1, 2. Nkia mbumba ya ‘swekama’ tufwete vw’o mfunu a zaya ye kuma?

MBUMBA! Mpasi dikalanga kwa wantu dia sweka mbumba. Kansi, o Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Nkembo a Nzambi, sweka diambu.” (Ngana 25:2) Elo, wau vo Nyadi wa Mfumu ye Mvangi, o Yave oswekanga maka mambu kwa wantu yavana yifwana ntangw’andi kazenga ya sengomona mo.

² Kansi, vena ye mbumba y’esivi kasengomonanga Yave muna Diambu diandi. Yiyikilwanga vo, ‘mbumba ya swekama ya luzolo lwa Nzambi.’ (Efeso 1:9) Olongoka yo kusundidi mfunu ke mu zaya yo kaka ko. O zayi wa mbumba yayi ulenda vana umbakuzi wa ngangu za Yave zilembi tezakana yo fila ku luvuluzu.

3, 4. O ungunza wasonama mun’Etuku 3:15 aweyi uvaninanga e vuvu ye nkia “mbumba” wayikanga?

³ Vava Adami yo Eva basumuka, nanga diamonekanga vo ekani dia Yave dia kitula ntoto wawonso se paradiso yazala yo wantu alunga diavunzana. Kansi, o Nzambi vana vau wabaka nzengo za singika e diambu diadi. Wavova vo: ‘Kimbeni nsia kwa ngeye [nioka] yo nkento, y’ovo mbongo aku ye mbongo andi: obosola ntu aku, onge obosola singini kiandi.’—Etuku 3:15.

⁴ E mvovo miami mia mpimpita ye mi’esivi. Nani i nkento ndioyo? Nani i nioka? Nani i “mbongo” obosola ntu a nioka? O Adami yo Eva kebazaya e mbumba yayi ko. Kansi, e diambu dia Nzambi divana e vuvu kwa konso muntu akwikizi muna wana a yakala yo nkento ndioyo  bakondwa kwikizi. Unsongi usunda. Ekani dia Yave dilungana. Kansi, nkia mpila? Ediadi diakala se mbumba kikilu! O Nkand’a Nzambi oyikilanga dio vo: “Ngangu za Nzambi muna mfundu, yaswekama.”—1 Korinto 2:7.

5. Songa e nona kia kuma o Yave kasengomwena mbumba andi malembe malembe.

⁵ Nze ‘Mfukudi a mbumba’ o Yave muna ntangw’andi ofukula yo zayisa e nsasa a mbumba yayi. (Daniele 2:28) Kansi malembe malembe kevanga wo. Muna bong’e nona, yindula e mvutu kalenda vana ese dia Nzodi kwa mwan’andi kele vo unyuvwidi “E tata, akweyi yatuka?” Ese dia ngangu ovana e mvutu zina kazeye vo zikalenda bakula o mwana. Ekolo kenungunukanga entela o se okunzayisa mayingi. Diau adimosi mpe, o Yave ozayanga ntangwa ina nkangu andi ukalanga wakubama muna kubasengomwena luzolo ye makani mandi.— Ngana 4:18; Daniele 12:4.

6. (a) Ekangu nkia mfunu dina? (b) Ekuma dinina o mfunu vo o Yave kakanga ekangu yo wantu?

⁶ O Yave aweyi kasengomwena e mbumba yayi? Wasadila makangu mayingi muna sengomona diambu diandi. Nanga ongeye wakanga kala ekangu yo muntu—nanga dia sumba nzo yovo sompa yovo sompeka e nzimbu. Ekangu i lusikidisu lusonganga vo nulungisa mawonso nuwizanene. Kansi, ekuma diakadila mfunu vo o Yave kakanga ekangu yo wantu? Dialudi vo, e mvovo miandi miafwana kwandi mu songa vo olungisa e nsilu miandi. Ediadi dialudi, kansi nkumbu miayingi o Nzambi ye ngemba zawonso wasikidisa e mvovo miandi muna kanga ekangu. Ekangu diadi dilembi kululwa divananga esikididi kwa yeto wantu asumuka, mu kala ye vuvu muna nsilu mia Yave.—Ayibere 6:16-18.

7, 8. (a) O Yave nki’ekangu diasivi kakanga yo Abarayama ye aweyi dia kiesesela e mbumba? (b) O Yave aweyi kayantikil’o sengomona malembe malembe o ntayi una wayizila e Mbongo a nsilu?

⁷ Vioka tezo kia mazunda mole ma mvu tuka o muntu kavaikisilwa muna Paradiso, o Yave wavovesa Abarayama wa selo kiandi kia kwikizi vo: “Sayanisa nsayanisa mbongo aku nga ntetembwa z’ezulu, . . . muna mbongo aku i musambwilwa zula yawonso ya nza; kadi owididi nding’ame.” (Etuku 22:17, 18) Ke wakala kaka nsilu ko; o Yave wakolesa wo muna kang’ekangu diasikila yo dila wo e ndofi. (Etuku 17:1, 2; Ayibere 6:13-15) Ekwe mpil’esivi, o Mfumu Yave wayisia e mbebe ya sambula wantu!

⁸ Ekangu dia Abarayama diasonga vo e Mbongo yasilwa o nsilu yikwiza nze muntu, wau vo mu mbongo ya Abarayama yikwizila. Kansi, nga nani kekala? Muna ntangw’andi o Yave wasengomona vo muna wan’a Abarayama, e Mbongo mu Isaki yikwizila. Muna wana wole a Isaki, Yakobo i wasolwa. (Etuku 21:12; 28:13, 14) Olandila, Yakobo wavova e mvovo mia ungunza mu kuma kia mosi muna wan’andi 12 vo: “E mvwala ke ikatuka muna Yuda ko, ngatu nkawu a kimfumu vana mpwasil’a malu, yavana kikwiza Silo; [“ndiona ovwidi wo”] o lemvo wa nkangu mpe kwa yandi ukala.” (Etuku 49:10) Tuka kiakina, diazayakana vo e Mbongo ntinu kekala ye muna Yuda kekwizila!

9, 10. (a) Nki’ekangu kakang’o Yave ye zula kia Isaele ye aweyi dia bataninanga? (b) E Nsiku nkia mpila wasongelanga vo o wantu lukulu bavwidi o mfunu?

⁹ Muna mvu a 1513 V.T.K., o Yave wakubika nzila mu sengomona maka mambu mu kuma kia mbumba. Wakang’ekangu ye mbongo ya Abarayama e zula kia Isaele. Kana una vo ekangu dia Nsiku a Mose ke disadilwanga diaka ko o unu, diamfunu diakala mun’ekani dia Yave dia twasa Mbongo a nsilu. Mu nkia mpila? Badika mpila tatu. Diantete, o Nsiku  wakala nze yaka ki’etininu. (Efeso 2:14) E nsiku miami miansongi miakala nze kaku vana vena Ayuda ye esi Zula. E Nsiku wasadisa mu tanina o ntayi una wayizila Mbongo a nsilu. Muna kuma kia kakilu kiaki, e zula kiakala yavana kiafwana e ntangw’a Nzambi mpasi vo o Masia kawutuka muna kanda dia Yuda.

¹⁰ Dianzole, o Nsiku wasonganga vo o wantu lukulu bavwidi o mfunu. O Nsiku walunga, wasonganga mpe vo o wantu asumuki ke balendi mio lungisa una ufwene ko. Wasadisanga “mu senzeka makuzuka, yavana kikwiz’e mbongo ina yasilw’o nsilu.” (Ngalatia 3:19) Muna yimenga ya bulu e Nsiku wayambulwilanga masumu mu kolo kiakete. Kansi, nze una kasoneka o Paulu, “ke dilendakana ko, edi dia menga ma ngombe za makoko, ye nkombo, makatula masumu,” e yimenga yayi kimenga kia lukulu lwa Kristu yasunzulanga. (Ayibere 10:1-4) Ikuma vo, kuna kwa Ayuda akwikizi ekangu diadi diakala se ‘nlongi wabafila kwa Kristu.’—Ngalatia 3:24.

11. Ekangu dia Nsiku nkia vuvu kiankembo diavananga kwa Isaele, kansi ekuma e zula kiaki bavidisila kio?

¹¹ Diatatu, ekangu diavana e vuvu kia nkembo kwa zula kia Isaele. O Yave wabavovesa vo kele vo besonga kwikizi mun’ekangu, bekala se “kimfumu kia nganga ye zula kiavauka.” (Luvaiku 19:5, 6) Ikuma vo, muna Isaele ya nitu i mwatuka wantu antete bakota muna kintinu ki’ezulu kia kinganga. Kansi, e Isaele bakulula ekangu dia Nsiku, babembola Masia wa Mbongo, bavidisa e vuvu kiaki. Ozevo, nani wadi lungisa lutangu lwa kimfumu kia nganga? Nkia ngikani yakala kwa zula kiokio kiasambulwa ye Mbongo a nsilu? E mbumba yayi yisengomonwa muna ntangwa yafwana ya Nzambi.

12. O Yave nki’ekangu kakanga yo Davidi ye nkia diambu kasengomona mu kuma kia mbumba?

¹² Muna tandu kia 11 kia nkama za mvu V.T.K., o Yave  wakiesesa maka mambu mu kuma kia mbumba vava kakanga ekangu diakaka. Wasila Davidi wa Ntinu akwikizi o nsilu vo: “Mvingisa mbongo aku, . . . nsikidisa kimfumu kiandi. I yandi yun’otunga nzo muna nkumbu ame, nsikidisa kunda kia kimfumu kiandi yakwele mvu.” (2 Samuele 7:12, 13; Nkunga 89:3) Owau, o ntayi wa Mbongo a nsilu mu nzo a Davidi se ukala. Kansi, o muntu nga lenda kwandi yala “yakwele mvu”? (Nkunga 89:20, 29, 34-36) O ntinu ndioyo wa muntu nga olenda kula o wantu mun’esumu yo lufwa?

13, 14. (a) Muna Nkunga 110, nkia nsilu kavan’o Yave kwa Ntinu andi akuswa? (b) Nkia mambu makaka masengomonwa kwa ngunza za Yave mu kuma kia Mbongo?

¹³ O Davidi wavumunwinwa mu soneka vo: “O Yave ovovese mfumu ame vo, vwand’oku koko kwame kwalunene yavana nsi[a] mbeni zaku se nsikinw’a tambi yaku. O Yave wadia ndofi, keviluka ko, ongeye u nganga yakwele mvu, e kinganga kia Mankizedeke.” (Nkunga 110:1, 4) E mvovo mia Davidi, Mbongo ina yasilw’o nsilu yovo Masia miyikanga. (Mavangu 2:35, 36) O Ntinu ndioyo keyadila mu Yerusaleme ko, kansi kun’ezulu vana “koko kwalunene” kwa Yave. Okumvana e wisa ke muna zula kia Isaele kaka ko kansi muna nza yawonso. (Nkunga 2:6-8) Diambu diakaka diasengomonwa ovava. Zaya dio vo o Yave wadia ndofi vo o Masia okala se “nganga . . . e kinganga kia Mankesedeke.” Wauna Mankesedeke kasadilanga kintinu ye kinganga muna lumbu ya Abarayama e Mbongo a nsilu ina isinga kwiza kwa Nzambi yasolwa mu sala e salu kia Ntinu ye Nganga!—Etuku 14:17-20.

¹⁴ Muna mvu mialanda, o Yave wasadila ngunza zandi mu sengomona maka mambu mu kuma kia mbumba andi. Kasikil’owu, o Yesaya wasengomona vo e Mbongo lufwa lwa kimenga kefwa. (Yesaya 53:3-12) O Mika wazayisa e fulu kina kewutukila o Masia. (Mika 5:2) O Daniele  nkutu wazayisa e ntangwa yasikididi yimoneka Mbongo yo fwa.—Daniele 9:24-27.

15, 16. (a) O Mwan’a Yave nkia mpila kawutukila “muna nkento”? (b) O Yesu nki’evwa kavwila kwa mase mandi ma nitu ye nkia ntangwa kayiza se Mbongo a nsilu?

¹⁵ E ndungana ungunza wau yakala se mbumba yavana kemoneka e Mbongo. Muna Ngalatia 4:4 tutanganga vo: “Ova kialung’e ntangwa, o Nzambi watum’o Mwan’andi, wawutuka muna nkento.” Muna mvu a 2 V.T.K., mbasi mosi wavovesa mwenze a Nyuda wayikilwanga nkumbu a Maria vo: ‘Oyimita, wawuta mwan’eyakala, wakumvana nkumbu a Yesu. Nene kekala, keyikilw’e kimwan’a Mpungu: o Yave wa Nzambi okumvan’e kunda ki’es’andi Davidi . . . o mwand’avelela okuyizila, o nkum’a Mpungu ukuyitalela; muna wau, eki kiwutwa kiyikilwa vo kiavelela, Mwan’a Nzambi.”—Luka 1:31, 32, 35.

¹⁶ I bosi, o Yave wafila o moyo a Mwan’andi tuka kun’ezulu yamuna vumu kia Maria, kimana kawutuka muna nkento. Maria nkento ansumuki kakala. Kufwila wau ko, o Yesu kavwila efwa di’esumu diandi ko, kadi “Mwan’a Nzambi” kakala. Mase ma Yesu ma kinitu esi mbongo a Davidi bakala, muna kuma kiaki oyandi muna yau wavwila evwa yo nswa wa vingil’e kintinu kia Davidi. (Mavangu 13:22, 23) Muna luvubu lwa Yesu muna mvu a 29 wa T.K., o Yave wankusa yo mwand’avelela yo vova vo: “Ndioyu i Mwan’ame anzolwa.” (Matai 3:16, 17) E Mbongo ke yalwakanga ko olweke! (Ngalatia 3:16) E ntangwa ifwene yasengomona diaka mambu makaka mu kuma kia mbumba.—2 Timoteo 1:10.

17. Aweyi wasengomwenwa e nsasa y’Etuku 3:15?

¹⁷ Muna lumbu ya uselo wandi, o Yesu wasengomona e nioka oyikwanga muna Etuku 3:15 vo i Satana, e mbongo a nioka i alandi a Satana. (Matai 23:33; Yoane 8:44)  I bosi, kiasengomonwa e mpila bekosomwenwa yakwele mvu. (Lusengomono 20:1-3, 10, 15) O nkento wasengomonwa vo “Yerusaleme ezulu,” ina nze nkento i nkubik’a Yave ya vangwa ya mianda kun’ezulu. *—Ngalatia 4:26; Lusengomono 12:1-6.

18. O mfunu ‘w’ekangu diampa’ aweyi?

¹⁸ Nanga e nsengomoka eyi isundidi zawonso yavangama muna fuku una kafwa Yesu, vava kakanga “ekangu diampa” ye alongoki andi akwikizi. (Luka 22:20) Nze una wakal’ekangu dia Mose dina diavita, ekangu diadi diampa diafwana twasa “kimfumu kia nganga.” (Luvaiku 19:6; 1 Petelo 2:9) Kansi, ekangu diadi ke disikidiswa ye zula kia kinitu ko, kia mwanda kaka, “Isaele a Nzambi,” diakangwa ye alandi akwikizi a Kristu akuswa. (Ngalatia 6:16) E buka kiaki ki’ekangu diampa bekal’entwadi yo Yesu mu sambula ekanda dia wantu!

19. (a) Ekuma ekangu diampa dilendela vwa “kimfumu kia nganga”? (b) Ekuma Akristu akuswa beyikilwanga vo “vangwa kiampa,” ye akwa beyala yo Kristu kun’ezulu?

¹⁹ Ekangu diampa aweyi dilendela kala “kimfumu kia nganga” yo sambula o wantu? Ekuma kadi ke diyindulwisa masumu ma alongoki a Kristu ko, kansi dilolokanga masumu mau muna kimenga kiandi. (Yeremiya 31:31-34) Vava bekalanga e nkal’avelela vana ndose a Yave, oyandi okubatambulanga mun’ekanda diandi di’ezulu yo kubakusa yo mwand’avelela. (Roma 8:15-17; 2 Korinto 1:21) Muna mpila yayi ‘bewutulukanga muna vuvu kiamoyo . . . balundìlwa mun’ezulu.’ (1 Petelo 1:3, 4) Wau vo elau diadi  diampwena diambu diampa kuna kwa wantu, Akristu akuswa yo mwand’avelela beyikilwanga vo “vangwa kiampa.” (2 Korinto 5:17) O Nkand’a Nzambi usonganga vo 144.000 bekala kun’ezulu mu yala awana bakulwa.—Lusengomono 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Nkia diambu dia mbumba diasengomonwa muna mvu a 36 wa T.K.? (b) Aki nani bevwil’e nsambu za nsilu wavewa kwa Abarayama?

²⁰ Kumosi yo Yesu, akuswa awaya bekala se “mbongo a Abarayama.” * (Ngalatia 3:29) Wantu antete basolwa Ayuda a kinitu. Kansi, muna mvu a 36. wa T.K., diambu diakaka diasengomonwa dia mbumba: akwa Zula yovo ana bena vo ke Ayuda ko, bavwa mpe e vuvu kia zingu ki’ezulu. (Roma 9:6-8; 11:25, 26; Efeso 3:5, 6) Nga e nsambu zasilw’o nsilu kwa Abarayama Akristu akuswa kaka bevwa zo? Ve, kadi e kimenga kia Yesu kitwasa e nsambu kwa wantu awonso. (1 Yoane 2:2) Muna ntangw’andi o Yave wasengomona vo “ndong’ayingi” yilembi tangakana besala yo moyo muna lufwasu lwa nza ya Satana. (Lusengomono 7:9, 14) Wantu ayingi akaka befulwa ye vuvu kia zingila muna Paradiso yakwele mvu!—Luka 23:43; Yoane 5:28, 29; Lusengomono 20:11-15; 21:3, 4.

21, 22. E mbumb’a Yave nkia mpila isongelanga e ngangu zandi?

²¹ E mbumba yayi yisonganga mpe “ngangu za mpila mu mpila za Nzambi.” (Efeso 3:8-10) Ekwe mpila ngangu kasonga o Yave mu lunda e mbumba yayi, i bosi, osengomonanga yo malembe malembe! Muna ngangu zandi ozeye tezo kia lembi fwana kwa wantu yo yambula vo basonga makani ma ntima miau.—Nkunga 103:14.

 ²² O Yave wasonga mpe ngangu zilembi tezakana muna sola Yesu kakala se Ntinu. Muna nsema wawonso kavena vangwa kiakaka ko kifwana bundwa e vuvu nze i Mwana ndioyo a Yave. Wau kazinga ova nza nze muntu a nitu yo menga o Yesu wamona mpasi mu mpila zayingi. Wazayang’e mpasi za wantu. (Ayibere 5:7-9) Adieyi tuvova mu kuma kia ana beyala ntwadi yo Yesu? Muna tandu yayingi akala y’akento awaya—basolwa tuka muna makanda mawonso, ndinga, yo—kuswa. Ke vena mpasi zina balembi mona ko ngatu lembi zo sunda. (Efeso 4:22-24) Diakiese kikilu dia zingila muna luyalu lwa nganga ye atinu awaya akwa nkenda!

23. Akristu nki’elau bavwidi mu kuma kia mbumba a Yave?

²³ O Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “E [mbumba, NW] ina yaswekama tuka muna tandu yawonso ye mbandu zawonso: kansi owau isengomokene kw’aveledi andi.” (Kolosai 1:26) Elo, e kuswa yavauka ya Yave bavwidi elau diazaya mayingi ma mbumba a luzolo lwa Nzambi yo zayisa mo kwa ulolo wa wantu. Ekw’elau tuvwidi yeto awonso! O Yave ‘watuzayis’e [mbumba, NW] a luzolo luandi.’ (Efeso 1:9) Mbula twazayisa e mbumba yayi yesivi kw’akaka yo kubasadisa batoma zaya e ngangu za Yave wa Nzambi!