Kapu Kia 4

Yesu Kristu i Nsabi Muna Zaya Nzambi

1, 2. E nsambila za nza aweyi basobela e nsabi za zayila Nzambi?

 BADIKA vo va muelo a nzo aku una, mu zekana una ye nsabi. O kuma kwa kiozi ye tombe, zolele wakota—⁠kansi e nsabi ke iziulanga ko. Nanga e nsabi i yau, kansi ekumba ke dinikuka ko. Nkia ngyoyelo! Ofimpidi diaka e nsabi. Nga eyayi i nsabi a kieleka? Nga vena yo muntu ofwasidi e nsabi?

² E nona kiaki kitoma songanga o mavwanga ma nsambila za nza yayi mun’owu wa zayi wa Nzambi. Dialudi vo, engi bevwangalakesanga e nsabi iziulanga o zayi wa umbakuzi weto una vo i—Yesu Kristu. Ezak’e nsambila baveta e nsabi, wau babembola mvimba Yesu. Akaka basoba e fulu kia Yesu, muna kunsambilanga nze Nzambi a Mpungu-Ngolo. Mawonso tulenda vanga, kele vo tukondel’o zayi wa kieleka mu kuma kia muntu ndioyo ampwena, Yesu Kristu, o zayi wa Nzambi wazikidilwa ukala kuna kwa yeto.

3. Ekuma o Yesu kafwete yikilwa vo i nsabi muna zaya Nzambi?

³ Nanga osungamene mana kavova o Yesu: “I wau wuwu o moyo a mvu ya mvu, bazaya ngeye vo i Nzambi aludi, yo Yesu Kristu mpe ona watuma.” (Yoane 17:3) O Yesu kayitundidika ko muna vova o mamana. E Sono itoma songanga o mfunu a vwa o zayi waludi mu kuma  kia Kristu. (Efeso 4:13; Kolosai 2:2; 2 Petelo 1:8; 2:20) ‘Muna yandi [Yesu Kristu] musilwang’o umbangi kwa ngunza zawonso,’ u kavova o Petelo wa ntumwa. (Mavangu 10:43) O Paulu wa ntumwa wasoneka: “Muna ndiona [Yesu] mwaswekamena tusâlu twawonso twa ngangu yo zayi.” (Kolosai 2:3) O Paulu wavova nkutu vo e nsilu miawonso mia Yave muna Yesu i milunganenanga. (2 Korinto 1:20) Ozevo, o Yesu Kristu i nsabi za kieleka muna zaya Nzambi. O zayi weto mu kuma kia Yesu ka ufwete bendomoka ko mun’owu wa nkal’andi ye fulu kiandi muna nkubik’a Nzambi. Kansi ekuma alandi a Yesu bekunsilanga va fulu kiantete muna makani ma Nzambi?

MASIA WASILW’O NSILU

4, 5. Nkia vuvu yasiwanga muna Masia, alongoki a Yesu aweyi bambadikilanga?

⁴ Tuka muna lumbu ya Abele wa muntu akwikizi, aselo ya Nzambi Mbongo a nsilu bavingilanga ina kakanikina yandi kibeni Yave wa Nzambi. (Etuku 3:15; 4:1-8; Ayibere 11:4) Diasengomonwa vo e Mbongo yayi osadila mun’ekani dia Nzambi nze Masia, disongele vo “Kuswa.” Yandi ‘ofokola masumu’ o nkembo a Kintinu kiandi wateka yikwa muna nkunga. (Daniele 9:24-26; Nkunga 72:1-20) Nga nani wadi kala se Masia?

⁵ Se badiki e mpila kiese kiakala yo nleke a mwisi yuda wayikilwanga vo Andere, una kawa e mvovo mia Yesu wa Nazarete. O Andere ozabuziokele kwend’avavi Simone Petelo wa mpangi andi yo kumvovesa vo: “Tusolwele Masia.” (Yoane 1:41) Alongoki a Yesu batoma dio kwikilanga vo yandi i Masia wasilw’o nsilu. (Matai 16:16) Akristu a kieleka bayekolang’e mioyo miau muna kwikila vo o Yesu yandi i Masia yovo Kristu wasilw’o nsilu. Nkia ziku bena kiau? Tubadika mambu matatu mesongang’e ziku.

 ZIKU KISONGANGA VO O YESU I MASIA

6. (a) Mu ntayi a mbongo a nani yadi kwizila e Mbongo a nsilu, ye aweyi tuzayidi vo o Yesu muna nzo yayina i kayizila? (b) Ekuma diakadila diampasi kwa muntu wazinga kunima 70 TK mu songa vo yandi i Masia?

⁶ O ntayi una kayizila o Yesu i ziku kiantete muna kunzaya vo yandi i Masia wasilw’o nsilu. O Yave wavova kwa Abarayama wa selo kiandi vo e Mbongo a nsilu muna nzo andi yikwizila. Isaki, wa mwana Abarayama; Yakobo, wa mwana Isaki; ye Yuda, wa mwana Yakobo; awonso awaya bavewa o nsilu wau amosi. (Etuku 22:18; 26:2-5; 28:12-15; 49:10) O ntayi una wadi kwizila Masia wakieseswa muna tandu yalanda vava kiazayiswa Davidi wa Ntinu vo muna ntayi a nzo andi i mukwizila Masia. (Nkunga 132:11; Yesaya 11:1, 10) E Nsangu zambote za Matai ye za Luka zikwikanisanga vo o Yesu muna ntayi a nzo yoyo i kayizila. (Matai 1:1-16; Luka 3:23-38) Kanele vo Yesu wakala ye atantu ayingi, ke vakedi oyu wafil’e mpaka za ntayi una kayizila ko. (Matai 21:9, 15) I kuma vo, kieleka, o ntayi una kayizila ke ulendi katikiswa nkutu ko. Kansi kadi, e nkanda mia tuvila twa ayuda miafwaswa vava esi roma basanza Yerusaleme, muna mvu wa 70 TK. Oku kwakwiziwa, ke vena diaka mosi ko kuna kwa yau olenda songa vo yandi i Masia wasilw’o nsilu.

7. (a) Nki i ziku kiezole kisonganga vo Yesu i Masia? (b) O ungunza wa Mika 5:2 aweyi walunganina muna Yesu?

⁷ Ungunza walungana i diambu di’ezole disongang’e ziku. Ungunza wayingi muna Sono ya Kiyibere wayika mambu mayingi ma mpila za zingu kia Masia. Muna tandu ki’enana dia nkama za mvu VTK, o Mika wa ngunza wateka vova vo o ntinu ndioyo wampwena owutukila muna fimbanza fia Beteleme. Muna Isaele, mbanza zole zakala ye nkumbu yayi, kansi o ungunza watoma sasila e mbanza muna zau ezole: Betelemferata, muna kawutukil’o Davidi wa Ntinu. (Mika 5:2) O se ye ngudi a Yesu, Yosefe yo Maria, kuna Nazarete bazingilanga, tezo kia 150  ma kilometa ku node a Beteleme. Muna kolo kin’o Maria kakala wayimita, o Kaisa Auguseto wa nyadi a roma wabokes’o nkoki vo wantu awonso bayisonekesa, konso muntu kuna diandi’vata. a I ngyenda kayenda kuna Beteleme o Yosefe yo nkaz’andi wakala ye vumu, kuna kawutukila o Yesu.—Luka 2:1-7.

8. (a) Nkia ntangwa ye nkia diambu diabwa muna lubantiku lwa “tumingu” 69? (b) Kolo kwa kiazingila o “tumingu” 69, ye adieyi diabwa vava twafokoka?

⁸ Muna tandu kia nkama y’esambanu dia mvu VTK, o Daniele wa ngunza wasakula vo o “Masia wa Ntu,” okwiza vava kivioka “tumingu” 69 tuka mpaik’a nkanikinu muna vutulwisa yo tunga Yerusaleme. (Daniele 9:24, 25) Konso olu muna “tumingu” twatu luvwidi kolo nsambwadi ya mvu. b Mun’owu wa Nkand’a Nzambi ye lusansu lwa wantu a nza, o nkanikinu a tungulula Yerusaleme wavewa muna mvu wa 455 VTK. (Nekemiya 2:1-8) I diau vo o Masia omoneka vava kivioka 483 (69 x 7) za mvu tuka muna mvu a 455 VTK. Ediadi dikutufila muna mvu wa 29 TK, o mvu una o Yave kakusa Yesu yo mwand’avelela. O Yesu okitukidi se “Kristu” (disasidi vo “Kuswa”), yovo Masia.—Luka 3:15, 16, 21, 22.

9. (a) O Nkunga 2:2 aweyi walunganina e? (b) Nkia ungunza wakaka walungana muna Yesu? (Tala muna fwaniswa ova ndambu.)

⁹ Elo, ke yau awonso ko i batambula Yesu vo i Masia wa silw’o nsilu, e Sono mpe yateka dio vova. Ne una  diasonama muna Nkunga 2:2, o Davidi wa Ntinu wavumunwinwa kwa Nzambi mu sakula vo: “E ntinu mia nza mitelamene, Azitu a wantu bavwende e mfulu A Yave ye kuswa kiandi.” O ungunza wau wasonganga vo ntu mia nsi zayingi belungana muna telamena e Kuswa, yovo Masia, a Yave. I una mpe diakala. Ambuta za dibundu dia ayuda, yo Erodi wa Ntinu ye Pontio Pilato wa nyadi a roma balungana muna mponda a Yesu. O Erodi yo Pilato bateka kala ye kitantu bavutula e ngemba zau tuka lumbu kiakina. (Matai 27:1, 2; Luka 23:10-12; Mavangu 4:25-28) Muna vwa diaka e ziku kisonganga vo o Yesu i Masia, tala mana masonama ova ndambu “Waka ungunza wa Masia ulutidi zayakana.”

10. O Yave aweyi kasil’o umbangi vo Yesu i Kuswa kiandi kiasilw’o nsilu?

¹⁰ Umbangi wa Yave wa Nzambi i ziku ki’etatu kikwikanisanga vo o Yesu i Masia. O Yave wafila mbasi muna zayisa wantu akaka vo Yesu i Masia wasilw’o nsilu. (Luka 2:10-14) Elo, ekolo Yesu kazingilang’ova ntoto, o Yave yandi kibeni wavova tuka kun’ezulu, vo oyangalelanga Yesu. (Matai 3:16, 17; 17:1-5) Yave wa Nzambi wavana wisa kwa Yesu kavanga masivi. Konso esivi diakala se sinsu kia unzambi muna songa vo Yesu i Masia, kadi o Nzambi kalendi vana wisa kia vanga masivi kwa ntungianisi ko. Yave wasadila mpe mwand’andi avelela mu vumunwin’e nsoneka ya Nsangu Zambote, i kuma e ziku kia sia vo o Yesu i masia kiasonama se ndambu a Nkand’a Nzambi, una vo i nkanda ulutidi sekolwa yo mwangwa muna Lusansu.—Yoane 4:25, 26.

11. Ziku kwà ina yisonganga vo o Yesu i Masia?

¹¹ Vana ntandu a ziku yayi yawonso, vena diaka ye nkama za kaka za mambu meyikanga Yesu vo i Masia wasilw’o nsilu. Ozevo, akristu akieleka mu ludi batoma kumbadikilanga vo yandi i ‘ndion’osilwang’o umbangi kwa ngunza zawonso’ i nsabi mpe muna zaya Nzambi. (Mavangu  10:43) Kansi vena diaka ye mayingi muna longoka mu kuma kia Yesu Kristu ke mu zaya kaka ko vo yandi i Masia. Akweyi katuka e? Nkia uwuntu kakala wau?

NKAL’A YESU UNA KAKEDI KO NZE MUNTU

12, 13. (a) Aweyi tuzayidi vo o Yesu wateka zinga kun’ezulu una kayizidi ko ova Ntoto? (b) Nani i “Diambu,” ye nki kavanganga ekolo kakitukidi ko se muntu?

¹² E zingu kia Yesu kilenda vambulwa mu kunku tatu. Kiantete kiayantika kolo kiayingi una kawutukidi ko ova Ntoto. Mika 5:2 wavova vo e mpaiku a Masia yatuka “kuna nz’ankulu, e lumbu yankulu-nkumbi.” O Yesu watoma dio vova vo “kuna ntandu ntuka,” i sia vo kun’ezulu. (Yoane 8:23; 16:28) Kolo kwa kazinga kun’ezulu una kayizidi ko ova Ntoto?

¹³ O Yesu wayikilwa vo ‘Mwan’amosi’ a Nzambi e kuma vo yandi kibeni Yave wamvanga. (Yoane 3:16) Wau vo “mwan’antete muna nsema wawonso,” o Yesu wasadilwa kwa Nzambi muna vanga e lekwa yawonso yakaka. (Kolosai 1:15; Lusengomono 3:14) Yoane 1:1 ovovanga vo “e Diambu” (o Yesu una kakedi ko nze muntu) wakala yo Nzambi “muna lubantiku.” I diau vo e Diambu wakala yo Yave vava kiasemwa ‘ezulu ye nza.’ Kwa Diambu kavova o Nzambi vava kayika vo: “Tuvangila muntu muna mpw’eto.” (Etuku 1:1, 26) Diau adimosi, e Diambu nanga i “mbuta mbangu,” azolwa oyikilwanga muna Ngana 8:22-31 vo ngangu, ona wasala vana ndambu a Yave muna nsem’a lekwa yawonso. Una kamana vangwa kwa Yave, e Diambu wazinga kolo ilembi tangakana yo Nzambi kun’ezulu una kakitukidi ko se muntu ova Ntoto.

14. Ekuma keyikilwang’o Yesu vo “fwaniswa kia Nzambi walembi monakana”?

¹⁴ I kuma Kolosai 1:15 keyikilanga Yesu vo “fwaniswa kia Nzambi walembi monakana”! Wau vo bakalanga vamosi muna mvu milembi tangakana, o Mwan’alemvoka watoma kituka emfwanani yo S’andi, Yave. E  kiaki i kuma kiakaka kina vo o Yesu i nsabi muna zayi wa Nzambi owu wa moyo. Mawonso kavang’o Yesu vava kakal’ova Ntoto i mau kikilu kadi vanga o Yave. Dianu vo, o zaya Yesu i wokesa mpe o zayi weto muna Yave. (Yoane 8:28; 14:8-10) Kieleka, diamfunu kikilu mu longoka diaka oma ma Yesu Kristu.

ZINGU KIA YESU OVA NTOTO

15. Aweyi kawutukila o Yesu se nsedia alunga?

¹⁵ E kunku kiazole kia zingu kia Yesu i vava Ntoto. Wasakalala kuna luzolo lwawonso vav’o Nzambi kafila moyo andi tuka kun’ezulu yamu vumu kia mwenze akwikizi wa mwisi yuda wayikilwanga vo Maria. O nkum’a mwand’avelela yovo ngolo za Yave ‘wayitalela’ Maria, kayimita i bosi muna ntangwa yafwana wawuta mwana alunga. (Luka 1:34, 35) O Yesu kasidi vwil’evwa di’esumu ko ekuma o moyo andi ku Nto yalunga watuka. Wasansukila muna nzo asukami, okedi se mwan’ansansi a Yosefe wa mvadi a nti, se mwan’antete muna wan’awonso a nzo yayina.—Yesaya 7:14; Matai 1:22, 23; Maku 6:3.

16, 17. (a) O Yesu akweyi kavwil’e wisa kia vang’o masivi, ameyi i maka masivi? (b) Ayeyi i yak’e fu kasong’o Yesu?

¹⁶ O vumi wa Yesu kuna kwa Yave wa Nzambi wazayiwa tuka una kakala ye kimbuta kia mvu 12. (Luka 2:41-49) Una kanungunuka muna ntela yo yantik’o uselo wandi muna kimbuta kia 30 ma mvu, o Yesu wasonga mpe e nzol’ampwena kw’akwandi. O mwand’avelela a Nzambi vava wamvan’e wisa kia vang’o masivi, o Yesu muna nkenda zawonso wawuka akwa mayela, avanguki, ampofo, y’afwa matu ye akwa wazi. (Matai 8:2-4; 15:30) O Yesu wadikila mazunda ye mazunda ma mimfw’e nzala. (Matai 15:35-38) Waningika e tembwa kiamwes’akundi andi o wonga. (Maku 4:37-39) Elo, wafula nkutu amafwa. (Yoane 11:43, 44) O masivi mama matoma sikidiswa muna Lusansu. Kana nkutu i atantu a Yesu bazaya wo vo ‘sinsu yayingi kavangidingi.’—Yoane 11:47, 48.

 ¹⁷ O Yesu wazietang’e nsi andi mu long’o wantu oma ma Kintinu kia Nzambi. (Matai 4:17) Wasonga mpe e mbandu ambote ya luzindalalu ye ntima anleka. Kana nkutu vava alongoki andi bavangang’e mpilakanu, wavova kuna umbakuzi: “O mwand’ele uzolele, kansi e nitu yatovoka.” (Maku 14:37, 38) Kansi tu, o Yesu wakala yo unkabu wayika o bi wa wantu babembolanga e ludi yo bangika akwau. (Matai 23:27-33) Muna mawonso, watoma tangininang’e mpila zola kw’eS’andi. O Yesu watonda nkutu ofwa kimana vo wantu asumuki bavwa e vuvu kia kusentu. Ozevo, ka di’esivi ko vo tuatoma yika Yesu vo yandi i nsabi muna zaya Nzambi! Ka lukatikisu ko, yandi i nsabi ya moyo! Ekuma tuvovele vo nsabi ya moyo? E kiuvu kiaki kikutufila muna kunku ki’etatu kia zingu kiandi.

YESU O UNU

18. Aweyi tufwete badikila Yesu Kristu o unu?

¹⁸ Kanele vo Nkand’a Nzambi uyikanga e mfw’a Yesu, o unu wa moyo kena! Dialudi, nkama za wantu bazingidingi muna tandu kiantete TK bakala se mbangi za meso vo wafuluka. (1 Korinto 15:3-8) Wauna diateka sakulwa, oku kwakwiziwa wavwanda kuna koko kwalunene kwa S’andi yo vingila yavana kavewa e wisa kia yala kun’ezulu. (Nkunga 110:1; Ayibere 10:12, 13) Ozevo, nkia mpwa tufwete badikila Yesu o unu? Nga tufwete kumbadikila nze nsedia muna dikilwa kia twelezi? Yovo mumboni a mpasi ona se vondwa? Ve. Se Ntinu angolo yo yalanga! Ke kolo ko osengomona e wisa kiandi omu Nza eto ya lubangamu.

19. Adieyi kevang’o Yesu oku sentu?

¹⁹ O Nkanda Lusengomono 19:11-15 utoma songanga e ngiz’a Yesu Kristu wa Ntinu ye wisa kiampwena muna fwas’o wantu ambi. Ekwe luzolo kena lwau o Nyadi ndioyo anzodi w’ezulu mu fokola e mpasi zibangikanga mazunda ma wantu o unu! Diau adimosi, una mpe yo luzolo  lwa sadisa awana besiang’e ngolo muna tanginina e mbandu a nsongi ina kasisa vava kakal’ova Nza. (1 Petelo 2:21) Ozolele kubavuluza muna “vit’a lumbu kianene kia Nzambi wa Mpungu-ngolo” eki kifinamene kiluta yikilwanga vo Armangedo, kimana bazinga yakwele mvu ova ntoto se nkangu a Kintinu kia Nzambi ki’ezulu.—Lusengomono 7:9, 14; 16:14, 16.

20. Aweyi kevang’o Yesu mu kuma kia wantu muna Kintinu kiandi ki’Ezunda dia Mvu?

²⁰ Muna Luyalu lwandi lwa luvuvamu, lwateka yikwa, lw’Ezunda dia Mvu o Yesu ovanga masivi mu kuma kia wete dia wantu awonso. (Yesaya 9:6, 7; 11:1-10; Lusengomono 20:6) Osukisa mayela mawonso yo lufwa. O fula mazunda ma wantu, kimana bavwa mpe elau dia zinga ova Ntoto yakwele mvu. (Yoane 5:28, 29) Kieleka kies’o mona mu longoka diaka mayingi ma Kintinu kia Yesu wa Masia muna kapu kilanda kia nkanda wau. Kwikila dio vo: ka tulendi yo badika nkutu ko e mpila wete kikala e zingu kieto muna luyalu lwa Kintinu. Diamfunu kikilu dia toma zaya Yesu Kristu! Elo, diambote vo twalembi vilakana Yesu vo, i nsabi ya moyo ya zayi wa Nzambi una ufilanga ku moyo a mvu ya mvu.

[Mvovo ku yanda dia lukaya]

FIMPA O ZAYI WAKU

O ntayi una kayizil’o Yesu aweyi ukwikanisanga vo yandi i Masia?

Nkia ungunza wakaka wa Masia walungana muna Yesu?

Aweyi kasongel’o Nzambi yandi kibeni vo Yesu i Kuswa kiandi?

Ekuma kina vo o Yesu nsabi ya moyo muna zaya Nzambi?

[Yuvu ja Longokela]

 [Ndandani za Mambu zina muna lukaya lwa 37]

WAKA UNGUNZA WA MASIA ULUTIDI ZAYAKANA

UNGUNZA EDI DIABWA NDUNGANA

KILEKE KIANDI

Yesaya 7:14 Wawutwa kwa mwenze Matai 1:18-23

Yeremiya 31:15 Mpondwa za nsedia una kawutuka Matai 2:16-18

USELO WANDI

Yesaya 61:1, 2 Wasiwa kwa Nzambi Luka 4:18-21

Yesaya 9:1, 2 O uselo wamwesa ntemo ayingi

kwa nkangu Matai 4:13-16

Nkunga 69:9 Eketo dia nzo a Yave Yoane 2:13-17

Yesaya 53:1 Ke ba nkwikidi ko Yoane 12:37, 38

Zakariya 9:9; Nkota muna Yerusaleme yo kwendela Matai 21:1-9

Nkunga 118:26 van’ebuluku; obokelo nze ntinu

ndioyu okwizilanga muna nkumbu

a Yave

NGYEKOLW’ANDI YO LUFWA

Nkunga 41:9; 109:8 Ntumwa mosi walembi kwikila; Mavangu 1:15-20

wayekola Yesu i bosi wavingilwa

kwa wankaka

Zakariya 11:12 Oyekolwa muna palata 30 Matai 26:14, 15

Nkunga 27:12 Nsadilw’a mbangi zaluvunu muna Matai 26:59-61

yandi

Nkunga 22:18 Mvwatu miandi miatew’e nkas’a

mienze Yoane 19:23, 24

Yesaya 53:12 Badikilwa kumosi y’akuzuki Matai 27:38

Nkunga 22:7, 8 Tiangunwa una se kefwanga Maku 15:29-32

Nkunga 69:21 Bantambikidi vinyo Maku 15:23, 36

Yesaya 53:5; Katompolwa Yoane 19:34, 37

Zakariya 12:10

Yesaya 53:9 Ozikilu kumosi ye mvwama Matai 27:57-60

Nkunga 16:8-11, tala Wafulwa una kawolele ko Mavangu 2:25-32;13:34-37

 [Foto ina muna lukaya 35]

Nzambi wavana kwa Yesu e wisa kia wuk’o mayela