1, 2. Nkia masivi kateka mona o Eleya, kansi nkia mambu mampwena kamona diaka vava kakala vana mwelo a nduka kuna Mongo a Korebe?

O ELEYA wateka mona mambu m’esivi. Vava kakala mun’eswekameno ngono wantwasilanga madia mene yo masika. Wamona mpe e mfumfu muna mbangu ye mazi muna nkalu yau ke yimani muna kolo kia nzala. Wamona nkutu tiya twa bwa tuka kun’ezulu muna mvutu za sambu yandi. (1 Ntinu kapu kia 17, 18) Kansi, o Eleya kasidi mona diambu nze edi dilanda ko.

² Ekolo kakala vana mwelo a nduka kuna Mongo a Korebe wamona mambu mayingi m’esivi. Diantete vakedi tembwa. Nanga ezú diampwena kiatwasa, kadi kiangolo kikilu kiakala, kibudidi miongo yo wula matadi. I bosi, vakedi nzakamu a ntoto. Eki kialanda tiya. Ekolo twalemanga o Eleya nanga wamona mbangazi.—1 Ntinu 19:8-12.

3. O Eleya nkia ziku kia Nzambi kamona, ye akweyi tulenda sololwela e ziku kia nkala yayi?

³ Masivi mama mawonso kamona Eleya diambu dimosi kaka masonganga—nkum’anene a Yave. Ozevo, muna zaya vo o Yave wa Nzambi una ye nkuma ke dina mfunu ko vo twateka mona masivi. Una kieleka. O Nkand’a Nzambi ukutuvovesanga vo elekwa kavanga o Yave i ziku kia “nkum’andi a mvu ya mvu, yo Unzambi” wandi. (Roma 1:20) Se badiki e nsemo ye miandazi yovo nkuma muna tembwa kiangolo, ezu dia maza ma nkoko ye ulolo wa ntetembwa kun’ezulu! Nga kumonanga nkum’a Nzambi ko muna lekwa yayi? Kansi, akete kaka omu nza yayi bezayanga o nkum’a Nzambi. Akete kaka bezayanga o mfunu a nkuma wau. Ozaya e nkuma wau wa Nzambi i kuma kiampwena kia finama Yave. Muna kunku kiaki,  tulongoka diambu dimosi dimosi dia nkum’a Yave ulembi tezakana.

4, 5. (a) Nkia ngwizani ina nkumbu a Yave ye nkum’andi? (b) Ekuma dinina diafwana kwa Yave mu sadila ngombe se sinsu kia nkum’andi?

⁴ Yave kaka i nkwa nkuma ulembi tezaniswa. Muna Yeremiya 10:6 tutanganga vo: “Ke vena mosi ofwananini yaku ko, e Yave; ongeye u nene, e nkumbu aku yanene muna nkuma.” Tala e ngolo yovo nkuma una muna nkumbu a Yave. Sungamena dio vo e nkumbu yayi ilenda sasilwa vo “On’okadisanga.” Nki kifwanisanga Yave mu kala konso una kazolele kala? I nkuma. Elo, o Yave ovwidi nkuma ulembi suka muna vanga konso diambu mu lungisa luzolo lwandi. O nkuma wau dimosi muna fu yandi yanene.

⁵ Wau vo katulendi bakula o nkum’andi ko una ufwene, o Yave osadilanga fwaniswa mu kutusadisa twazaya wo. Nze una tumwene kala, osadilanga e ngombe se sinsu kia nkum’andi. (Yezekele 1:4-10) E fwaniswa kiaki kiafwana kikilu kadi e ngombe i bulu kianene ye kiangolo. O nkangu a Palestina muna tandu kia nkangu a Nzambi nanga ke bazaya bulu kisundidi nkuma ko, ngatu zaya mpila bulu kiakaka kisundidi e lunzi. (Yobi 39:9-12) O Júlio César wa Nyadi a Roma wavova vo e ngombe zazi zafwanana o vonga ye nzamba. Wasoneka vo, “o nkum’au wayingi” ye “nzaki bediatanga.” Se badiki o keva yo tovoka olenda kuyimwena vana vena bulu yayi!

6. Yave kaka oyikilwanga vo “Mpungu,” ekuma?

⁶ Diau adimosi mpe o muntu wakeva kikilu yo tovoka vana vena Yave wa Nzambi a nkuma. Kuna kwa yandi kana nkutu zula yangolo ina nze mbundukutu vana balanza. (Yesaya 40:15) Nswaswani ye konso vangwa, o Yave  ovwidi nkuma wakondw’e nsuka, yandi kaka oyikilwanga vo “Mpungu.” * (Lusengomono 15:3) O Yave ‘wanene muna nkuma’ ye ‘wazala ye ngolo.’ (Yesaya 40:26) Yandi i nto a nkuma ulembi suka. Kevavanga nto yakaka ya nkuma ko kadi “o nkuma wa Nzambi.” (Nkunga 62:11) Nkia mpila o Yave kesadilanga o nkum’andi?

7. O mwand’avelela a Yave i nki, ye nkia nsasa misonganga e mvovo mia ndinga zantete zisadilwanga muna Nkand’a Nzambi?

⁷ Mwand’avelela a Yave wakondwa nsuka. I nkuma kevangilanga mawonso o Nzambi. Ikuma, muna nsekola ya Tradução do Novo Mundo Etuku 1:2 oyikilanga mwand’avelela vo “ngolo” za Nzambi. E mvovo mia Kiyibere ye Kingerekia miasekolwa vo “mwanda” milenda sekolwa mpe vo “tembwa” yovo “fulumwinu.” Asoneki a disionario ya lexicografos basasila vo muna ndinga zantete e mvovo miami misonganga vo ngolo zilembi moneka. Nze tembwa, o mwand’a Nzambi ke umonekanga ko kwa yeto, kansi tumonanga mavangu mandi.

8. O Nkand’a Nzambi nkia mvovo keyikilanga mwand’avelela, ekuma minina miafwana?

⁸ Mwand’avelela a Nzambi wafwana kikilu muna mawonso. O Yave osadilanga wo mu lungisa konso ekani dina muna ngindu zandi. I kuma o mwand’avelela uyikilwanga muna Nkand’a Nzambi vo “nlembo,” “koko kwa nkuma” yovo “koko kwalambuka” kwa Nzambi. (Luka 11:20; Nsiku 5:15; Nkunga 8:3) Wauna muntu kesadilanga e koko mu salu ya mpila mu mpila ivavanga e ngolo ye ndekwa, o Nzambi mpe osadilanga mwand’andi mu lungisa konso ekani diandi—diakala mu vanga lekwa yakete, vambanisa Mbu Ambwaki yovo fwanisa Akristu a tandu kiantete mu vova ndinga za kinzenza.

9. Nkia tezo una o nkuma wa kimfumu kia Yave?

 ⁹ O Yave osadilanga mpe o nkuma muna wisa kiandi nze Mfumu a Nz’amvimba. Nga olenda yindula vo una ye mazunda ye mazunda ma vangwa yangangu yalunga, bena yo luzolo lwa lemvokela nkanikinu miaku? O Yave una ye nkuma a kimfumu kiaki. Oyandi wina ye selo ya wantu ana o Nkand’a Nzambi ketezanisanga nze vu kia makesa. (Nkunga 68:11; 110:3) Ozevo, o muntu vangwa kiatovoka, kalendi tezaniswa ko ye mbasi. Tala, vava makesa ma Asuri banwanisa nkangu a Nzambi, mbasi mosi kaka wavonda 185.000 ma makesa mu fuku dimosi. (2 Ntinu 19:35) E mbasi za Nzambi “akwa nkuma ye ngolo.”—Nkunga 103:19, 20.

10. (a) Ekuma o Mpungu-ngolo keyikilwanga vo Yave a vu? (b) Nani i vangwa kia Yave kisundidi o nkuma?

¹⁰ Mbasi kwa zina ko? Muna mona-meso ki’ezulu o Daniele wa ngunza wamona 100 za mazunda ma vangwa ya mianda vana ndose a kunda kia Yave, kansi ke disongele ko vo wamona mbasi zawonso. (Daniele 7:10) Nanga vena ye nkama za mazunda ye mazunda ma mbasi. Ikuma vo, o Nzambi oyikilwanga vo Yave a vu. E zina diadi disonganga Kimfumu kiandi kia nkuma muna nkubika ampwena ya mbasi zangolo. Wasia Mwan’andi anzolwa wa “mwan’antete muna nsema wawonso,” se mfumu a vangwa yawonso ya mianda. (Kolosai 1:15) Nze mbasi ambuta—mfumu a mbasi zawonso, aserafi, akelubi—o Yesu i vangwa kia Yave kisundidi o nkuma.

11, 12. (a) E diambu dia Nzambi aweyi dinina yo nkuma? (b) O Yesu aweyi kayikila o nene wa nkum’a Yave?

¹¹ O Yave mu mpila zakaka mpe kesadilanga o nkuma. Ayibere 4:12 ovovanga vo: ‘E diambu dia Nzambi diamoyo ye nkuma.’ Nga wamona kala o nkuma wa diambu dia Nzambi ye nsangu zavumunwinwa, zalundwa muna Nkand’a Nzambi? Ulenda kutukasakesa, kumika lukwikilu lweto, yo kutusadisa mu vanga konso nsobani muna  zingu kieto. O Paulu wa ntumwa walukisa minkwikizi y’akwau mu kuma ki’awana bakala ye fu yambi. I bosi, wakudik’o vova: “I una nwakedinge yeno akaka.” (1 Korinto 6:9-11) Elo, e “Diambu dia Nzambi” diakala ye nkuma kwa yau dia basadisa mu soba mpila zingu kiau.

¹² O Nkum’a Yave wampwena kikilu ye osadilanga wo una ufwene, ke vena edi dilenda kunsimba ko. O Yesu wavova vo: “Kuna kwa Nzambi mawonso melendakana.” (Matai 19:26) O Yave mu nki’ekani kesadilanga o nkum’andi?

13, 14. (a) Ekuma tulenda yikila vo o Yave ke nto a nkuma yakondwa kiwuntu ko? (b) O Yave nkia mpila kesadilanga o nkum’andi?

¹³ O mwand’a Yave usundidi konso ngolo; o Yave ke nkuma wakondwa kiwuntu ko, ngatu nto yankatu ya nkuma. Ovwidi kiwuntu, osadilanga nkum’andi una ufwene. Adieyi dikumfilanga mu sadila wo?

¹⁴ Nze una tumona o Nzambi osadilanga nkum’andi mu sema, fwasa, tanina, yo vangulula—vana ntandu, osadilanga wo mu vanga mawonso mun’owu wa luzolo lwandi lwansongi. (Yesaya 46:10) Ezak’e ntangwa, o Yave osadilanga nkum’andi mu songa mambu mamfunu ma uwuntu wandi ye nsiku miandi. Vana ntandu, osadilanga wo mu lungisa ekani Diandi—tundidika kimfumu kiandi yo velelesa nkumbu andi avauka muna Kintinu kia Masia. Ke vena edi dilenda vunzakesa ekani diandi ko.

15. O Yave nki’ekani kesadilang’o nkum’andi mu kuma kia selo yandi, aweyi diavangamena mu kuma kia Eleya?

¹⁵ O Yave osadilanga mpe o nkum’andi muna wete dieto. Tala edi dina muna 2 Tusansu 16:9: “Kadi o meso ma Yave mekwendanga ya kuku ya kuna ova nza yawonso kakumama muna diambu di’awana bena yo ntim’asikila oku kena.” Nze una uyikilu kuna lubantiku, edi diabwila Eleya i ziku kia diambu diadi. Ekuma Yave kansongela masivi  momo ma nkum’andi? Ekuma kadi, o Izebele wa Ntinu a nkento ambi wadia ndofi mu vonda Eleya. O ngunza watina mu vuluza moyo andi. Wamona kinsona, wonga yo kendalala—nze vika sia vo e salu kiawonso kasalanga kiankatu kwandi. Muna kunkasakesa o Yave wasungamesa Eleya o nene wa nkum’andi. E tembwa, nzakama za ntoto yo tiya twasonganga vo Ndiona osundidi nkuma mu nz’amvimba wakala yo Eleya. Ekuma kamwena Izebele wonga wau vo wakala ye lusadisu lwa Nzambi a Mpungu?—1 Ntinu 19:1-12. *

16. Ekuma tulenda kumamena muna badikanga o nene wa nkum’a Yave?

¹⁶ Kana una vo o Yave kevanganga diaka masivi ko o unu, oyandi kasoba ko tuka muna lumbu ya Eleya. (1 Korinto 13:8) Oyandi una kaka yo luzolo lwa sadila o nkum’andi mun’ewete dia awana bekunzolanga. Dialudi vo, mu nza ya kimwanda kekalanga, kansi kena va la ko yo yeto. O nkum’andi ke usukanga ko ozevo, o valuka ke diambu dilenda kunsimba ko. Kansi, “o Yave ofinamene awonso bekumbokela.” (Nkunga 145:18) Lumbu kimosi vava Daniele wa ngunza kalomba lusadisu muna sambu kwa Yave, mbasi mosi wanlwakila una kafokwele samba nkutu ko. (Daniele 9:20-23) Ke vena edi dilenda simba Yave ko mu sadisa yo kasakesa awana kezolanga.—Nkunga 118:6.

17. O nkum’a Yave nkia mpila ukutumwesang’o wonga, kansi nkia wonga ke ukutuvananga ko?

¹⁷ Nga tufwete mwena Nzambi o wonga mu kuma kia  nkum’andi? Mvutu zilenda kala elo, yovo ve. Elo, mu nsasa sia vo e nkala yayi yikutuvananga kuma yayingi mu vumina Nzambi, vumi wa kunzitisa nze una tutekele wá muna kapu kivitidi. O Nkand’a Nzambi uyikilanga o vumi wau vo “i lubantiku lua ngangu.” (Nkunga 111:10) Kansi mpe tuvutulanga vo ve mu nsasa sia vo o nkum’a Nzambi ke ukutuvananga kuma kia kumwena wonga ko yovo venga kumfinama.

18. (a) Wantu ayingi ke bebundanga diaka akwa wisa e vuvu ko ekuma? (b) Nkia ziku tuna kiau vo e wisa kia Yave ke kilendi kunyivisa ko?

¹⁸ E “wisa wantu kifwasanga; e wisa kiampwena kisundidi o fwasa.” Ukasoneka Lord Acton wa Nsoneki wa lusansu lwa nza wa mwisi Grã-Bretanha muna mvu a 1887. E mvovo miami miyikwanga nkumbu miayingi kadi mia ziku kuna kwa wantu. Wantu asumuki mu mpila yambi besadilanga e wisa nze una usonganga lusansu ntangwa ke ntangwa. (Kimpovi 4:1; 8:9) Mu kuma kiaki, ayingi ke bebundanga diaka akwa wisa e vuvu ko, bekubatinanga. Kansi, o Yave ovwidi e wisa kisundidi yawonso. Nga mu mpila yambi kesadilanga kio? Ke wau kikilu ko! Nze una tumwene oyandi wavauka, walembi fwasakana. O Yave waswaswana ye akala y’akento asumuki akwa wisa mu nza yayi yambi. Oyandi kesadilanga e wisa kiandi mu mpil’a mbi ko, ke vanga wo nkutu ko.

19, 20. (a) O Yave nkia mpila mpe kesadilanga o nkum’andi ye ekuma dinina dialukasakeso ediadi? (b) Aweyi olenda sasila e ntim’evunda wa Yave ye ekuma dikutuntilanga ediadi?

¹⁹ Sungamena dio vo ke nkuma kaka ko i nkal’a Yave. Tusinga longoka mpe unsongi wandi, ngangu zandi yo zola kwandi. Kansi, kubanzi ko vo o Yave mu ntim’ambadi kesongelanga e fu yoyo, yovo konda zola. Ke sadilanga kaka fu kimosi mu konso ntangwa ko. Kansi, tumona muna kapu ilende vo o Yave ntangwa zawonso osadilanga o nkum’andi kumosi yo unsongi ye ngangu yo zola kwandi. Badika  nkala yakaka ya Nzambi eyi ke yimonekanga ko kw’ayadi a nza—ntim’evunda.

²⁰ Yindula vo wananene yo muntu wa ndá, wanene kikilu ye umwenene wonga. Ke kolo ko omwene vo kinga muntu ambote kwandi. Una yo luzolo lwa sadila nkum’andi mu sadisa yo tanina wantu, mu sungula ana bakondelo ntanini ye mimbona mpasi. Kesadilanga ngolo zandi mu mpila yambi ko. Omwene vo mu yikilwa kena e mbi konda kuma, kansi yandi kafwemi ngatu soba e nkal’andi, walembama kaka. Ongeye yindwidi kana vo olenda songa lembama yo ntima vunda nze yandi, kemusungula kele vo unkwa ngolo nze yandi! Vava ozaya muntu ndioyo nga kukala yo luzolo lwa kumfinama ko? Tuvwidi kuma yayingi mu finama Yave wa Mpungu-ngolo. Tala e mvovo mibongelo e ntu a diambu wa kapu kiaki: “O Yave nkwa ntim’evunda yo nene muna nkuma.” (Nakumi 1:3) O Yave kesadilanga nkum’andi mu nzaki ko kuna kwa wantu kana nkutu kwa yimpumbulu. Oyandi nlembami ye wambote. Osonganga “ntim’evunda” muna ntonta za mpila mu mpila.—Nkunga 78:37-41.

21. Ekum’o Yave kekomenanga wantu ko mu vanga luzolo lwandi, ediadi nki ditulongele mu kuma kiandi?

 ²¹ Badika o ntim’evunda wa Yave mu mpila yakaka. Kele vo ovwidi nkuma usundidi, nga ovava komena wantu bavanga mambu nze una ozolanga? O Yave ye nkum’andi wawonso ke komenanga wantu ko mu kunsadila. Kana una vo osadila Nzambi i nzila mosi kaka ya vwila moyo a mvu ya mvu, o Yave kekutukomenanga ko mu kunsadila. Oyambulanga konso muntu kayisolela. Olukisanga e mfwilu ulenda twasa e nsol’ambi yo nsendo wa nsola yambote. Kansi, oyambulanga vo yeto kibeni twasola. (Nsiku 30:19, 20) O Yave kevavanga ko vo selo yandi balemvokela mu ngolo yovo mu kuma kia wonga wa nkum’andi. Ovavanga awana bekuyivananga kuna mvevo muna kunsadila yo zola kwawonso.—2 Korinto 9:7.

22, 23. (a) Adieyi disonganga vo o Yave oyangalelang’o vana nkum’andi kw’akaka? (b) Adieyi tulongoka muna kapu kilanda?

²² Mbula twabadika ekuma kiakaka eki katufwete mwenanga wonga wa Nzambi Ampungu ko. Akwa wisa wonga bemonanga muna kaulwila e wisa kiau ye akaka. Kansi, o Yave oyangalelanga vana nkum’andi kwa selo yandi yakwikizi. Ovananga e wisa kiampwena kw’akaka nze i Mwan’andi. (Matai 28:18) O Yave ovananga mpe e wisa kwa selo yandi mu mpila zakaka. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “O nene waku, e Yave, ye ngolo, yo nkembo, ye nsundidi, yo umfumu; kadi yawonso in’oku’zulu y’ova nza, yaku; . . . vana koko kwaku ina ngolo yo nkuma; i diaku dia tundidika yo vana ngolo kw’awonso.”—1 Tusansu 29:11, 12.

²³ Ozevo, o Yave oyangalala mu kuvana e ngolo. Ovananga nkutu o “ulolo wa nkuma” kw’awana bazolele kunsadila. (2 Korinto 4:7) Nga kutuntwanga ko kwa Nzambi ndioyo angolo osadilanga o nkum’andi mu mpila yambote? Muna kapu kilanda tufimpa e mpila Yave kesadilanga o nkum’andi muna sema.