Wisa Kia Nani Ofwete Zaya o Ngeye?
Kapu Kia 14
Wisa Kia Nani Ofwete Zaya o Ngeye?
1, 2. Nga wisa yawonso yambi? Sasila dio.
“WISA” Ulolo wa wantu ke beyangalelanga o mvovo wau ko. Balungidi kuau, e kuma kadi ndonga ke bekadilanga ye wisa mu nkal’ambote ko—kuna salu, muna nzo yo muna tuyalu. Muna kuma kiaki, o Nkand’a Nzambi otoma vovanga vo: ‘O muntu okala ye wisa muna nkw’andi kamwesa mpasi.’ (Kimpovi 8:9) Wantu ayingi beyalanga akaka kuna lulendo, betalanga kaka oma ma wete dia yau kibeni.
2 Kansi ke wisa yawonso ko ina yambi. Kasikil’owu, tulenda vova vo, e nitu zeto zina ye wisa muna yeto. Yau “ikututumanga” twa fulumuna, twadia, twanw’o maza, yo leka. Nga diadi dia lubangamu? Ve. E nkanikinu miami mia wete dieto. Kana una vo tulemvokelanga e wisa kia nitu lembi wo zaya, vena ye mpila za wisa yakaka yina yivava lemvokelwa, ye ntona zawonso. Tubadika e yak’e nona.
WISA KIA MPUNGU
3. Ekuma o Yave kafwana yikilwa vo “Mfumu”?
3 Muna Nkand’a Nzambi, o Yave vioka 300 za nkumbu keyikilwanga vo “Mfumu”. Mfumu i ndiona una ye wisa kisundidi. Nki kivananga Yave o nswa wa vwa etunda diadi? Lusengomono 4:11 uvananga e mvutu: “Ofweno, e Yave, wa Nzambi eto, o tambula nkembo, yo zitu, ye ngolo: e kuma kadi, i nge wasemena lekwa yawonso, muna luzolo luaku mpe i inina, yo semwa.”
4. O Yave aweyi kesadilanga e wisa kiandi?
4 Wau vo o Yave i Mvangi, una yo nswa wa sadila e wisa kiandi konso una kazolele. Nanga dilenda kutuzakamesa, ke musungula wau tuzeye wo vo o Nzambi ‘nene muna nkuma,’ oyikilwanga vo “Nzambi ampungu ngolo” mvovo una vo muna kiyibere usonganga vo ngolo za kosomona. (Yesaya 40:26; Etuku 17:1) Kansi o Yave osengomonanga e ngolo zandi muna lembama kwawonso, e kuma kadi e nkal’andi isundidi i zola.—1 Yoane 4:16.
5. Ekuma ke dinina diampasi ko muna sakalela e wisa kia Yave?
5 Kufwil’owu kakanikina o Yave vo otumba asumuki ana balembi vilukw’ontima, kansi wazayakana kwa Mose vo “Nzambi [aludi, NM], wa Nzambi aziku, on’olungis’ekangu diandi yo walakazi yamun’ezunda dia mbandu di’awana banzolele yo lunda nkanikinu miandi.” (Nsiku 7:9) Se badiki! O Mpungu Wisa kia Nsema wawonso ke kutukomenenanga ko vo twansadila muna ngolo. Kansi, zola kwandi kukutufilanga kwa yandi. (Roma 2:4; 5:8) O lemvokela e wisa kia Yave kiese nkutu kuvananga, e kuma kadi, e nsiku miandi wete dieto mitwasanga.—Nkunga 19:7, 8.
6. Aweyi diavaikila e diambu dia wisa muna mpatu a Edeni, ye nkia mfoko diatwasa?
6 Amase meto mantete babembola e kimfumu kia Nzambi. Bazola kuyisolela yau kibeni edi diambote y’edi diambi. (Etuku 3:4-6) Muna kuma kiaki, bavaikiswa muna lumbu luau lwa paradiso. Oku kwakwiziwa o Yave wayambulwila kwa wantu vo basikidisa e wisa muna kubasadisa mu zingila muna kintwadi kiakubama, kanele vo kia kondwa unsongi. E yakaka muna wisa yoyo ayeyi, ye nkia mpila kazolele o Nzambi vo twalemvokela yo?
AKWA “MPUNGU-WISA”
7. Aki nani i “mpungu-wisa,” ye aweyi un’etunda diau vana vena e wisa kia Nzambi?
7 O Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “Wantu awonso, mbula basakalel’akwa mpungu-wisa: kadi ke vena wisa kikondelo mu Nzambi ko; ina ina, kwa Nzambi yasiwa.” Aki nani i “mpungu-wisa”? E mvovo mia Paulu muna nzila zilende misonganga vo wisa kia tuyalu twa wantu miyikanga. (Roma 13:1-7; Tito 3:1) Ka Yave ko i tuku dia wisa kia tuyalu twa wantu, kansi, bena vo e kuma kadi oyandi ubayambulwidi vo bakala. I kuma, o Paulu kasonekena vo: “[E wisa] ina ina, kwa Nzambi yasiwa.” Ediadi aweyi disonganga mu kuma kia wisa kia nza? Disonganga vo kiasakalala, yovo kiakete vana vena e wisa kia Nzambi. (Yoane 19:10, 11) Ozevo, avo vabwidi e ntantani vana vena nsiku a muntu y’owu wa Nzambi, akristu bafwete lemvokela e ntona zau, zina zilongwanga kwa Nkand’a Nzambi. Bafwete “lemvokela Nzambi nze nyadi ke mu wantu ko.”—Mavangu 5:29, NM.
8. Nkia salu kiamfunu bevanganga akwa mpungu-wisa mu kuma kiaku, aweyi olenda kubasakalela?
8 Ntangwa zayingi, e mpungu-wisa ya ayadi besalanga nze ‘selo ya Nzambi kwa yeto, muna wete dieto.’ (Roma 13:4) Aweyi dinina e diambu diadi? Yindula o ulolo wa salu besalanga a mpungu-wisa muna wete dieto, nze i mama, nzo za twikila nkanda (correios) salu ki’akengi (policiamento), azimi a tiya vava kivianga e nzo (bombeiros), sadilwa yawonso ya velelesela e mbanza (saneamento básico) ye lulongoko. “Muna diadi i nufutila mpaku,” i kasoneka o Paulu, “kadi selo ya Nzambi i bena, bekwamininanga muna diau diambu edi.” (Roma 13:6) Tufwete “kala nkal’ambote” muna diambu dia mpaku yovo konso diambu dia nsiku.—Ayibere 13:18.
9, 10. (a) Akwa mpungu-wisa aweyi benena muna “nkubika” a Nzambi? (b) Ekuma dinina diambi dia sia akwa mpungu-wisa e kitantu?
9 Ezak’e ntangwa, akwa mpungu-wisa besadilang’e wisa kiau mu mpila yambi. Nga diadi dikulula e mbebe eto ya kubasakalela? Ve. O Yave omonanga o mavangu mambi ma ayadi awaya. (Ngana 15:3) Wau kayambulwila tuyalu twa wantu ka disonganga ko vo wazim’o meso kalembi monanga o mavangu mau ma umpuki; ye kazolele ko vo twavangila mo. Kieleka, ke kolo ko o Nzambi ‘okosomona yo sukisa yintinu yayi yawoso’ yo vingisa o luyalu lua yandi kibeni lwansongi. (Daniele 2:44) Kansi, ekolo ke diavangamene ko, akwa mpungu-wisa kuma kia mfunu besadilanga.
10 O Paulu wasasila vo: “Ndion’ofila wisa mpaka, otelamene siwa kia Nzambi.” (Roma 13:2) Akwa mpungu-wisa kwa Nzambi ‘basiwa’ e kuma kadi besianga fitezo fia lusikidisu, kele vo ke wau ko evwanga kikilu diadi vo kala. Ke dia luzolo lwa Nzambi ko ye dia uzowa edi dia kubasia e kitantu. Muna bong’e nona: Badika vo opaswilu (operação) e mputa mpe itungilu. Kanele vo e nsinga mina mitungilwanga e mputa lekwa kia nzenza muna nitu kansi diambu diamfunu kikilu mivanganga muna fikolo fiakete. Dilenda kuvang’e mpasi kele vo okatwidi mio wau milembi lungisa e ntangwa andi. Muna tezanisa e diambu diadi y’oma tuvovele, ke diakala muna kani diantete dia Nzambi ko vo vakala ye wisa kia tuyalu twa wantu. Kansi ekolo kina vo e Kintinu kia Nzambi ke kiayadidi e Nza yawonso ko, o tuyalu twa wantu betezanga sia e ngwizani muna kintwadi kia wantu, yo vanganga e salu kina muna luzolo lwa Nzambi o unu. I diau, tufwete sakalelanga akwa mpungu-wisa, ekolo tuluta sakalela e nsiku ye wisa kia Nzambi.
WISA MUNA NZO
11. Nga olenda sasila elongi dia kala se ntu?
11 E nzo i sina dia kintwadi kia kanda dia wantu. Muna zingu kia nzo, o yakala yo nkento balenda kala ye ngwizani ya kiese, o wana balenda toma lundwa yo longwa yamuna kimbuta kiau. (Ngana 5:15-21; Efeso 6:1-4) E nkubika yayi yamfunu yifwete toma sikidiswa kinumana vo esi nzo bazingila muna luvuvamu ye ngwizani. Muna nkubika ya sia vo vakala yo ntu, i kelendelanga dio vanga o Yave, e nkubika ina muna 1 Korinto 11:3: “O ntu akal’awonso, i Kristu: o ntu a nkento, i’yakala; o ntu a Kristu, i Nzambi.”
12, 13. Nani i ntu muna nzo, adieyi tulongokanga muna mpila kasadilang’o Yesu nze ntu?
12 O yakala i ntu muna nzo, kansi o yandi ovwidi mpe o ntu, una vo i Yesu Kristu. O Paulu wasoneka vo: “Akala, nuzolang’akazi eno, waun’o Kristu wazola dibundu, yo kuyekwela dio.” (Efeso 5:25) O Yakala osonganga vo osakalelanga Kristu vava kezolanga o nkento andi konso una o Yesu kazolelanga e dibundu. (1 Yoane 2:6) O Yesu watambula e wisa kiampwena kansi, osadilanga kio muna lembama kwawonso, muna zola yo ntima nleka. (Matai 20:25-28) Vava kakala muntu, o Yesu kasidi sadila e wisa kiandi mu mpila yambi ko. Wakala se “nlembami yo ntim’anleka” wayikila alandi andi vo “akundi,” ke nze “ntaudi” ko. O Yesu wabakanikina vo “ikunuvundisa,” i wau mpe kavanga.—Matai 11:28, 29; Yoane 15:15.
13 E mbandu a Yesu ilonganga kwa akala akristu vo e kintu bayekekwa ka kifwete kubavana o nswa a kadila ye wisa yo ntim’a mbadi ko, kansi e fulu kiokio kivavanga vo bazitisa yo zola kwawonso. Ediadi disongele vo o nkento kafwete bangikwa ko muna ngwandwa za nitu yovo muna mpova. (Efeso 4:29, 31, 32; 5:28, 29; Kolosai 3:19) Ozevo, o yakala una vo nkristu ovo obangikanga o nkento, o mavangu mandi mambote ke mekala mfunu ko, e sambu yandi ke yiwakana ko.—1 Korinto 13:1-3; 1 Petelo 3:7.
14, 15. O zaya Nzambi aweyi kusadisilanga o nkento muna sakalel’o yakala?
14 Vava o yakala ketangininang’e mbandu a Kristu, dikalanga se dia sazu kuna kwa nkento muna tumamena e mvovo mina muna Efeso 5:22, 23: “Akento nusakalel’akazi eno, nze kuna kwa Mfumu. Kadi o yakala i ntu a nkaz’andi, nze Kristu i ntu a dibundu.” Wauna o yakala kafwete sakalela Kristu, o nkento kafwete sakalela yakala. O Nkand’a Nzambi utoma dio kiesesanga vo o nkento angangu ofweno zitiswa yo sanisinwa muna kuma kia lulungalalu lwa salu kiandi kia kimwanda ye sungididi kiandi muna salu ya mu nzo.—Ngana 31:10-31.
15 O lusakalalu lwa nkento a nkristu kwa yakala lwa tezo lwina. Ediadi disongele vo, vava olemvoka kwa nkento muna konso diambu kuvavanga kumfila mu kulula e nsiku mia Nzambi, ofwete lemvokela Nzambi ka mu yakala ko. Kansi kana nkutu obwididi e diambu diadi, e nzengo ya nkento ifwete songelwa muna “ntim’anleka, yo lembama.” Difwete zayakana kwa wantu vo okitukidi se nkento ambote wau kazeye Nzambi. (1 Petelo 3:1-4) Diau adimosi mpe kafwete vanga o yakala wa nkristu una yo nkento walembi kwikila. Ofwete kituka se yakala diambote muna lemvokelang’e nsiku mia Nkand’a Nzambi.
16. O wana aweyi balenda tanginina e mbandu kasonga o Yesu vava kakala nleke?
16 Efeso 6:1 uvovesang’o wana vo: “Nulemvokela mase meno ye ngudi zeno muna Mfumu: kadi i diansongi didi.” Wana akristu mbandu a Yesu belandanga, ona wasakalela mase mandi vava kasansukanga. Walemvoka kakala ye “wanungunukanga muna zayi yo ntela, yo mun’edienga dia Nzambi, y’edi dia wantu.”—Luka 2:51, 52.
17. E mpila besadilanga e wisa kiau o mase adieyi ilenda vanga kwa wana?
17 E mpila ina o mase benatinanga e mbebe au, ifil’o wana mu lemvokela yovo telamena e wisa kiau. (Ngana 22:6) I kuma, a mase bafwete kuyiyuvulanga: ‘Nga mu lembama ovo mu ntim’a mbadi isongelanga e wisa kiame? Nga i yambulwilanga vo mwana kayivangil’o luzolo e’? Divavwanga kwa se yovo kwa ngudi on’o vangang’o luzolo lwa Nzambi vo bakala azodi ye akwa umbakuzi, kansi akwa sikididi muna land’e nsiku mia Nkand’a Nzambi. Oma kasoneka o Paulu mamfunu kikilu vo: “Amase, ke nufungisa wan’eno makasi ko: nubatongonona muna ndonga yo lusansu lua Mfumu.”—Efeso 6:4; Kolosai 3:21.
18. Amase aweyi bafwete longela o wana?
18 Amase bafwete toma tala e mpila besansilanga o wana au, ke musungula ovo bazolele vo bakala alemvoki yo kubamwesa e kiese. (Ngana 23:24, 25) Muna Nkand’a Nzambi, o lusembo luna vana fulu kiantete i longa. (Ngana 4:1; 8:33) Lusalang’e ntwadi ye zola yo lembama, ke ku makasi ko yovo mu ngolo zawonso. I kuma, amase ma akristu bafwete kala alungaladi yo kala ye volo vava belonganga o wan’au.—Ngana 1:7.
WISA MUNA DIBUNDU
19. Adieyi kavang’o Nzambi kinumana vo vakala ye wete muna nkutakani y’akristu?
19 Wau vo ke Nzambi evwanga ko, o Yave ofilanga o nkangu andi ye wisa kia kubama. Muna kuma kiaki, wasia Yesu kakala se Ntu a dibundu dia kikristu. (1 Korinto 14:33, 40; Efeso 1:20-23) Muna mfila in’o Kristu kefilanga muna mwanda, o Nzambi i kesilanga e wisa vo muna konso nkutakani mwakala y’akuluntu ana bevungula e kambi dia Nzambi, y’etima diawonso muna luzolo luambote ye ngemba. (1 Petelo 5:2, 3) Aselo bekubasadisanga muna mambu mayingi yo sala e salu kiamfunu muna nkutakani.—Filipi 1:1.
20. Ekuma tufwete sakalela akuluntu akristu, ye ekuma dinina diamfunu?
20 Mu kuma kia akuluntu akristu, o Paulu wasoneka vo: “Nulemvokel’awana ben’e wisa vovo nwina, yo kubasakalela: kadi beyingidilanga muna diambu dia [mioyo, NM] mieno, nze awana bet’e mbalu; batela zo kuna kiese, ke ku bumu ko: kadi ediadi ke diamfunu kwa yeno ko.” (Ayibere 13:17) O Nzambi, muna ngangu zandi, wayekeka e mbebe kwa akengi akristu balunga-lunga ezolela ya mianda mia esi dibundu. Akuluntu awaya ke bena nze mfumu ko. Asadi ye ntaudi za Nzambi besadilanga muna wete dia asambidi akwau, nze una kavanga o Mfumu’eto, Yesu Kristu. (Yoane 10:14, 15) O zaya wo vo wantu basiwa e kiyekwa, bevwanga e nkala yo lunungunuku lw’eto lwa kimwanda o mfunu, ikutukasakesanga muna sala yau’entwadi yo kubasakalela.—1 Korinto 16:16.
21. Akuluntu aweyi besadisilanga akwikizi y’akwau muna kimwanda?
21 Ezak’e ntangwa, nanga dimosi muna mameme ovengomokene yovo ozolele kuyisia mu vonza kia mambu ma nza. Muna mfila a Mvungudi Ambuta, akuluntu, bena vo avungudi belungalalanga mu zaya ezolela ya mameme basilwa e kiyekwa yo lunga-lunga dimosi dimosi kuna sungididi kiawonso. (1 Petelo 5:4) Bekingulanga esi dibundu yo kubakasakesa. Wau bazeye vo o Nkadi ampemba ozolang’o fwasa o luvuvamu lwa nkangu a Nzambi, akuluntu ngangu za ntandu besadilanga muna singika o mambu. (Yakobo 3:17, 18) Befuntukanga kwayingi muna lunda o ungudi yo untwadi muna lukwikilu, mena vo i mambu kasambila o Yesu yandi kibeni.—Yoane 17:20-22; 1 Korinto 1:10.
22. Nkia lusadisu bevananga akuluntu kele vo o muntu osumukini?
22 Kansi ovo nkristu obwidilu e diambu diampasi yovo okendalele wau kasumukini, aweyi? O malongi ma Nkand’a Nzambi malenda kumvuvika e ngindu ye sambu kia lukwikilu kia akuluntu kilenda sadisa yo kumvutulwil’o vimpi wa mwanda. (Yakobo 5:13-15) Wantu awaya, basiwa ukengi kwa mwand’avelela, bena mpe ye wisa kia longa ye tumba konso ndiona ozolele landa e nzil’ambi yovo fu ilenda twasa vonza muna velela kwa mwanda ye fu yambote ya nkutakani. (Mavangu 20:28; Tito 1:9; 2:15) Muna lunga-lunga e nkutakani kinumana yakala kaka yavelela, dilenda kala diamfunu vo akaka ana bena vo k’akengi ko basamunang’o makuzuka ma awana besumukanga. (Fuka 5:1) O nkristu ndiona osumukini kikilu yo tonda vo katumbwa yo tambul’elongi dia Nkand’a Nzambi obakanga lusadisu. Kansi kadi, konso ndiona okwamanana o kulul’o nsiku a Nzambi yo lembi vilukw’o ntima, ovaikiswa muna nkutakani.—1 Korinto 5:9-13.
23. Akengi akristu nki bevanganga mu kuma kia wete dia nkutakani?
23 Diateka yikwa muna Nkand’a Nzambi vo, muna luyalu lwa Yesu Kristu wa Ntinu, wantu azikuka muna mwanda besiw’e kiyekwa kia fiaulwisa, yo tanina, yo kasakes’o nkangu a Nzambi. (Yesaya 32:1, 2) Besadila nze ateleki a nsangu zambote; mvungudi ye nlongi muna nungununa e salu kia mwanda. (Efeso 4:11, 12, 16) Kanele vo akengi akristu ezak’e ntangwa balenda semba, tumba, yo wondelela akristu akwau, awonso belemvokelanga elongi diavimpi dia akuluntu, ditukanga muna Nkand’a Nzambi, besadiswanga mu kalang’aka muna nzil’a moyo.—Ngana 3:11, 12; 6:23; Tito 2:1.
TAMBUL’ELONGI DIA YAVE MU KUMA KIA WISA
24. Mu nkia diambu tutontelwanga lumbu ke lumbu?
24 O yakala diantete yo nkento antete batontwa muna diambu dia sakalela e wisa. Ka di’esivi ko vo yeto mpe e lumbu yawonso tukalanga muna ntonta za mpila yayi. O Satana wa Nkadi ampemba, onungunanga o mwanda ntelameni muna wantu. (Efeso 2:2) Otezanga songa vo o kuyitumina kusundidi o wete ke mu sakalela ko.
25. Nkia nluta tutambulanga ovo tumengene o mwanda ukolami wa nza yayi, yo sakalela e wisa kisiwanga kwa Nzambi yovo yina keyambulanga vo yakala?
25 Kansi kadi, tufwete saula mwanda nkolami wa nza yayi. I bosi, tumona vo osakalela o luzolo lwa Nzambi nsendo ayingi kutwasanga. Kasikil’owu, katukalanga ye nteleko a moyo yovo ngofwila ko mena vo i memonanga awana bebakamanga mu nkanu vana moko m’akwa wisa. Tuvengomonanga e nzonzi muna nzo, mina vo i mitoma vangamang’o unu. Ye tuvwanga kikundi kiambote y’akweto akristu. Vana ntandu, e nsakalal’eto a luzolo lua Nzambi ikutusianga e ngwizani ambote yo Yave, wa Mpungu Wisa.
FIMPA O ZAYI WAKU
O Yave aweyi kesadilanga e wisa kiandi?
Aki nani i “mpungu-wisa,” aweyi tukubasakalelanga?
Elongi dia kala se ntu nkia mbebe divananga kwa konso mwisi nzo?
Aweyi tulenda sakalelela muna nkutakani a kikristu?
[Yuvu ja Longokela]
[Babu kina muna lukaya lwa 134]
SAKALELA, KA BENDOMONA KO
Muna samun’e nsangu kwa awonso, a Mbangi za Yave besonganga vo e Kintinu kia Nzambi kiau kaka i vuvu kia luvuvamu ye ngemba za kieleka kwa wantu. Kansi ateleki awaya a Kintinu kia Nzambi k’abendomoni ko. Kansi a Mbangi za Yave i nkangu ulutidi zitisa yo lemvokela e nsiku. Nyadi mosi muna nsi imosi ya África, wavova vo, “Kele vo mpila nsambila zawonso zakala nze i mbangi za Yave, ke vadi kala diaka avondi ko, yovo asanzi, yovo yimpumbulu, yovo akangami, ye bombas atômicas. E yelo ke yadi bindikwanga ko fuku yo mwini.”
Muna zayang’e diambu diadi, ayadi muna nsi zayingi beyambulwilanga a Mbangi za Yave balonganga kwau lembi kakilwa. Muna nsi zakaka, vava ayadi bazaya vo Ambangi za Yave salu kiambote besalanga muna wete dia nkangu, bakatula e nsiku mia siminingi e salu kiau. Nze i una kasoneka o Paulu wa ntumwa muna kuma kia sakalela e mpungu-wisa oku vo: “Vang’edi diambote, ozevo kikusanisa.”—Roma 13:1, 3.
