa Adami wa muntu antete, o lufwa ‘luayala’ muna yau. (Roma 5: 12, 14) O muntu wasumuka fwa kefwanga, wauna ufwilanga e bulu.—Kimpovi 3:19-21.

32. O Nkand’a Nzambi aweyi kesasilanga o lufwa twavwilwa?

³² Nki i “lufwa lolo”? O lufwa i kondwa o moyo. O Nzambi wavana e vuvu kia zingu kiakondw’e nsuka kwa muntu ova ntoto, kele vo kalemvoka. Kansi kadi, wakolama, e tumbu kiandi i lufwa, lembi zaya diambu, lembi vo kala. O Nzambi kasidi vova diambu dia fila moyo a muntu mu nza a mwanda ko, yovo kuna “bilungi” bianyuyi, kele vo okolamene yo fwa. Wazayisa kwa muntu vo: “Fw’ofwa.” Nkadi ampemba wa mvondi i wavuna wau kavova vo: ‘Ke nufwa kweno ko.’ (Etuku 2:17; 3:4; Yoane 8:44) Wantu awonso lufwa i bavwila kwa Adami muna ntoto.—Kimpovi 9:5, 10; Nkunga 115:17; 146:4.

33. (a) Nkia nsambu z’esivi za kusentu bevingilang’o wantu yo ntoto wau? (b) Nkia mambu matatu mamfunu kevang’o Nzambi muna Mwan’andi?

³³ Ozevo, o muntu ovo ofwidi nga kena ye vuvu ko? Una ye vuvu ki’esivi! O Nkand’a Nzambi usonganga vo ekani dia Nzambi dia sia vo vakala ntoto wa paradiso ya wantu awonso, kumosi yawana bafwa, ke dilembwa lungana ko. Yave wavova vo: “Ezulu i kunda kiame, e nza i nsikinw’a tambi yame.” “Zitisa nzitisa fulu kia tambi yame.” (Yesaya 66:1; 60:13) Muna kuma kia nzol’andi ayingi, Yave watuma Mwan’andi, Diambu, ova nza yayi, kinumana  vo o wantu a nza balenda tambula moyo muna yandi. (Yoane 3:16; 1 Yoane 4:9) Mambu matatu mamfunu tufwete badika owau, mana kevanganga o Yave muna Mwan’andi, i mama: (1) vana lukulu muna wisa kia lufwa; (2) vutulwis’o moyo kwa mafwa; ye (3) sikidisa luyalu lua nsongi kwa wantu awonso.

Kûluka muna Lufwa

34, 35. (a) Aweyi kaka kalenda kudilwa o muntu muna lufwa? (b) Nki i lukulu?

³⁴ Tuka kuna nkulu, e ngunza za Nzambi babundang’e vuvu kiau, ke mu muntu olembi fwanga ko, kansi basianga e vuvu kiau vo o Nzambi ‘okubakûla’ muna lufwa. (Osea 13:14) Kansi, o muntu aweyi kalenda vuluzilwa muna lufwa? O unsongi walunga wa Yave “moyo mu moyo, disu mu disu, dinu mu dinu” wavuang’o mfunu. (Nsiku 19:21) Ozevo, wau kina vo o Adami watwasa o lufwa kwa wantu awonso wau kakolama Nzambi kuna lukanu yo vidisa o moyo a muntu alunga, muntu akaka walunga wafwana vinga vana fulu kia Adami yo vana moyo andi alunga kasumbulula kina kiavidisa Adami.

³⁵ O nsiku a nsongi wa futa ‘mfwanani ye mfwanani’ watoma kwikilwa muna lusansu luawonso. Uyikilwanga vo “futa lukulu.” Nki i lukulu? I “ntalu ifutwanga muna kul’o muntu yovo kima kwa ndiona osimbinini o muntu ndiona, yovo kima kina muna ubundu. I diau divovelwanga vo akangami muna vita yovo abundu beyambulwanga kele vo vafutilu e ma kia ntalu. . . . Kina kivinganeswa yovo kivewa muna futa i lukulu luandi.” c Tuka kasumukina o Adami, wantu awonso bena nze abakami muna vita yovo abundu, abakami muna  lembi lunga yo lufwa. Muna kubavevola, vafwete vewa o lukulu. Muna lembi fila e ndungidi a lukulu e mpaka kana unu yovo kusentu, diamfunu vo vakelwa e kimenga kia moyo wa muntu alunga, ona una vo fwani kia Adami.

36. O Yave aweyi kavanin’o moyo a muntu alunga se lukulu?

³⁶ O moyo wa muntu alunga akweyi wadi solokela? Wantu awonso bena vo mbongo a Adami wa nsumuki, bawutuka lembi lunga. “Ke vena ona okûla mpangi andi ko, Ngatu vana kwa Nzambi o lubakanisu [lukulu, NM] luandi.” (Nkunga 49:7) Muna lunganisa e diambu diadi, o Yave, muna kuma kia nzol’andi kuna kwa wantu, wavana Mwan’andi a ntalu wa “Mwan’antete” se kimenga. Wafila moyo alunga wa Mwana ndioyo a mwanda, e Diambu, muna vumu kia Maria wa mwenze a mwisi yuda. O ndumba wayimita, muna ntangwa yafwana wawuta mwan’eyakala, wayikilwa vo “Yesu.” (Matai 1:18-25) O Mvangi a moyo, olenda vanga e diambu diadi di’esivi.

37. O Yesu aweyi kasongela o zola kwandi kwa wantu awonso bezolang’o moyo?

³⁷ O Yesu wasansuka, wakituka se muntu, wayisunzula kwa Yave yo vubwa. O Nzambi wanyekeka e salu kia vanga o luzolo Luandi. (Matai 3:13, 16, 17) Wau kina vo e zingu kia Yesu ova ntoto kun’ezulu kiatuka ye kialunga kiakala, wafwana kio vana se kimenga kia moyo a muntu a lunga yo sadila wo muna kul’o wantu muna lufwa. (Roma 6:23; 5:18, 19) Nze i una kavova: “Omono yayiza [kinumana vo nwakal’o, NM] moyo, yo wokelwa wo.” “Ke vena muntu wina ye nzola isundidi nzola yayi ko, ovo muntu oyekolwele makangu mandi o moyo.” (Yoane 10:10; 15:13) Vav’o Satana kavondesa Yesu vana nti a mpasi, o Yesu wazizila e mfwa yayi yampasi, wau kazaya vo wantu ana bekwikila bevwila moyo muna nzila yayi ya lukulu.—Matai 20:28; 1 Timoteo 2:5,6.

Mvutulwilu a Moyo

38. Aweyi wavutulwilwa o moyo a Mwan’a Nzambi, ye nki kisonganga dio?

³⁸ Kana una vo atantu andi bamvonda, o Mwan’a Nzambi kasidi vidisa moyo a muntu alunga ko, e kuma vo wasong’e kwikizi kiandi  kwa Nzambi. Kansi, wau kakala wafwa muna ziami, aweyi o Yesu kadi lenda sadila e ma kiaki kia ntalu, o nswa a moyo, mu kuma kia wantu? O Yave i mpanga kavang’esivi diakaka, i diantete mpe dia mpila yayi. Una kalungisa lumbu tatu muna ziami, o Yave wamfula muna lufwa se vangwa kia mwanda, kilembi fwanga. (Roma 6:9; 1 Petelo 3:18) Muna sikidisa o lukwikilu muna lufuluku, ntangwa zayingi o Yesu wavwatanga nitu a kimuntu mu moneka kwa alongoki andi, ntangwa mosi wamoneka kwa vioka 500 za wantu. Ke vena mosi ko muna yau, wakatikis’esivi dia lufuluku luandi kana nkutu Paulu wa ntumwa, ndiona wavondw’o meso vav’o Yesu kamoneka kwa yandi.—1 Korinto 15:3-8; Mavangu 9:1-9.

39. (a) O Yesu aweyi kesadilang’e ntalu a kimenga kiandi, entete kw’akinani? (b) Nki’esivi diakaka diampwena kayik’o Yesu?

³⁹ Vava kiavioka lumbu 40, o Yesu wa mfuluki wayenda sunzuka vana ndose a Nzambi kun’ezulu, yo tambika e ntalu a kimenga kiandi kia muntu alunga se lukulu lwa wantu. “Vo i yandi, una kamana kelela kiamakulu e kimenga kimosi, muna diambu dia masumu, ovwende kuna koko kwalunene kwa Nzambi; kuna i kevingila, yavan’atantu andi besiwa se nsikinw’a tambi yandi.” (Ayibere 10:12, 13) O wantu antete bekulwa muna kimenga kiaki i “finkambi-kambi” akristu akwikizi, awana “bavwilu kwa Kristu.” (Luka 12:32; 1 Korinto 15:22, 23, NM) “Awana basumbuk’ova nza,” ozevo, muna lufuluku, bekituka akwa ntwadi muna mwanda yo Kristu kun’ezulu. (Lusengomono 14:1-5) Kansi, adieyi tuvova mu kuma kia ulolo wa wantu afwa bena muna ziami? Vava kakal’ova ntoto, o Yesu wavo va vo o S’andi wamvana e wisa kia fundisa yo van’o moyo. Wakudikila: “Ke nusalukwa dio ko ediadi: kadi e ntangwa ikwiza, ina ikala vo awonso bena muna nkala bewa nding’andi, [bevaika, NM]; . . . muna lufuluku lua moyo.” (Yoane 5:26-29) Okubavutulwil’o moyo ova ntoto wa paradiso.

40, 41. (a) Toma sasila kieleka, nki “lufuluku.” (b) Ekuma tufwete kwikidila muna nsilu a Nzambi wa lufuluku?

⁴⁰ Badika e mvovo mia Yesu: “Ke nusalukwa dio ko ediadi.” Kana nkutu wau, o muntu ona ofwidi kala se kolo kiayingi aweyi kalenda vevolwelwa muna lufwa yo vutukil’o zinga? E nitu andi nga ke ivutukidi muna ntoto ko? E ma yakaka ya nitu yoyo ilenda diwa kwa ma yakaka ya moyo, nze e nti ye bulu. Kansi kadi, o lufuluku ke disongele ko vo yikanesa diaka e ma yayina ya nitu. Disonganga vo o Nzambi ovangulul’o muntu ndiona yo uwuntu wandi wawonso. Nitu ampa kevanga muna ma ya ntoto, yo sia muna yandi e nkal’andi yawonso, ye fu yandi yawonso, yo luyindwilu luandi lwawonso, yo mavangu mandi kavangidingi yavana kayiza fwa.

⁴¹ Nanga diabwila kala vo, e nzo ina watoma zolanga yabomoka. Kansi, diasazu muna tungulula e nzo yoyo, kadi e mpw’andi yawonso ye mpila yakala ina muna luyindwilu luaku. Kieleka vo, o Nzambi una vo i Tuku dia luyindwilu, olenda vangulul’o wantu kalundidi muna luyindwilu lwandi kadi okubazolanga. (Yesaya 64:8) I diau o Nkand’a Nzambi usadilang’o mvovo wau vo, “nkala [“nkala a luyindulu”, NM].” Vava kifwana e ntangw’a Nzambi ya vutula amafwa oku moyo, ovanga esivi diadi, nze i una kavangil’esivi dia sema o muntu antete, kansi o nkumbu wau ovanga dio mpanga zayingi.—Etuku 2:7; Mavangu 24:15.

42. Ekuma dilendakenena ye dinina dialudi edi dia moyo a mvu ya mvu ova ntoto?

⁴² Nzambi ovutul’o wantu o moyo, ye vuvu kia lembi katuka diaka ova ntoto. Kansi, aweyi ulendakenena o moyo a mvu ya mvu ova ntoto? Dilendakana ye mpe dialudi e kuma kadi i luzolo y’ekani dia Nzambi. (Yoane 6:37-40; Matai 6:10) O muntu ofwanga o unu mu kuma kia sia vo, lufwa lwa Adami kavwila. Kansi, ovo tu badikidi e ma y’esivi yakondwa lutangu in’ova ntoto, kafwete vw’o muntu, e zingu kezinganga, lembi lungisa nkam’a mvu kiakete kikilu! Vava kavana e nza yayi kwa wan’a wantu, ekani dia Nzambi diakala vo o muntu kazinga kaka kinumana vo kavwila o nkembo wa lekwa kavanga, ke mu nkam’a mvu kaka ko, yovo ezunda dia mvu, kansi yakwele mvu!—Nkunga 115:16; 133:3.

Luyalu lwa Nsongi lwa Luvuvamu

43. (a) O luyalu lwa nsongi nkia mfunu lwina? (b) Adieyi ekani dia Nzambi muna kuma kiaki?

⁴³ Wau vo, amase meto mantete babembol’o nsiku a Nzambi, o luyalu lwa wantu luayiza kala ku nsi a wisa kia Satana. O Nkand’a Nzambi uyikilanga Satana vo “nzambi a tandu kiaki.” (2 Korinto 4:4) E vita, yo nsoki, yo umpuki yo tovoka kwa tuyalu twa muntu isonganga vo i yandi kieleka. E Kintwadi kia Zula ye Ngikakiana ya Zula ke balendele sikidisa luvuvamu ko vana kati kw’evwanga. O wantu luyalu lwa luvuvamu bevavanga. Nga ke dia nsongi ko dia badika vo o Mvangi, una y’ekani dia vutulwisa e Paradiso ova nza yayi, kakubika mpe o luyalu lwa nsongi muna Paradiso yayi? O Yave i wau kibeni kakanini o vanga. O Ntinu Okunsunzulanga muna luyalu lualu i “Nkuluntu [andi] a Luvuvamu,” Kristu Yesu, “Muna wokela kwa luyalu luandi yo luvuvamu ke mukala nsuka ko.”—Yesaya 9:6, 7.

44. (a) Akweyi kukala o luyalu lwalu? (b) Nkia mpwa lukala?

⁴⁴ O Nkand’a Nzambi usonganga vo o luyalu lwa nsongi kun’ezulu lusinga kala. Vana fulu kiaki kiazanguka, o Yesu Kristu wa Ntinu oyala e nza yawonso muna unsongi. Ye mpe, okala entwadi y’ayadi akaka muna luyalu lualu lu’ezulu lulembi moneka. Awaya basolwa muna wantu aziku, alandi a Yesu awana bazizidila muna mpukumunw’andi, ana kavovesa vo: “Omono inuyekele e kintinu, kontwa kw’Es’ame wangyeka.” (Luka 22:28, 29) Wantu akete kaka bekwenda kun’ezulu, muna yala yo Kristu Yesu. Diau adimosi mpe ye zula ya tandu kiaki, vana kati kwau akete kaka besolwanga muna tala o mambu ma nkangu. O Nkand’a Nzambi usonganga vo o Yesu Kristu 144.000 kaka m’ayadi kekala yau  entwadi. I diau vo, e Kintinu kia Nzambi, yovo luyalu lu’ezulu, luvwilu kwa Yesu Kristu ye 144.000 ma wantu betuk’ova nza yo kwenda kun’ezulu. (Lusengomono 14:1-4; 5:9, 10) Ovo i nza aweyi tuvova? O Nkunga 45:16 uvovele vo o Ntinu otumba “akuluntu muna nza yawonso.” “Akuluntu” i wantu bena vo, muna kuma kia vumi wau muna nsiku mia unsongi, betambul’e wisa kituka kun’ezulu bakala s’akuluntu yovo akengi ova ntoto.—Tala Yesaya 32:1.

45, 46. (a) Nki kiakala se ntu elongi dia Yesu vava kakal’ova ntoto? (b) O luyalu lwa nsongi ekuma ke lwasikidisilwa vana vau ko? (c) O mvu wa 1914 TK aweyi wakadila se mvu mosi wampwena muna ungunza ye muna mambu mebwanga muna nz’amvimba?

⁴⁵ Nkia ntangwa ye aweyi lusikidisilwa o luyalu lwa nsongi? Vava o Yesu kakal’ova ntoto, e Kintinu kiaki kiakala se ntu elongi diandi. (Matai 4:17; Luka 8:1) Kansi kadi, ka mu ntangwa yayina ko kasikidisa e Kintinu, ngatu vo muna ntangwa kafuluka. (Mavangu 1:6-8) Kana nkutu vava katomboka kun’ezulu, wateka vingila e ntangwa yasilwa kwa Yave. (Nkunga 110:1, 2; Ayibere 1:13) O ungunza wa Nkand’a Nzambi usonganga vo e ntangwa yayi yafwana muna mvu wa 1914 TK. Kansi, nanga mosi olenda yuvula: ‘Kele vo o mvu wa 1914 i kayantik’o yala o Yesu ekuma wakadila mvu a lutonto ye mpasi mu nz’amvimba ke mu yantika luyalu lwa nsongi ko?’ Ediadi kibeni i diambu! Vena ye ngwawani ye ngiza Kintinu kia Nzambi yo mambu ma mpasi za mvu miami ne i tusinga mona owau.

⁴⁶ Tezo kia 35 ma mvu mia vitila 1914, A Sentinela (o wau, i nkanda usundidi toma mwanga o mambu ma nsambila) wayika o mvu  wa 1914 se mvu wasiw’e dimbu muna ungunza wa Nkand’a Nzambi. O ungunza wau wayantik’o lungana e ndungan’esivi muna mvu wa 1914. Owaka muna ungunza wowo i ungunza wa yandi kibeni Yesu, una kavova se vioka 1.900 za mvu, mu kuma kia “sinsu” kifwete moneka kuna mbaninu a tandu yo songa vo oyandi se una muna wisa kia luyalu lulembi moneka. Wavan’e mvutu za kiuvu kia alongoki andi mu kuma kia “sinsu” oku vo: “Zula itelamena zula, kintinu ye kintinu: mukala mvengele ye nzakama za ntoto o mwakamwaka. Omama mawonso, i lubantiku lua nsongo.” (Matai 24:3, 7, 8) Muna ndungan’esivi, e vita eyi yantete muna vita za nz’amvimba yayantika muna mvu wa 1914, yafwasa tezo kia vioka nkumbu nsambwadi ke mu 900 za vita ko muna kolo kia 2.500 za mvu zavita! Tuka muna mvu wauna e mpasi zina kaka yamu wau. Nga wamona kala o lufwasu lwa vita, nzala, yovo nzakama zangolo za ntoto zibangikang’e nza tuka muna mvu wa 1914? Ovo i wau, umbangi a meso ya “sinsu” kia “ntangwa mbaninu” a tandu kiaki.—Daniele 12:4.

47. O mambu melunganisang’e “sinsu” aweyi mawokelela muna mvu miami?

 ⁴⁷ “E nsongo” miawokela muna Vita a Zole ya Nz’amvimba, eyi yasak’o fwasa tezo kia nkumbu yá ke mu Vita Antete ya Nz’amvimba ko, e nsongo mikwamananang’aka omu tandu kiaki kia vita nuclear, mu lunganisa o waka ungunza wa Yesu vo: “Mukala mpe mbubu ye sinsu yanene ituka kun’ezulu.” (Luka 21:11) O wokela kwa umpumbulu yo mambi, yo kolama, yo umpumbulu w’aleke, yo lembi kala ye vumi, y’oma ma safu—o wokela kwa mambu mama mpe kwa teka vovwa vo mekala se sinsu kia “lumbu yambaninu,” ya tandu kiaki kiambi.—2 Timoteo 3:1-5; Matai 24:12.

48. Nani i nkwa kuma kia mpasi zawonso za nza, ye ekuma zawokelela tuka muna mvu wa 1914?

⁴⁸ Kansi, ovo luyalu lu’ezulu luasikidiswa muna mvu wa 1914, ekuma kinina e mpasi zazi zawonso ova nza? Satana wa Nkadi ampemba i nkwa kuma. Vava o Kristu katambula e wisa kia Kintinu, e diambu diantete kavanga i nwana yo Satana kun’ezulu dilembi moneka. E mfoko, o Satana “on’otungianisang’e nza yawonso,” wavetwa ova nza ye mbasi zandi. Wau kazeye wo vo o lubukumuku luandi lufinamene, otwasanga mpasi zayingi ova nza. I diau vo, “Tâtu kwa nza yo kalunga, e kuma kadi, o Nkadi ampemba okulumukini oko nwina, wina yo makasi mayingi, wau kazeye wo vo kolo kiandwelo kaka kena kiau.”—Lusengomono 12:7-9, 12.

49. (a) Adieyi dibwila awana “befwasang’e nza”? (b) O Yave aweyi kesil’e “nzengo” zandi kwa zula?

⁴⁹ E tâtu kiaki nga kisinga fokok’e? Elo!—vava o luyalu lw’ezulu, e Kintinu kia Nzambi a Mpungu-ngolo, kitelama mu “fwasa, awana befwasang’e nza.” (Lusengomono 11:18; Daniele 2:44) O Nzambi keyambula ko vo e wisa kia ayadi, y’akristu aluvunu, yovo akaka bafwasa e nza ina vo salu kia moko mandi, muna sadilwa yau ya nucleares. Kansi edi kavovele vo: “I nzengo ame yiyi, yalungalakesa zula, yakutika yimfumu, yo kubapongol’ekudi diame, y’efwema dia makasi mame.” (Sefaniya 3:8) O Yave, muna Kristu, osadila e ngolo zampwena za nsema zina muna wisa kiandi mu fwasakesa awo nso belandanga Satana ova nza. O lufwasu lualu lukwiza muna nza yawonso nze una wakala e Kizalu muna lumbu ya Noa.—Yeremiya 25:31-34; 2 Petelo 3:5-7, 10.

50. (a) Nki i “Armangedo”? (b) Nani kaka ovuluka muna Armangedo?

⁵⁰ Muna Nkand’a Nzambi, o lufwasu lwalu lwa zula yambi luyikilwanga vo Armangedo, e vita ya Nzambi. (Lusengomono 16:14-16) Alembami kaka, ana betombanga Yave yo vava unsongi, i besinga vuluka yo kota muna kintwadi kia luvuvamu kia Nzambi. (Sefaniya 2:3; Yesaya 26:20, 21) O Nkand’a Nzambi uvovanga muna kuma kiau vo: “Alembami bevwa nza; Beyangalela muna mawete mayingi.” (Nkunga 37:11) I bosi kiyantik’e salu kiampwena kia vutulwisa e Paradiso ova ntoto!

Elongi dia kotela muna Paradiso

51. Ekuma dinina diamfunu kwa ngeye mu bak’e nzengo owau?

⁵¹ Ng’ozolele zingila muna Paradiso? Ovo e mvutu zaku ‘ingeta,’ ozevo oyangalala mu zaya vo, vav’o Yesu kavova mu kuma kia tandu kiaki kiampasi ye “sinsu” kia lufwasu luandi olu lufinamene, yandi wakudikila vo: “E mbandu yayi ke ikuviokela ko, yavan’o mambu mama mawonso mevangama.” (Matai 24:34) Kansi kadi, dia nkenda kikilu vo o ulolo wa wantu mu nzila yasanzuka ifilanga ku lubukumuku bediatilanga. (Matai 7:13, 14) Kolo kia kete kaka kisidi muna lenda soba. Nkia mpila matondo ofwete vana wau vo o Yave ovananga o  luzaisu! Wau kina vo o Yave ozolele vo wazinga, yandi okusadisa muna ndiata zaku.—2 Petelo 3:9; Yezekele 18:23.

52. Adieyi ovwidi o mfunu muna sol’e nsol’a ngangu mu kuma kia mpil’a nsambila?

⁵² Zayi wakieleka ofwete vwa mu nzaki zawonso owau. (1 Timoteo 2:4; Yoane 17:3) Akweyi olenda wo vwila? Nga olenda wo solola mu konso mpil’a nsambila? Akaka bevovanga vo e mpila za nsambila zawonso ku fulu kimosi zifilanga, waun’e nzila zawonso za mongo zifilanga van’ebata dia miongo. Vuna bekuyivunanga! Muna solola e nzila yakieleka, azodi a bata dia miongo nkanda mia zayil’e nzila besadilanga ye nsongi a nzila bevwang’o mfunu. Diau adimosi mpe, vena ye nsambila yimosi kaka yakieleka yifilanga ku moyo a mvu ya mvu, i bosi ofwete longwa muna solola yo.—Mavangu 8:26-31.

53. (a) Adieyi ofwete kwamanan’o vanga muna vwa o moyo a mvu ya mvu? (b) Nkia ntonta za Satana nanga ofwete sunda?

⁵³ E finkanda fiafi fiavangwa kwa Mbangi za Yave muna kusadisa. Fisadisi kala muna bakula eyaka ludi ya Nkand’a Nzambi, ke wau ko? Ka lukatikisu ko, ukimwenene ngeye kibeni vo konso diambu divovelo mo, dina muna Diambu diavumunwinwa dia Nzambi. Owau, muna nungunuka, ofwete kwamanan’o longoka. Nze i una o muntu kafwana longoka kiambote muna sikola kinumana vo kakala se muntu mu kintwadi kia wantu, ofwete vwa mpe elongi diafwana dia Nkand’a Nzambi kinumana wakala muna kintwadi ki’awana bevuluka yo vwil’o ntoto wa Paradiso. (2 Timoteo 3:16, 17) O Satana nanga olenda kutungianisa mu sia vo akundi azolwa basia e kitantu yovo olenda kuvan’etima di’eloko, y’eketo yovo dia vanga oma mambi. Kukivani kwa Satana ko. O luvuvamu lwaku ye zingu kiaku kia kusentu, ye kia esi nzo aku, kina muna toma longok’o Nkand’a Nzambi.—Matai 10:36; 1 Yoane 2:15-17.

54. Nkia nkubika akaka ya longoka kavenge o Yave vovo zunga kia nzo aku?

⁵⁴ Vana ntandu a ndungunuk’aku ya longok’o Nkand’a Nzambi, vena diaka ye mpila yakaka ifwete longokelwa. Amfinangani zaku, ana bevwang’o mfunu a longok’o Nkand’a Nzambi, lungana belu ngananga ntangwa zawonso mun’Eseka dia Kintinu vovo zunga kieno. Yau awonso bena mo, bevavanga o bakula elongi dia Nkand’a Nzambi yo vava kituka se wantu ambote. Nkik’ambote bekikang’o wantu ampa yo vova vo: “Nwiza twatomboka kuna mongo a Yave, [fulu kia nsambila andi] . . . katulonga nzila zandi, twakangala muna mayendelo mandi.” (Yesaya 2:3) O mfunu a lungana muna lukutakanu lwa longokel’o Nkand’a Nzambi usasilwanga muna Ayibere 10:24, 25, muvovele vo: “Mbula twabadikaziana mpe, twapalanina muna zola yo mavangu mambote; ke tuvunz’o lungana ko, nze fu kia wantu akaka, tuwonzaziana kaka; yo siamisa wo o vanga, wau tumwene vo e lumbu se kifinamene.”

55. (a)E nkubik’a Yave aweyi ina yaswaswana ye nkubika zakaka? (b) A Mbangi za Yave aweyi benena yo ungudi ke una yo nkangu akaka ko?

⁵⁵ Muna kalang’entwadi ye nkubik’a Yave, omon’e tezo kia nswaswani ina muna matempelo ye muna mabundu. Ke mulombwanga nzimbu ko, ngatu kumb’o wantu, yovo zonza, ye ke muna nswangani a nsi ko ngatu vo mu kuma kia kondelwa nzimbu. E fu betoma songanga a Mbangi za Yave i zola. Ediantete, bezolanga Yave, edianzole, bezolanga akaka. Eyayi i sinsu isongelwanga akristu akieleka. (Matai 22:37-39; Yoane 13:35) Ofwete lungana muna tukutakanu twau wayimwena ngeye kibeni. Ka lukatikisu ko, osivika e mpila ungudi una vana kati kwau. Vena ye tezo kiviokele mazunda matanu ma mazunda ma Mbangi, muna nz’amvimba, vioka 230 ma nsi. Kansi kadi, a Mbangi muna nza yawonso elongi dimosi kaka belandanga muna tukutakanu twau. Muna kuma kia ndietekwa za nswalu kumosi muna ndinga zayingi, e ndonga a Mbangi za Yave, muna nza yawonso, belongokanga mambu mamosi muna ndongok’au a lumingu muna ola zakete. O ungudi una muna nkubik’a Yave i sivi dia unu omu nza yayi yamana vambana.

56. (a) Nkia nluta olenda tambula muna yikana ye nkubik’a Yave? (b) Adieyi ofwete vanga ovo obwidilu e diambu? (c) Ekuma dinina diamfunu mu yekola moyo aku kwa Yave?

⁵⁶ Muna lungana ntangwa zawonso yo nkangu a Yave, ofwete vwata “uwuntu wampa” yo yim’e mbongo a mwanda a Nzambi— “zola, ekembo, luvuvamu, nlandu a lutantu, walakazi, unsongi, kwikizi, lembama, volo.” (Kolosai 3:10, 12-14; Ngalatia 5:22, 23) Ediadi dikuvana e kiese kiafwana. Ezak’e ntangwa valenda bwa mambu mana mafwete sundwa, e kuma kadi mu nza yambi ozingilanga ye muna kuma kia nkal’aku a lembi lunga. Kansi o Yave okusadisa. E Diambu Diandi divovesanga awana bezolanga kunyangidika muna ziku kiawonso vo: “Ke nutelamenwa uma moyo ko; kansi muna mambu mawonso, muna sambu yo ludodokelo yo matondo, e ndomba zeno, mbula zazayiswa kwa Nzambi. O luvuvamu lua Nzambi, luna luviokele nyindu wawonso, luyingila ntima mieno, yo makani meno muna Kristu Yesu.” (Filipi 4:6, 7) O zola kwa Yave, kukufila mu kunsadila. A Mbangi za Yave bekala ye kiese kia kusonga una olenda yekolwela moyo aku kwa Nzambi yayi ya zola yo vwa elau dia kituka se mosi muna mbangi zandi. (Nkunga 104:33; Luka 9:23) Elo, ediadi elau kikilu. Badika! Nze nsambidi a Yave, okala y’etima dia vwa moyo a mvu ya mvu muna paradiso ovava ntoto kibeni.—Sefaniya 2:3; Yesaya 25:6, 8.

57. (a) Muna kintwadi kiampa, nkia ngwawani ikala kuna kwa Nzambi yo wantu? (b) Azeyi i zak’e nsambu olenda vwa?

⁵⁷ Ozevo kwamanan’o longoka yo wokela muna zola kwa Yave wa Nzambi ye kwa Mwan’andi yo muna luyalu lu’ezulu lwa nsongi. Muna yik’o luyalu lua Nzambi ye nsambu lutwasa kwa wantu, o ungunza wa Nkand’a Nzambi wavova vo: “Tala, e saba kia Nzambi kina yo wantu, kakala yau, bekala nkangu andi, Nzambi yandi kibeni okala yau, se Nzambi au.” “Nzambi yandi kibeni,” ndion’o sundidi otunda kwa luyalu lwa wantu lw’eketo ye lufwasu, finama kefinama, nze Se diambote dia awonso awana bekunzola yo kunsambila muna kintwadi kiaki kiampa. Kieleka, mpila mosi kaka ya nsambil’a kieleka ya Yave wa Nzambi ikala vo, asambidi andi bekala yandi nkal’ambote ya wana kuna kw’eSe diau. Nkia mpila Se dianzodi kekala! ‘Okunguna mansanga mawonso muna meso mau; o lufwa, ke lukala diaka ko; musungula kala diaka dilu, yovo kazu, ngatu mpasi: oma mantete maviokele.’—Lusengomono 21:3, 4.

58. Ekuma olenda kadila ye ziku vo o Yave ‘ovanga lekwa yawonso se yampa’?

 ⁵⁸ I wau wuwu uvangamen’esivi dia mpwena kikilu dia sikidisa o ntoto wa paradiso kunsi a luyalu lwa nsongi lw’ezulu. Ediadi dialudi kikilu nze i una dina vo e ntangwa ivaika yo dimuk’o mbazi. E kuma kadi e nsilu mia Yave wa Nzambi, wa nsemi ezulu ye nza, miakwikizi ye ludi. I yandi ovovanga tuka kuna kunda kiandi ki’ezulu: ‘Tala, mvanga lekwa yawonso se yampa.’—Lusengomono 21:5.

Muna mfimpulula a finkanda fiafi, aweyi olenda vutulwila e mvutu za yuvu eyi?

Mu nkia diambu waswaswanena o Nkand’a Nzambi?

Adieyi olongokele mu kuma kia Nzambi?

Nani i Kristu Yesu?

Nani i Satana, wa Nkadi ampemba?

Ekum’o Nzambi kayambulwil’e mpasi?

Ekuma kefwilanga o muntu?

Amafwa aweyi bena?

Nki i lukulu?

Akweyi ye aweyi lukadila o lufuluku?

Nki i Kintinu, ye adieyi kivanga?

Nki i “sinsu” kia “mbaninu a tandu”?

Aweyi olenda kuyikubikila muna vwa o moyo a mvu ya mvu muna Paradiso?

[Mvovo ku yanda ya tukaya]

[Yuvu ja Longokela]

[Foto muna lukaya 13]

O muntu nze vangwa, osundidi kikilu e bulu

[Foto muna lukaya 18]

O Yesu wakala se fwani kia Adami wa muntu alunga