1-3. (a) Angipito aweyi bavumisina Aneyisaele? (b) O Yave nkia mpila kanwanina o nkangu andi?

ANEYISAELE ke bazaya owu bavanga ko—bazungwa kwa mongo ye mbu una ke balendi sauka ko. Makesa ma Ngipito mena vo avondi ambi mabalandanga mu kubafwasa. * Kansi, o Mose wawondelela nkangu a Nzambi balembi dimbula e vuvu. “O Yave okununwanina” u kabavovesa.—Luvaiku 14:14.

² Kansi, o Mose waboka kwa Yave, o Nzambi wamvutula vo: “Adieyi okazila kwa mono? . . . Zangula nkau aku, walambul’o koko kuna mbu, wabula wo.” (Luvaiku 14:15, 16) Landa e moko kiaki. Vana vau o Yave otumini mbasi andi, i bosi elunzi di’etuti diele telama kuna nima Aneyisaele, nanga diayalumuka nze yaka mu kakidila Angipito balembi finama Aneyisaele. (Luvaiku 14:19, 20; Nkunga 105:39) O Mose olambwidi o koko kwandi. Vakedi tembwa kiangolo, o mbu ubudikidi. O maza maningamene yo telama nze yaka, maziula nzila yasanzuka kimana e zula kiawonso kiasauka!—Luvaiku 14:21; 15:8.

³ Wau kamona nkuma wau w’esivi o Faro nga wafwan’o vana nswa kwa makesa mandi bavutuka kwau. Kansi, muna kuma kia lulendo lwandi wabatuma balanda. (Luvaiku 14:23) Angipito balende Aneyisaele muna mbu, kansi e ndanda yayi ivilukidi se sumbula kadi o  makalu mau mayantik’o fwa. Vava Aneyisaele basauka kun’esimu dia mbu o Yave wavovesa Mose vo: “Lambul’o koko kuna mbu, o maza mavutuka diaka muna Angipito, muna makalu mau, yo mun’akwa mvalu.” E yaka ya maza yiyikanene, o Faro yo makesa mandi badimuka muna maza!—Luvaiku 14:24-28; Nkunga 136:15.

4. (a) Nani kayisonga o Yave muna Mbu Ambwaki? (b) Aweyi bebadikanga akaka mu zaya vo o Yave oyikilwanga s’ekesa dia vita?

⁴ O luvuluzu lwa nkangu a Isaele muna Mbu Ambwaki lwakala se diambu diamfunu muna lusansu lwa mpila in’o Nzambi ketadilanga oma ma wantu. Muna ntangwa yayina o Yave wayisonga ‘s’ekesa dia vita.’ (Luvaiku 15:3) Aweyi obadikidi wau ozeye vo ezak’e ntangwa o Yave oyikilwanga s’ekesa dia vita? Muna vov’e ludi e vita mpasi ye ntantu zayingi zitwasanga kwa wantu. Wau vo o Nzambi osadilanga nkum’andi a fwasa nga dilenda kusimba mu kumfinama?

5, 6. (a) Nkia kuma o Nzambi kafwene yikilwa vo “Yave a vu”? (b) E vita za Nzambi aweyi zaswaswanena ye za wantu?

⁵ Muna Sono ya Kiyibere o Nzambi nkama tatu za nkumbu keyikilwanga vo “Yave a vu” ye nkumbu miole muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu. (1 Samuele 1:11) Wau vo Mfumu Anene, o Yave vu kiayingi kia mbasi ketuminanga. (Yosua 5:13-15; 1 Ntinu 22:19) O nkuma wa fwasa wa vu kiaki w’esivi kikilu. (Yesaya 37:36) O lufwasu lwa wantu ke diambu dia kiese ko. Kansi, tufwete sungamena vo e vita za Nzambi zaswaswana ye vita za wantu. Mfumu za makesa ye za tuyalu nanga balenda vava songa e ndungidi za vita zau. Kansi, e vita zawonso za wantu mu kuma ki’eloko y’eketo zinwaninwanga.

 ⁶ Nswaswani yo wantu, o Yave kevangilanga mambu mu vilwa ko. Nsiku 32:4 usonganga vo: “Etadi, o mavangu mandi malunga; kadi ngyenda zandi zawonso zansongi. O Nzambi nkwa ziku, yo kondw’o vilwa.” E Diambu dia Nzambi ditumbanga makasi, nsoki, ye umpumbulu. (Etuku 49:7; Nkunga 11:5) Ozevo, o Yave kevanganga diambu ko kondwa kuma. Osadilanga nkum’andi a fwasa muna unsongi, i nzengo zansuka kebakanga. Nze una kavova muna Yezekele wa ngunz’andi: “Nga nyangalelel’o lufwa lua kimpumbulu? i kavovele o Mfumu Yave: ke mu zola ko vo kaviluka muna nzil’andi, [kazinga, NW]?”—Yezekele 18:23.

7, 8. (a) O Yobi adieyi kabadika mu mpil’ambi mu kuma kia mpasi zandi? (b) O Eleyu aweyi kasingikila e ngindu za Yobi muna kuma kiaki? (c) Adieyi tulenda longoka muna mana mabwila Yobi?

⁷ Ozevo, ekum’o Yave kesadilanga nkuma wa fwasa? Una ke tuvene mvutu za kiuvu kiaki ko mbula twabadika Yobi wa muntu ansongi. O Satana wafila e mpaka vo o Yobi—i sia vo wantu awonso—ke balendi songa kwikizi ko muna lutonto. O Yave watambulwila e mpaka zazi muna yambula vo o Satana katonta e kwikizi kia Yobi. Muna kuma kiaki, o Yobi wamona mpasi za mayela, wavidisa mavwa yo wan’andi. (Yobi 1:1–2:8) Wau kalembi zaya etuku dia mpasi zazi, o Yobi wabadika mu mpil’ambi vo e mpasi zandi tumbu kiakonda kuma katumbwa kwa Nzambi. Wayuvula Nzambi ekuma kankitwila se “dimbu” ye “mbeni” andi.—Yobi 7:20; 13:24.

⁸ Etoko wayikilwanga vo Eleyu, watumba e ngindu zatekama za Yobi oku vo: ‘Ovovele vo, o unsongi wame usundidi owu wa Nzambi.” (Yobi 35:2) Elo, dia uzowa dia banza vo tulutidi zaya mambu ke mu Nzambi ko, yovo badika vo kavanga diambu dialembi songa. “Ke difwene kwa Nzambi ko, kavanga umpumbulu; yo Mpungu-ngolo kavanga vilwa,” u kavova o Eleyu. I bosi wakudikila vo:  “O Mpungu-ngolo, ke tukunsolola ko; wanene mun’efuka: Muna ndungidi yo ulolo wa nsongi, kemwesesa mpasi ko.” (Yobi 34:10; 36:22, 23; 37:23) Tulenda kala ye ziku vo Nzambi vava kenwananga mu unsongi kevangilanga wo. Wau tuzeye ediadi, mbula twabadika ekuma Nzambi a luvuvamu kenwaninanga.—1 Korinto 14:33.

9. O Nzambi a luvuvamu nkia kuma kenwaninanga?

⁹ Vava kakembela Nzambi nze ‘ekesa dia vita,’ o Mose wavova vo: “Nani wina nze ngeye, e Yave, vana vena zinzambi? Nani wina nze ngeye, nkwa nkembo muna vauka?” (Luvaiku 15:11) Diau adimosi o Kabakuke wa ngunza wasoneka vo: “Onge, ona wina yo meso mavelela, ke matalakesa bi ko, kutungununa nsoki ko.” (Kabakuke 1:13) Kanele vo o Yave i Nzambi a zola, Nzambi avauka mpe wansongi. Ezak’e ntangwa, e nkala yayi yikumfilanga mu sadila nkum’andi wa fwasa. (Yesaya 59:15-19; Luka 18:7) Ozevo, o Nzambi vava kenwananga ke yivisanga vauka kwandi ko. Kansi, onwananga ekuma kadi wavauka.—Luvaiku 39:30.

10. (a) Nkia kuma ye nkia ntangwa wamoneka mfunu vo o Yave kanwana? (b) E kitantu kiyikwanga mun’Etuku 3:15, nkia mpila kifokokela, ye nkia nsambu ditwasa kw’asongi?

¹⁰ Badika edi diabwa vava eyakala yo nkento antete Adami yo Eva bakolamena Nzambi. (Etuku 3:1-6) Kele vo kayambulwila o vilwa wau o Yave wadi kulula o zitu wa Kimfumu kiandi kia nz’amvimba. Wau vo Nzambi ansongi wafwana kubazengela e tumbu kia lufwa. (Roma 6:23) Muna ungunza wantete wa Nkand’a Nzambi, wayika vo kitantu kikala vana vena selo yandi ye alandi a “nioka,” Satana. (Lusengomono 12:9; Etuku 3:15) E kitantu kiaki kifokoka vava kifwaswa emvimba Satana. (Roma 16:20) Kansi, lufundisu lwalu nsambu zayingi lutwasa  kw’asongi, luvevola e nza muna wisa kia Satana yo ziul’e nzila mu vutula paradiso ova ntoto. (Matai 19:28) Ekolo e lumbu kiaki ke kizidi ko, ana bena kun’esambu dia Satana betokanisa luvuvamu lwa nitu ye lwa mwanda lwa nkangu a Nzambi. Ezak’e ntangwa o Yave ofwete kubanwanina.

11. Ekum’o Yave katwasila kizalu ova nza yawonso?

¹¹ Kizalu muna lumbu ya Noa dimosi mun’evangu diandi. Muna Etuku 6:11, 12 tutanganga vo: “E nza yatumbuka vana ndose a Nzambi, e nza yazala yo [umpumbulu, NW]. O Nzambi omwene e nza, yatumbuka; kadi nitu zawonso zitumbwidi e fu yau ova nza.” O Nzambi nga wayambula vo yimpumbulu bayivisa e fu yawonso ya nkal’ambote ova ntoto? Ve. O Yave watwasa e kizalu ova nza yawonso mu vevola e nza muna umpumbulu.

12. (a) O Yave adieyi kavova mu kuma kia “mbongo” ya Abarayama? (b) Ekuma Aneyamore bafwan’o fwasilwa?

¹² Diau adimosi diavangama vava Nzambi kafundisa esi Kenani. O Yave wavova vo muna “mbongo” ya Abarayama i musambwilwa makanda mawonso ma nza. Muna kuma ki’ekani diadi, o Nzambi wasikidisa vo nsi ya Kenani kuna kwa zingilanga nkangu Aneyamore yavewa kwa mbongo ya Abarayama. Ekuma Nzambi kayingila wantu awaya muna nsi au? O Yave wayika vo 400 za mvu zivioka i bosi divangama e diambu diadi—yavana ‘o bi wa Aneyamore ulungiswa.’ * (Etuku 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Muna kolo kiakina, o mavangu mambi ma Aneyamore masaka oyiva. E Kenani yakituka se nsi ya nsambila za teke, bungula menga, ye mavangu ma unsafu  ma zumba. (Luvaiku 23:24; 34:12, 13; Ntalu 33:52) Bavondanga nkutu yingyana-ngyana mu kela se yimenga vana tiya. O Nzambi avelela nga wadi sia nkangu andi vana vena mbi yayi yawonso? Ve! Wavova vo: “E nsi i funzukini mo, i diau nkingulwidi yo o bi wandi, e nsi iluk’atungi andi.” (Fuka 18:21-25) Kansi, o Yave kavonda wantu kivondi kivondi ko. Akenani akwa unsongi nze i Rakabi ye esi Ngibone bavuluzwa.—Yosua 6:25; 9:3-27.

13, 14. (a) Ekum’o Yave kafwana velelesa e nkumbu andi? (b) O Yave nkia mpila kavelelesela e nkumbu andi muna luvezo?

¹³ Wau vo o Yave wavauka, e nkumbu andi mpe yavauka. (Fuka 22:32) O Yesu walonga alongoki andi basamba vo: “Yambula nkumbu aku yazitiswa.” (Matai 6:9) O kolama muna Edene kwasafulwisa nkumbu a Nzambi yo katikisa mpila luyalu Lwandi. O Yave kaloloka e diambu diadi ye nkolama yayi ko. Wafwan’o velelesa e nkumbu andi muna luvezo lwalu.—Yesaya 48:11.

¹⁴ Badika diaka oma ma Aneyisaele. Ekolo bakala abundu kuna Engipito, o nsilu a Nzambi kwa Abarayama wa sia vo makanda mawonso ova nza muna Mbongo andi mesambukila, wamonekanga vo ke wakala nsasa ko. Kansi, wau kabakula yo kubakitula se zula o Yave wavelelesa nkumbu andi muna luvezo. Ikuma, o Daniele wa ngunza kasungamena muna sambu vo: “E Mfumu wa Nzambi eto, . . . ovaikisidi nkangu aku muna Engipito muna koko kwankuma, [wakivangila e nkumbu, NW].”—Daniele 9:15.

15. Ekum’o Yave kakudila Ayuda muna kinkole kuna Babele?

¹⁵ Dialudi vo, o Daniele wasamba e sambu kiaki muna ntangwa Ayuda bavavanga vo o Yave kavanga diaka diambu mu kuma kia nkumbu Andi. Akolami Ayuda bayenda diaka mu kinkole, kuna Babele. E mbanz’au  Yerusaleme yakituka se futa. O Daniele wazaya wo vo e mvutuka Ayuda kuna nsi au yakivwila itundidika nkumbu a Yave. Muna kuma kiaki, wasamba vo: “E [Yave, NW ] yambulwila; e [Yave, NW] wunikina wavanga; kusie maveko ko; muna kuma kia ngeye kibeni, e Nzambi ame, kadi e mbanz’aku yo nkangu aku uyikilu e nkumbu aku.”—Daniele 9:18, 19.

16. Songa ekuma o Yave vava ke nwaninanga e nkumbu andi ke disonganga ko vo nkw’eloko yovo kondwa ngemba.

¹⁶ O Yave vava kenwaninanga nkumbu andi nga disonganga vo nkw’eloko wakondwa ngemba? Ve, kansi muna nwana mu kuma kia vauka kwandi, ye zola kwa unsongi wandi otaninanga nkangu andi. Badika mana mena mun’Etuku kapu kia 14. Muna tutanganga vo ntinu yá bayiya Loti wa mwana nkazi a Abarayama ye nzo andi. Muna lusadisu lwa Nzambi o Abarayama wasunda makesa momo mangolo! E nsangu za nsunda yayi nanga i nsangu zantete zasonama “muna nkand’a vita za Yave,” una vo i nkanda uyikanga ezak’e vita ke zasonama ko mu Nkand’a Nzambi. (Ntalu 21:14) Nsunda zayingi zakaka zalanda.

17. Adieyi disonganga vo o Yave wanwaninanga Aneyisaele vava bakota muna nsi a Kenani? Yika e nona.

¹⁷ Vava Aneyisaele bafinamang’o kota muna nsi a Kenani, o Mose wabavovesa vo: “O Yave wa Nzambi eno, on’okunuvita, okununwanina, mun’owu wawonso kanuvangila muna Engipito.” (Nsiku 1:30; 20:1) Tuka muna ntangw’a Yosua ona wavingila Mose, yamuna ntangwa Afundisi ye muna ntangw’atinu akwikizi a Yuda, o Yave wanwananga mu kuma kia nkangu andi yo kubasundisa e nsunda zayingi muna atantu au mu mpila y’esivi.—Yosua 10:1-14; Afundisi 4:12-17; 2 Samuele 5:17-21.

18. (a) Ekuma tulenda vutulwila matondo wau vo o Yave kasoba ko? (b) Adieyi dibwa vava kifokoka e kitantu kiyikwanga muna Etuku 3:15?

 ¹⁸ O Yave kasoba ko; ngatu soba ekani diandi dia kitula o ntoto wau se paradiso ya luvuvamu. (Etuku 1:27, 28) Yamu wau o Nzambi omenganga o bi. Kansi, ozolanga nkangu andi ye ke kolo ko osinga vanga diambu muna kuma kiau. (Nkunga 11:7) Dialudi vo, e kitantu kiayikwa mun’Etuku 3:15 ke kolo ko se kilwaka ku mfoko mu mpila y’esivi ye mpasi. Muna velelesa e nkumbu andi yo tanina o nkangu andi, o Yave okituka diaka ‘s’ekesa dia vita’!—Zakariya 14:3; Lusengomono 16:14, 16.

19. (a) Songa e nona kia mpila in’o Nzambi kesadilanga o nkuma wa fwasa ye una ulenda kutufinamesa yo yandi. (b) Ekani dia Nzambi dia kutunwanina adieyi difwete vanga kwa yeto?

¹⁹ Badika e nona eki: Ngudi yo wan’andi benwaniswanga kwa bulu kiansisi. I bosi, o yakala okotele muna vita yo vonda e bulu kiokio. Nga diambu diadi divambanisa o nkento yo wana ye yakala diodio? Ve, ediadi dikubafila mu yangalela e nzola amvevo y’es’au. Diau adimosi mpe, katufwete vambana ko yo Nzambi wau vo osadilanga o nkum’andi wa fwasa. Ekani diandi dia nwana muna kututanina difwete wokesa o zola kweto muna yandi.  Difwete wokesa mpe o zitu tusonganga muna nkum’andi ulembi suka. Muna mpila yayi, tulenda “sadila Nzambi e [salu kiavauka, NW] yo vumi ye mbubu.”—Ayibere 12:28.

20. Vava tutanganga e nsangu za vita za Nzambi muna Nkand’a Nzambi zina ke tutoma bakulanga ko adieyi tufwete vanga? Ekuma?

²⁰ Kieleka, o Nkand’a Nzambi ke usonganga mawonso ko ma vita za Yave. Kansi, tulenda kala ye ziku vo: O Yave kalendi sadila nkum’andi konda unsongi ko yovo mu mpil’ambi. Nkumbu miayingi, oyindula yo zaya e kuma diasonamena diambu dina muna Nkand’a Nzambi yo vava bakula e sina kiau kulenda kutuvana nyindu asikila wa diambu. (Ngana 18:13) Kana nkutu ke tuzeye e nsasa ya mawonso ko, olongoka kwayingi mu kuma kia Yave yo badika nkal’andi dilenda kutusadisa mu katula konso lukatikisu tulenda kala lwau. Avo tuvangidi wo tumona vo tuna ye kuma yayingi mu bunda Yave wa Nzambi eto e vuvu.—Yobi 34:12.

21. Kana una vo ezak’e ntangwa o Yave okalanga ‘s’ekesa dia vita’ adieyi kezolanga ko?

²¹ Kana una vo o Yave okalanga ‘s’ekesa dia vita’ vava dikalang’o mfunu ke disongele ko vo yandi nzodi a vita. Muna mona-meso ki’ekalu di’ezulu kamona Yezekele o Yave osongwanga nze muntu okubamene mu nwana ye atantu andi. Kansi, o Yezekele wamona mpe vo Nzambi wazungwa kwa nkongolo—sinsu kia luvuvamu. (Etuku 9:13; Yezekele 1:28; Lusengomono 4:3) Kieleka, o Yave nlembami ye nkwa luvuvamu. “Nzambi i zola,” ukasoneka o Yoane wa ntumwa. (1 Yoane 4:8) E fu yawonso ya Yave yisongelwanga muna tezo kiasikila. Ekw’elau diampwena tuvwidi muna finama Nzambi ndioyo wankuma kansi wa zola!