Kapu Kia 11

Mu Lumbu Yambaninu se Tuna!

1. Ekuma ndonga ke bezayanga edi bavanga ko vava bemonanga oma mevangamang’ova nza, kansi akweyi tulenda bakila e nsasa ya ziku kia mambu mebwanga omu nza?

 E NZA yayi ya mpasi aweyi ilwakidi mu tezo kiaki? Adieyi dikutubwila oku sentu? Nga wayindula dio kala? Ndonga ke bezayanga owu bavanga ko mu kuma kia oma mebwanga omu nza yayi. E vita, yo mayela, yo nsoki mena vo i kieleka kia lumbu ke lumbu metelekang’e mioyo mia wantu kana vo aweyi ukal’e zingu oku sentu. Ayadi ke bevananga vuvu kiasikila ko. Kansi o Nzambi, muna Diambu diandi, ovanang’e nsasa ya ziku mu kuma kia lumbu yayi ya mpasi. O Nkand’a Nzambi ukutusadisanga mu zaya kana mu nkia ntangwa se tuna. Ukutusonganga vo mu “lumbu yambaninu” a tandu kiaki se tuna.—2 Timoteo 3:1.

2. Alongoki nkia kiuvu bayuvula kwa Yesu, ye nkia mvutu kavana?

² Kasikil’owu, tal’e mvutu kavutul’o Yesu za yak’e yuvu y’alongoki andi. Vitila lumbu tatu una kafwidi ko o Yesu, banyuvula vo: “Nki i sinsu mpe kia nkal’aku, ye mbaninu a tandu?” a (Matai 24:3, NM) Yesu wayika mambu mebwa omu nza mesonga vo e tandu kiaki mu lumbu yambaninu se kina.

3. E mpasi nkia kuma zawokelela ova Nza vav’o Yesu kayantik’o yala?

 ³ Nze i una usonganga e kapu kiviokele, o lutangu lwa mvu muna Nkand’a Nzambi lukwikanisanga vo e Kintinu kia Nzambi kiayantika o yala. Kansi aweyi dinina e diadi? E tezo kia mpasi kiwokel’o yiva, ke mu toma ko. Dia kieleka, e kiokio i sinsu kiampwena kisonganga vo e Kintinu kia Nzambi kiayantika kala o yala. Ekuma? O Nkunga 110:2 okutuzayisanga vo, o Yesu oyala muna fikolo ‘muna mwina mbeni zandi.’ Ozevo, e diambu diantete kavanga nze Ntinu ezulu i vaikisa Satana ye mbasi zandi za nkwiya kun’ezulu yo kubavet’ova Nza. (Lusengomono 12:9) Nki diatwasa? I dina dia vovwa muna Lusengomono 12:12 oku vo: “Tâtu kwa nza yo kalunga, e kuma kadi, o Nkadi ampemba okulumukini oko nwina, wina yo makasi mayingi, wau kazeye wo vo kolo kiandwelo kaka kena kiau.” Muna “kolo kiandwelo” kiaki i tuzingilanga.

4. Nki i maka mambu ma lumbu yambaninu, ye nki mesonganga? (Tala muna fwaniswa.)

⁴ Muna diadi, kusalukwa ko vo e mvutu za Yesu una kayuvulwa kana nki i sinsu kia nkal’andi, ye mbaninu a tandu, diatoma yindulwisa wantu. Muna lukaya lwa 102 mwina ye fwaniswa yayingi ya mpila za sinsu. Nze i una olenda mona, antumwa zakristu, Paulu, Petelo, yo Yoane bekutusonganga maka mambu mu kuma kia lumbu yambaninu. Dialudi vo, mambu mayingi ma mpasi mena muna sinsu ya lumbu yambaninu. Kansi tu, e ndungana a ungunza wau ifwete kutukwikidisa vo e tandu kiaki kiambi ku mfoko se kina. Tufimpa eyaka tezo ya mambu ma lumbu yambaninu.

MPILA ZA MAMBU MA LUMBU YAMBANINU

5, 6. O ungunza wa vita ye nzala aweyi ulunganenanga?

⁵ “Zula itelamena zula, kintinu ye kintinu.” (Matai 24:7; Lusengomono 6:4) O nsoneki Ernest Hemingway wayikila e Vita Antete ya Nz’amvimba vo i “vonda kwampwena, kusundidi owingi yo umpondi wambi una ufidilu e mfil’ambi wa vangama ova Ntoto.” O nkand’a The World in the Crucible—1914-1919 (E nza muna Lutonto 1914-1919) usonganga vo: “E vita antete  ya nza yawonso ikedi se vit’a zunga kiampa, ina yanwanwa kwa wantu. Ekolo yazingila, ye nsita ya nwanina ye muna mwawonso yaluaka isundidi konso vita zina zavita, yovo yindulwa vo zilenda kwiza.” I bosi e Vita a Nzole ya Nz’amvimba izidi, eyi yasak’o fwasakesa ke mu Vita Antete ya Nz’amvimba ko. O Hugh Thomas, wa nlongi a Lusansu lwa nza wavova vo e “Tandu kia 20 ma nkama za mvu, kiyadilu kwa nwaninwa nze i metralhadora, ye tanque, ye B-52, ye kwa bomba nuclear, i bosi kwa míssil. E tezo kiandi kia vita zisundidi kikilu muna bungula o menga yo sak’o fwasakesa ke mu ezi za konso tandu yavioka ko.” Dialudi vo, vava kiafokoka e Vita ya Nzizi batoma vovanga edi dia yambula e nwaninwa. Nze una uzaisi o nsongi a nsangu, kufwila ko vo bakulula o lutangu lwa nwaninwa luna bawizana, eyi yasâla, tezo kia 10.000 yaku 20.000 ma ogivas nucleares—zisundidi tezo kia 900 e ngolo za  nwaninwa ya tiya ina yasadilwa muna Vita a Nzole ya Nz’amvimba.

⁶ “Mukala mvengele.” (Matai 24:7; Lusengomono 6:5, 6, 8) Tuka mvu wa 1914 vakedi kala tezo kia 20 ma mvengele miampwena. E nsi nze i zazi, Bangladesh, Burundi, Camboja, China, Etiópia, Grécia, Índia, Nigéria, Ruanda, Rússia, Somália ye Sudão zina muna lutangu lwa zina za mon’e mpasi za nzala. Kansi, zak’e ntangwa ka kondwa kwa madia kaka ko kutwasang’e nzala. E buka ki’alongoki a ngangu za nza befimpanga e salu kia mpat’a nsengo edi bavova vo: “Muna mvu miami mia nsuka o wokela kwa madia omu nza kusundidi o wokela kwa nkangu a nz’amvimba. Kansi, wau vo 800 za mazunda ma wantu mu usukami wasaka bena, . . . ke belendanga sumba madia mama ko, muna katuka muna tezo kia mpasi zalembi toma dia.” Kuna diak’e sambu, e nkubika za tuyalu ivwidi mpe e kunku kiandi kia mbebe. O Dr. Abdelgalil Elmekki, wa Universidade ya Toronto, wasonga nona yole ina vo, mazunda ma wantu befwanga ye nzala, ekolo kina vo muna nsi zau befilanga ulolo wa madia menda tekwa muna nsi zakaka. Ayadi baluta vwa nzimbu o mfunu mu baka ezi zisundidi e ntalu  za nsi zakaka (divisas) muna sumba ulolo wa nwaninwa yau ya vita ke mu dikila nkangu miau ko. Muna fokola, o Dr. Elmekki yandi vo, edi ditwasang’e nzala i “mpila ina luyalu ke kayilanga ye ngyala keyalanga.”

7. Nkia vuku imonekanga omu tandu kiaki?

⁷ “Vuku.” (Luka 21:11; Lusengomono 6:8) E vuku kiayikilwa vo gripe espanhola kiakala muna mvu a 1918-19 kiavonda tezo kia 21 ma mazunda ma wantu. “Ke diateka vangama ko muna lusansu lwa nza dia mvondi wavonda ulolo wa wantu mu nzaki zatezo kiakina,” i kasoneka o A. A. Hoehling muna nkanda The Great Epidemic (E Vuku Kiampwena). O unu o mayela ke malendakene wukwa ko. Muna konso mvu, e yimbevo ya ntulu ivondanga mazunda matanu ma wantu, e yimbevo ya mvaiku a vumu ivondanga vioka mazunda matatu ma nsedia ye yingyana-ngyana, e kimbevo kia nkovola kivondanga mazunda matatu ma wantu. E kimbevo kia mafulu (infecções respiratórias), ke musungula e kimbevo kia mpati (pneumonia), muna konso mvu kivondanga 3,5 ya mazunda ma yingyana-ngyana ana ke balweke mu kimbuta kia mvu ntanu ko. O ulolo wa 2,5 ma mazunda ma wantu—ndambu a tini kia nkangu a nz’amvimba—beyelanga e yimbevo ikwizilanga mu kuma kia kondwa kwa maza mafwana yovo muna kuma kia maza mayiva yo lembi velela. E AIDS mpe se lusungameso lwakaka lwa sia vo o muntu kafwana nkutu ko muna fokola e vuku, kufwil’owu wa lunungunuku luandi muna salu kia wuk’e yimbevo.

8. Aweyi besongelang’o wantu vo ‘azodi a nzimbu’?

⁸ “Wantu bekal’a . . . minzola-nzimbu.” (2 Timoteo 3:2) Muna nsi zawonso, o wantu ben’aka y’etima dilembi suka dia mavwa mayingi. Ntangwa zayingi o “kukolela” kwa muntu kutezelwanga muna mfutu andi kebakanga, “o vangama kwa muntu” muna ina kavwidi. O nlandi kia mfumu a nzo imwanginwang’e nsangu wavova vo: “O luzolo lwa vwa mavwa mayingi lukala kaka se ngolo zifila e kintwadi kia esi américa . . . ngolo zisunda kak’o mfunu muna mazandu makaka manene.” Nga mambu mama mevangamanga mpe kuna ozingilanga e?

9. Adieyi tulenda vova mu kuma kia kolama a mase nze i una diateka yikwa?

 ⁹ “Akolami ese yo ngudi.” (2 Timoteo 3:2) Ke dina lukatikisu ko vo, amase, alongi a sikola ye wantu akaka bemonanga o unu kiaki yingyana-ngyana yayingi ye aleke akondwa vumi ye akolami. Akaka bevanganga wo mu kuma kia fu yambi ya mase mau yovo yau betangininanga. Mu wokela kaka se luna o lutangu lwa aleke ana ke besianga diaka vuvu muna sikola, yovo muna nsiku, yovo muna nsambila yovo muna mase mau ko—ye bekolamanga. “Mwawonso,” i kavova o nlongi mosi wa nkuluntu vo, “ka bena yo luzitu ko muna mawonso ye kwa awonsono.” Dia kiese vo vena, y’aleke ayingi bevuminanga Nzambi bavwidi nkal’ambote.

10, 11. Nki kisonganga vo o wantu akwa lunzi yo kondwa ungudi?

¹⁰ Akwa “lunzi.” (2 Timoteo 3:3) O mvovo wa kingerekia wasekolwa vo akwa “lunzi” una ye nsasa vo ‘kalendi twelwa ko, kiamfuta, kondwa nkenda, ye kondwa kiwuntu.’ I wau bafwene kikilu o yikilwa awana bevangang’o umpumbulu o unu kiaki! “E zingu kiazala ye mpuma, kiazala ye mbunguka menga, ye mbubu, i kuma vo ofwete kala yo ntim’a mbadi nze tadi muna lenda tanga e nsamu mia lumbu ke lumbu,” i kavova o nsoneki mosi. O mbut’a makesa mosi wa unidade de segurança ya kintwadi wavova vo, aleke ayingi nanga ke beyindulanga ko embi ilenda kubatwasila o mavangu mau. Yandi oku vo: “E ngindu zau i zazi: ‘Kizeye edi dikumbwila ko o mbazi. Ozevo ivava ovwa mawonso nzolele o unu.’”

¹¹ “Minkondwa-ungudi.” (2 Timoteo 3:3) E mvovo miami i nsekola ya mvovo a kingerekia un’e nsasa “kondwa kwa ntima, kondwa kiwuntu,” usonganga “kondwa kwa ungudi ye kondwa kwa nzolani a ungudi.” (The New International Dictionary of New Testament Theology) Ntangwa zayingi e nzola yayi yikondanga vana ke ifwana kondwa ko—muna nzo. E nsangu za kondwa kwa luzitu kuna kwa yakala yo kento, ye kwa wana ye kuna kwa akinkaka zitomene mwangana kikilu yo kituka se dia lutokaneso. Buka kimosi ki’afimpi bavova vo: “O nsoki a muntu—wand’e mbata yovo nunguna, lweka yo mbele yovo sik’o nkele—meluta vangamanga muna nzo ke mu konso fulu kiakaka ko kia kintwadi kia wantu.”

12. Ekuma tulenda vovela vo o wantu nsunsu a vumina Nzambi kaka bena yau?

 ¹² “Bena ye nsunsu a vumina Nzambi, kansi bakadidi wo, o nkuma.” (2 Timoteo 3:5) O Nkand’a Nzambi uvwidi o nkuma mu kitula e zingu kia wantu s’ambote. (Efeso 4:22-24) Kansi ulolo wa wantu o unu besadilanga e nsambila zau se fukwa kia mana bevanganga, ke meyangidikanga Nzambi ko. Afidi a nsambila ntangwa zayingi beyambulanga o luvunu, yo wivi ye zumba, wau balembi yo tumbanga. Nsambila zayingi zilongang’o zola, kansi beyikamanga o nwan’e vita. O nsoneki wa nkanda India Today wavova vo, “Muna nkumbu a Mvangi wa Mpungu, o wantu i bavangila e mpasi za ungemi wasaka kwa akwau wantu.” Dialudi, e vita za mbungulwa menga masaka za tandu kiaki—e Vita Antete ye Vita a Nzole ya Nz’amvimba—zanwanwa kwa esi nsi za asambidi a kikristu kia kimpangila.

13. Nkia ziku kina vo kisonganga vo e Nza mu fwaswa yina?

¹³ “Befwasang’e nza.” (Lusengomono 11:18) Vioka 1.600 za akwa ngangu za nza omu nza yawonso, vana bena 104 batambula nsendo Atunda, bakwikanisa o lulukisu lwayikwa kwa Kintwadi kia Akwa ngangu Atelamw’e mioyo (UCS), lwayikanga vo: “O wantu ye nza mu kitantu bena. . . . Ke vasidi kolo kia ndá ko, e sumbula ke kilendakana diaka vengeswa ko.” O nkand’a nsamu wavova vo o mavangu ma muntu, oma mesiang’e zingu muna vonza, “malenda soba e nza yalembi simbinina diaka e zingu nze i una tuzeye.” O lufwasu lwa fukwa kikakilang’e mbangazi a ntangwa (camada de ozônio), ye nsafulwa za maza, ye lufwasu lwa mfinda, ye ngyivisw’a ntoto walembi yima diaka e mbongo yo sukisa o ulolo wa makanda ma bulu ye mpila zayingi za nti, i mambu mayikwa vo mafwete singikwa mu nzaki zawonso. UCS owu uvovle vo, “E nkota tukotele muna mambu metaninanga e zingu, ilenda twasa e sumbula kiampwena yo fwasa e nkubika zawonso zasikidiswa mu simb’e zingu, zina vo e nsala zisalanga katutomene yo zaya ko.”

14. Aweyi olenda songela vo Matai 24:14 mu lungana kena omu lumbu yeto?

¹⁴ “E nsangu zazi zambote za kintinu zisamunwa muna nza yawonso.” (Matai 24:14) O Yesu wasakula vo e nsangu zambote  za Kintinu zisamunwa muna Nza yawonso, muna vana umbangi kwa zula yawonso. Muna lusadisu lwa Nzambi ye nsambu zandi, mazunda ma Mbangi za Yave befwasanga mazunda ye mazunda ma ola muna teleka e nsangu ye mu salu kia kitula wantu s’alongoki. (Matai 28:19, 20) A Mbangi za Yave bazeye wo vo bekala s’akwa kuma kia menga kele vo ke basamwini ko e nsangu zambote za kintinu. (Yezekele 3:18, 19) Kansi beyangalalanga muna mona vo konso mvu mazunda ma wantu betambulanga muna ngemba zawonso e nsangu zau yo kituka se akristu akieleka, i sia vo, Mbangi za Yave. Elau diampwena kikilu dia sadila Yave yo samun’o zayi mu kuma kia Nzambi. E nsangu zambote vava zimana samunwa muna nza yawonso, i bosi e mbaninu a tandu kiaki ikwiza.

VANGA DIAMBU WAU OMWENE SINSU

15. Aweyi kifokokela e tandu kiaki kiambi?

¹⁵ Aweyi kifokokela e tandu kiaki? O Nkand’a Nzambi “mpasi zayingi” wayika ziyantikila muna lufwasu lwa “Babele Anene,” ina vo i nsambila zawonso za luvunu, kwa ayadi a nza yayi. (Matai 24:21; Lusengomono 17:5, 16) O Yesu wavova vo, muna kolo kiokio, “o ntangwa obukam’e tombe, o ngonde ke baya miezi miandi ko, e ntetembwa zibetomoka kun’ezulu, ye ngolo z’ezulu zinikunwa.” (Matai 24:29) Ediadi disonganga vo nanga vekala ye sinsu y’ezulu. Kansi kadi, e míni ya nkezimi ya nsambila za nza ibomonwa yo sukiswa. I bosi, o Satana, oyikilwanga vo “Ngonge, mwisi nsi a Mangonge,” osadila wantu abendomoka muna telamena nkangu a Yave. Kansi o Satana ke lunga ko, kadi o Nzambi ovuluza ntaudi Zandi. (Yezekele 38:1, 2, 14-23) E “mpasi zayingi” zifokokela muna Armangedo, “vit’a lumbu kianene kia Nzambi wa Mpungu ngolo.” Isukisa mambu mawonso ma nkubika a Satana ova ntoto, yo ziul’e nzila ya vwil’e nsambu za mvu ya mvu kw’awana bevuluka.—Lusengomono 7:9, 14; 11:15; 16:14, 16; 21:3, 4.

16. Aweyi tuzayidi vo o ungunza wa lumbu yambaninu ina yateka yikwa mu lumbu yeto ulunganenanga?

¹⁶ O waka ungunza uyikang’e lumbu yambaninu nanga ulungananga muna yak’e kolo ya Lusansu. Kansi, muna mawonso, e ziku kia mana masakulwa lumbu yeto meyikanga.  Muna bong’enona: E nzila za nlembo mia muntu ke zikalanga ye sinsu kiafwanana y’ezi za muntu akaka ko. Diau adimosi mpe, e lumbu yambaninu ina ye sinsu ya yau kaka, yovo mambu ma kolo kiokio kaka. Mena nze “nzila za nlembo” ka malendi kala ma tandu kiakaka ko. Muna badikang’e ziku kia Nkand’a Nzambi kia sia vo e Kintinu ki’ezulu kia Nzambi kiayantika o yala, oma mevangamanga mekwikanisanga vo mu lumbu yambaninu se tuna. Vana ntandu, vena ye ziku kia kieleka muna Sono kisonganga vo ke kolo ko e tandu kiaki kiambi se kifwaswa.

17. O zayi wa sia vo mu lumbu yambaninu se tuna, adieyi ufwete kutufila o vanga?

¹⁷ Adieyi ovanga wau e ziku yayi isonganga vo mu lumbu yambaninu se tuna? Badika ediadi: Vava tembwa kia lufwasu kifinamanga, tukuyitaninanga vana vau. Oma kesakulanga o Nkand’a Nzambi mu kuma kia tandu kiaki mafwete kutufila mu vanga diambu. (Matai 16:1-3) Tulenda toma mona vo mu lumbu yambaninu a nza ya tandu kiaki se tuna. Ediadi difwete kutufila twavav’o singama kimana vo tuavwa edienga dia Nzambi. (2 Petelo 3:3, 10-12) Muna kisunzula yandi kibeni nze etuku dia luvuluku, o Yesu okutubokelanga mu nzaki oku vo: “Se nutomi kulunga-lunga kweno, e ntima mieno ke miazemboka yo mvunda yo wuyana yo lunzumbulu lua zingu kiaki, ke nwasalukiswa kwa lumbu kiakina, nz’esokolo: kadi una kikwizila kw’awonso ben’ova nza. Kansi tu, nuyingila muna kolo yawonso, nwadodokelanga, nwavw’owu nukutukila muna mambu mawonso mekwiza vangama, nwatelamena vana ven’o Mwan’a muntu.”—Luka 21:34-36.

[Mvovo ku yanda dia lukaya]

FIMPA O ZAYI WAKU

O Nkand’a Nzambi adieyi kayika mu kuma kia mambu mevangama mu nz’amvimba muna lubantiku lwa luyalu lwa Krsitu?

Ayeyi e tezo ya maka mambu ma lumbu yambaninu?

Adieyi dikukwikidisanga vo mu lumbu yambaninu se tuna?

[Yuvu ja Longokela]

[Babu kina muna lukaya 102]

MPILA ZA MAMBU MA LUMBU YAMBANINU

• Vita ke zateka kala ko.—Matai 24:7; Lusengomono 6:4.

• Nzala.—Matai 24:7; Lusengomono 6:5, 6, 8.

• Vuku.—Luka 21:11; Lusengomono 6:8.

• Wokela kwa umpumbulu.—Matai 24:12.

• Fwasuka kwa Nza.—Lusengomono 11:18.

• Nzakama za ntoto.—Matai 24:7.

• Ntangu zampasi.—2 Timoteo 3:1, NM.

• Minzola-nzimbu.—2 Timoteo 3:2.

• Kolama ese yo ngudi.—2 Timoteo 3:2.

• Kondwa-ungudi.—2 Timoteo 3:3.

• Luta zol’ekembo ke mu Nzambi ko.—2 Timoteo 3:4.

• Kondwa-volo.—2 Timoteo 3:3.

• Lembi zola mawete.—2 Timoteo 3:3.

• Luvezo lwa vonza kifinamanga.—Matai 24:39.

• Akwa nsokela bebembola e ziku kia lumbu yambaninu. —2 Petelo 3:3, 4.

• Nteleka Kintinu kia Nzambi mu nza yawonso.—Matai 24:14.

 [Fwaniswa vana lukaya lwa 101]